ايەلدەر نەگە ۇندەمەيدى؟

جىنىستىق بوپسالاۋ فاك­تىسىن قالاي دالەلدەۋگە بولادى؟ نەلىكتەن قازاقستاندا جى­نىستىق بوپسالاۋعا قار­سى ءتيىمدى زاڭنا­ما جوق؟ زاڭ­نا­مالىق رەتتەۋ نە ءۇشىن قا­جەت؟ جىنىستىق بوپ­سالاۋ ءۇشىن قانداي جازا كۇتىپ تۇر؟ وسى جانە وزگە دە سۇراقتار «قازاقستانداعى جى­نىس­تىق بوپسالاۋ ءۇشىن جا­ۋاپ­كەر­شى­لىك: ايەلدەر نەگە ۇندە­مەيدى؟» تاقىرىبىندا وتكەن ون­لاين-كونفەرەنتسيا بارىسىندا تالقىلانىپ، بۇگىنگى قو­عامدا بەلەڭ الىپ وتىرعان ما­سەلە جايىندا ءسوز قوزعالدى. ما­سەلەن، قىلمىستىق كودەكس­تىڭ كەيبىر جىنىستىق زورلىق-زوم­بىلىقتىڭ الدىن الۋعا مۇم­كىندىك بەرەتىن 123-بابى بو­يىنشا 20 جىل ىشىندە تەك 87 ءىس تىركەلگەن. ءىس جۇزىندە زار­داپ شەككەندەر اراسىندا با­لالار، جاسوسپىرىمدەر، ەرەسەك ادامدار، جاس قىزدار مەن ۇلكەن ايەلدەر، جىنىسى مەن جاسىنا قاراماستان، ۇلتىنا نەمەسە الەۋ­مەتتىك مارتەبەسىنە قارا­ماستان ەر ادامدار دا بولۋى مۇمكىن.

«كەز كەلگەن اۋىر قىلمىس پەن زورلىق-زومبىلىق قى­رىن­­داۋ، قۋدالاۋ مەن بوپ­سا­لاۋ­دان باستالادى. قى­سىم كور­سەتۋ – زورلىققا جاسال­عان العاشقى قادام. بىراق قا­­زاقستاننىڭ زاڭ­ناما­سىن­­دا جىنىستىق بوپسالاۋ ۇعىمى جوق. سوندىقتان جا­بىرلەنۋشىلەر ءوزىن قورعاۋ ءۇشىن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا جۇگىنبەيدى. قۇقىقتىق رەتتەۋدىڭ جوقتىعىنا بايلانىستى جى­نىس­تىق بوپسالاۋ فاك­تىلەرىن دا­­لەلدەۋ دە وتە قيىن»، دەيدى ۇي­ىم­داستى­رۋشىلار.

«قۇقىقتىق ساياساتتى زەرت­تەۋ ورتالىعى» قق (LPRC) كانادانىڭ جەرگىلىكتى باس­تامالار قورىنىڭ (CFLI) قول­­داۋىمەن وتكەن كونفە­رەن­تسياعا قاتىسقان جەتەكشى قۇ­قىق قورعاۋشى ماماندار، زاڭگەرلەر، ەكونوميستەر، جۋرناليس­تەر، ساياسات­كەرلەر مەن قوعام قاي­راتكەرلەرى قازاقستاندىق ۋني­ۆەرسيتەت­تەر، مەم­لەكەتتىك مە­كەمە­لەر مەن قوعام­دىق ورىن­دار­دا­عى سەكسۋال­دى قىسىم جاع­­داي­لارىنا توق­تالىپ، زەرت­­تەۋ ناتي­جەلەرىن ۇسىن­دى. قۇمارلىق كوكەيىن تەسىپ، قاراپايىم ەتيكانى ىسىرىپ قويعانداردىڭ كەسىرىنەن قىز-كەلىنشەكتەر ءتۇر­لى پسيحولوگيالىق كۇي­زەلىسكە ۇشىراپ جاتادى. سون­دىقتان بەلسەندىلەر ايەل ادام­نىڭ الەۋمەتتىك ورتاداعى ماسەلەلەرىن تەك زاڭ ارقىلى عانا رەتتەي الاتىنىمىزدى ايتادى.

حاليدا اجىعۇلوۆا،

ادام قۇقىقتارى جونىندەگى زاڭگەر:

«قازاقستان ءىىم رەسمي ستاتيستيكاسى بويىنشا، 123-باپ تاجىريبەدە وتە سيرەك قولدانىلادى. 20 جىل ىشىندە، 1998-2018 جىلدار ارالىعىندا تەك 87 ءىس تىركەلدى. بارلىق تىركەلگەن ىستەردىڭ تەك 30-ى عانا سوتقا جىبەرىلگەن. ونىڭ ىشىندە 25 ادامعا قاتىستى ايىپتاۋ ۇكىمى شىعارىلدى، بىراق بىردە-ءبىر ادام باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسىنا كەسىلگەن جوق. اتالعان باپ ءتيىمسىز، زاڭنامالىق تۇرعىدا ءالى دە جەتىلدىرۋدى قاجەت ەتەدى».

قۇندىز وتەبەكوۆا،

ادۆوكات:

«جىنىستىق قىسىمنىڭ قۇرباندارى قىلمىستى دالەلدەۋدىڭ كۇردەلىلىگىنە بايلانىستى سوتتا ءوز قۇقىقتارىن قورعاۋعا دايىن. قىلمىستىق قۇقىقبۇزۋشىلىق رەتىندە اكىمشىلىك كودەكس­كە جانە قىلمىستىق كودەكسكە بىردەي وزگەرىس ەنگىزۋدى ۇسى­نامىن. قىلمىستىق قۇقىقبۇزۋشىلىقتار سوتتال­ماعاندىعى تۋرالى انىقتامادا كورسە­تىلمەيتىن بولعاندىقتان، بەلگىلى ءبىر قىز­مەت­پەن اينالىسۋعا تىيىم سالۋ ءۇشىن قوسىمشا شارالار ەنگىزۋ قاجەت».

جانگەلدى سۇلەيمەنوۆ،

زاڭگەر:

«الدىمەن ءبىز تالقىلاپ وتىرعان تەرميننىڭ تۇجىرىمداماسىن انىقتاپ الۋىمىز قاجەت. ماسەلەن، «حاراسسمەنت» ءسوزىن اۋدارماي قولدان­عان ءجون، ويتكەنى «جىنىستىق قىسىم» ءسوزى باستاپقى ماعىناسىن بۇرمالاپ جىبەرەدى. سونداي-اق وركەنيەتتى ەل قازاقستان ءۇشىن ەۋروپا كەڭەسىنىڭ «ايەلدەرگە قاتىستى زورلىق-زومبىلىق پەن تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋ جانە وعان قارسى كۇرەس تۋرالى» كونۆەنتسياسىن راتيفيكاتسيالاۋى قاجەت. شەتەلدىك يۋريسديكتسيالاردا قازاقستاندىق زاڭ جوباسىنا قاراعاندا ءسال وزگەشە انىقتاما بەرىلگەن».

P.S.قۇقىقتىق ساۋاتتىلىق دەڭگەيى تومەن ءارى قاساڭ ۇعىم-تۇسىنىكتەر ءالى دە بار قوعامدا ايەلدەر قۇقىعى ءجيى بۇزىلاتىنى بەلگىلى. سوندىقتان مەملەكەت قايتكەن كۇندە ءوز ازاماتتارىن جىنىس­تىق زورلىق-زومبىلىقتان قورعاۋ جۇيەسىن قامتاماسىز ەتۋگە مىندەتتى. ونىڭ ىشىندە اشىق دەرەكتەر بالالار مەن ايەلدەر قورعاۋعا، قولداۋعا وتە مۇقتاج ەكەنىن كورسەتىپ وتىر.