حالقىمىزدىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان ءبىر ونەرى – قۇسبەگىلىك. 1253-1255 جىلدارى قازىرگى قازاق دالاسىن كوكتەي ءوتىپ، شىعىسقا ساپار شەككەن ەۋروپالىق ساياحاتشى گيلوم دە رۋبرۋكتىڭ كۇندەلىك جازباسىندا: «كوشپەندىلەر بۇركىت، سۇڭقار سياقتى اڭشى قۇستاردى كوپ ۇستايدى. ولاردى قولدارىنا وتىرعىزىپ اڭ اۋلايدى» دەسە، يتاليالىق جيھانكەز ماركو پولو جازىپتى: « ۇلى حاننىڭ (قۇبىلايدى ايتادى) بايان جانە مينعان اتتى اعايىندى بەكتەرى بار. حالىق ولاردى «قۇسبەگى» دەپ اتايدى. سەبەبى، ولار حاننىڭ قول استىنداعى 20 مىڭ قۇسبەگىلەر مەن اڭشىلاردى باسقارادى. مينعان باسقارعان 10 مىڭ ادام قىزىل ءتۇستى كيىم كيىپ، بايان باستاعان 10 مىڭ ادام كوك ءتۇستى كيىم كيىپ، حانمەن بىرگە ساياتقا شىعادى. 10 مىڭدىقتىڭ 2 مىڭى اڭشى يتتەردى جەتەكتەپ جۇرەدى. ەكىگە بولىنگەن اڭشى-قۇسشىلار كۇنشىلىك جەردەن شەڭبەر جاساپ اڭ-قۇستاردى قىسپاققا تۇسىرەدى. ءدال وسى ءساتتى كورۋ كەرەمەت تاماشا اسەر بەرەدى» دەيدى.
كوپتەگەن ەتنوگراف زەرتتەۋشىلەر ساياتشىلىق ورتالىق ازيادا پايدا بولىپ، كەيىن الەمنىڭ باسقا جەرلەرىنە تاراعان دەيدى. اتاپ ايتقاندا، شىعىس قازاقستان جەرىندەگى «شىلىكتى» قورعانىنان: باسى ارتىنا قايىرىلعان شەڭگەلى مەن كوزى پەرۋزا تاستارمەن كوركەمدەلگەن 36 دانا بۇركىت ءتارىزدى قۇستىڭ قۇيما قاپسىرماسى تابىلسا، وسكەمەن قالاسىنىڭ ماڭىنان تابىلعان قۇرىق قورعانىنان (ب.د.د ءىV-ءىى ع.ع) مايىتپەن بىرگە جەرلەنگەن ءتورت بۇركىتتىڭ قاڭقاسى شىقتى. سول سياقتى، ءحVى عاسىردىڭ سوڭىندا قابىلدانعان «جەتى جارعى» جوراسىندا: «قىران قۇستى ولتىرگەن ادام ولاردىڭ يەسىنە ءبىر قۇل نەمەسە كۇڭنىڭ قۇنىن تولەسىن» دەگەن باپ بار.
وسى ورايدا، ەل ىشىندە ايتىلىپ، بۇگىنگە جەتكەن قىران قۇستار جايلى حيكايالاردى ۇسىنىپ وتىرمىز.

اشىققان قىران وقيعاسى
بىردە اتاقتى قۇسبەگى جالايىر شورا بۇركىتشىلىككە كوڭىلى اۋىپ جۇرگەن بارلىق جاستى جيناپ الىپ، ولاردىڭ قولىنداعى قۇستارىنا جەم بەرگىزبەي ابدەن اشىقتىرتىپ، ۇلكەن كولدىڭ جيەگىنە الىپ كەلەدى. كول جاعاسىنا سەمىز تۋ بيە سويدىرىپ، قىزىل ەتىن جايراتىپ تاستايدى دا، اشىققان قۇستاردى اياقباۋىنان بوساتىپ ەتكە جىبەرتتىرەدى. وزدەرى تاساعا تىعىلىپ قالادى.
قىزىلعا ۇيمەلەگەن قول بۇركىتتەردى كوكتە ءجۇرىپ كوزى شالعان ءتۇز قۇستارى ۇشىپ كەلىپ، دايىن تۇرعان ەت پەن مايدان قىلعىتىپ جۇتا بەرەدى. قۇستار ابدەن تويىپ جەمساۋى قامپيعاندا، تاسادا وتىرعان ادامدار شورانىڭ ايتاقتاۋىمەن ايقايلاپ تاپ بەرەدى. ەتكە تويعان ءتۇز بۇركىتتەر كوتەرىلىپ ۇشا المايدى. توپ ادام ولاردى تالاسا-تارماسا ۇستاپ الىسادى دا، شوراعا سىناتقىزادى.
سوندا شورا: – مىناۋ جاپالاق سارى جالپاق باستىڭ تۇقىمى، بۇل قىران ەمەس، – دەپ بىرنەشەۋىن بوساتتىرادى دا، قالعان بۇركىتتەرگە تەسىلە قاراپ: – مىناۋ قاندى كوزدىڭ تۇقىمى، مىناۋ قاۋسىرما قارانىڭ تۇقىمى، ال اناۋ اقيىقتىڭ تۇقىمى، – دەپ اداقتاپ ايتىپ، سىنعا تولعاندارىن قۇسبەگىلەرگە ۇلەستىرىپ بەرىپتى.
قۇستىڭ سىنىن شورانىڭ وزىندەي بىلەتىن قىزى بولىپتى. ونى ءبىر جىگىتكە ۇزاتقان ەكەن. بىردە كۇيەۋ جىگىت ايەلىنە:
– اتاما امانداسا بارىپ ءبىر قۇس الىپ كەلەيىن، – دەپتى. ايەلى وعان:
– قانداي قۇس الاسىڭ؟ كۇيەۋى:
– اتامنىڭ بەرگەن قۇسىن الامىن دا، – دەگەندە:
– قۇستىڭ ءبارى-بىردەي ەمەس، اكەمنىڭ قۇس ۇستايتىن ارناۋلى ءۇيى بار. وندا نە سەكىلدى بۇركىت بايلاۋلى تۇرادى. سەن قۇس سۇراعاندا اكەم سول ۇيگە باستاپ بارىپ، «قالاعان قۇسىڭدى ال!» دەيدى. سەن ەسىك جاقتاعى ەكى كىشىلەۋ بۇركىتتىڭ بىرەۋىن ال، – دەپ ءتۇسىندىرىپ قويا بەرەدى.
كۇيەۋ جىگىت اتاسىنىڭ ۇيىنە بىرەر كۇن ايالداپ قايتار كەزىندە بۇيىمتايىن ايتادى. شورا وعان بۇركىتتەرىن كورسەتەدى. جىگىت ايەلىنىڭ ايتقانىنى بويىنشا بوساعاداعى كىشىلەۋ بۇركىتتىڭ بىرەۋىن سۇرايدى.
شورا ايتادى: – بالام-اۋ، سونشا ۇلكەندەرى تۇرعاندا كىشكەنە بۇركىتتى سۇراعانىڭ قالاي؟ – دەيدى. كۇيەۋ بالا قيىلىپ تۇرىپ الادى. شورا: – بەرسەم بەرەيىن، بىراق ساعان ايتارىم بار، تاماعىن تويدىرىپ ۇستا، اش قالماسىن، – دەپ قۇستى ۇستاتىپ، جولعا سالىپتى.
كۇيەۋ جىگىت بۇركىتتى الىپ كەلگەن سوڭ باپتاپ، اڭ قاقتىرىپ، قانجىعاسى مايلاندى. ءبىر كۇنى جىگىت سىرتقا شىعىپ كەتىپ، قۇسى ءبىر تالاي كۇن جەم جەمەي اش قالادى. اتاسىنىڭ امانات ءسوزى ەسىنەن شىعىپ كەتەدى. ۇيىنە كەلىپ بۇركىتىنە قاراسا، ول شابىت تىلەپ وتىر ەكەن. تىلەنىپ بولماعان سوڭ توماعاسىن سىپىرىپ قويا بەرەدى. بۇركىت اسپاندا ەمىن-ەركىن ايلانىپ، جەردەن ىلەرلىك ەشتەڭە كورىنبەگەن سوڭ اشۋلانىپ، كوكتەن تومەن قاراي سورعالاپ كەلىپ، يەسىنە تۇسەدى. اش قىران ونى شەڭگەلدەپ قاتتى قىسىپتى. ماڭايداعى ادامدار كەلىپ جىگىتتى بۇركىتتىڭ شەڭگەلىنەن ارەڭ قۇتقارىپتى.
بۇل وقيعانى ەستىگەن شورا جايدى بىلمەككە كەلەدى دە، يەسىنە تۇسكەن بۇركىتكە قاراپ وتىرىپ، كۇيەۋ بالاسىنا:
– ايتقانىمدى نەگە ورىندامايسىڭ؟ – دەپ زىكىپتى. بۇل قۇس وتە اقىلدى حايۋان ءبىر كەمشىلىگى كەكشىل، سەن تاماق بەرمەي اشىقتىرىپسىڭ، سوعان وشىگىپ وزىڭە تۇسكەن ەكەن، ەندى ساعان بۇل قۇس بولمايدى، – دەپ، ءوز قولىمەن تاماققا تويدىرىپ، سىلاپ-سيپاپ الىپ قايتىپتى.
جاۋمەن شايقاسقان سارى قۇس
شىڭجاڭ-التاي ولكەسىنىڭ باركول ايماعىندا كارىمىش دەيتىن قۇسبەگى وتكەن. ونىڭ ەلگە ايگىلى «سارى قۇس» اتتى قىران بولىپتى. ول قاراقۇيرىق، ارقار سياقتى دالانىڭ قوڭىر اڭدارىندا الا بەرەدى ەكەن. سودان بولىپ تۇياعىنان دا ايىرىلىپتى. كارىمىش قۇسىنىڭ سىنعان تۇياقتارىنىڭ تۇعىلىنا ساقينالاتىپ قولدان جەزتۇياق جاساپ سالدىرىپتى.
ءبىر جىلى ەل ويتاۋدىڭ كوك ادىرىنان تۇلكى بەينەلى ءبىرتۇرلى اڭ كورگەندىگىن اڭىز ەتەدى. بۇل اڭ اقشا قاردىڭ بەتىندە قاشىپ بار جاتقاندا ەكەۋ بولىپ ساعىمدالىپ كورىنەدى دە، بۇركىتتىڭ كوز جانارى جىعا ايىرا المايدى ەكەن. نەبىر قىران بۇركىتتەر ونى الا الماپتى. شۇيىلگەن قۇس وعان ەمەس ساعىمىنا ءتۇسىپ، جەر سيپاپ قالىپ قويا بەرىپتى.
مۇنى ەستىگەن كارىمىش قۇسبەگى بۇركىتىن باپتاپ، العاشقى قاردا وسى اڭنىڭ ىزىنە ءتۇسىپ، اقىرى الدىرىپتى. بەلگىسىز اڭدى تۇمسىعىنان كوتەرسەڭ ءجۇنى قۇيرىعىنا قاراي، قۇيرىعىنان كوتەرسەڭ ءجۇنى باسىنا قاراي توگىلىپ تۇراتىن تاڭعاجايىپ جانۋار ەكەن. كارىمىش بۇل اڭدى قوبدانىڭ كۇنگەي بەتىن بيلەپ تۇرعان تورعاۋىت تورەسى لامجاعا تارتۋ ەتەدى. ريزا بولعان تورە: «مىناۋ جاننات دەگەن اڭ. بۇل قارا جاننات، قىزىل جاننات دەپ ەكىگە بولىنەدى. مىناۋ قىزىل جاننات ەكەن» دەپ، قارىمتاسىنا ءجۇز وعى مەن ءبىر مىلتىق جانە قۇلا جورعا اتىن قوسىپ تارتۋ ەتىپتى.
بىردە قۇسبەگى بۇركىتىن كوتەرىپ كەلە جاتىپ، يەن قۇمدا قونىپ جاتقان كەرۋەنگە كەز بولادى. بۇلار قىتايدىڭ ىشكى ولكەسىنە ساۋدا جاساۋعا كەتىپ بارا جاتقان ۇكىمەت كىرەسى ەكەن. قۋ دالادا ساپ ەتە تۇسكەن قۇسبەگى مەن قۇستان قورىققان ساقشىلار وعان وق اتادى. كارىمىش اتىنىڭ باسىن بۇرىپ تۇرا قاشادى. بىراق ونىڭ جاۋىرىنان وق ءتيىپ، جاراقاتى اۋىرلاپ، اۋىلىنا جەتە الماي دالادا قازا تابادى. بۇركىت يەسىسىڭ ءولى دەنەسىن قۇسى يت-قۇسقا جەگىزبەي ءبىر اپتا كۇزەتەدى. ەش حابار بولماعان سوڭ ءوزى ۇشىپ كەلەدى دە، ءبىر اينالىپ قايتا ۇشىپ كەتەدى.
قۇسبەگىنىڭ بالالارى ۇشقان قۇستىڭ باعىتىمەن ءجۇرىپ اكەسىنىڭ سۇيەگىن تاۋىپتى. كوپ كەشىكپەي ەل ۇركىپ گانسۋگە اۋعاندا، كارىمىشتىڭ بالالارى سارى قۇسقا ءبىر قوي سويىپ بەرىپ، جۇرتقا قالدىرىپ كەتكەن ەكەن. بىراق ول كوك اسپاندا قالىقتاپ كوشپەن ىلەسىپ وتىرادى. ارادا بىرنەشە كۇن وتكەننەن كەيىن قاشقان ەلدى جاۋ ۇشاقتارى بومبىلايدى. وسى الەم-تاپىرىق شايقاستا سارى قۇس بەيبىت ەلدى بومبالاعان ۇشاققا ۇمىلعان ەكەن. جاۋ ۇشاعىمەن شايقاسقان بۇركىتتى تاۋ بوكتەرىنە بەكىنگەن ەل كوزبەن كورەدى.
قاق بولىنگەن بۇركىت
ءحىح عاسىردىڭ سوڭى مەن حح عاسىردىڭ باسىندا التايدىڭ قابا ولكەسىندە ءومىر سۇرگەن كەڭتاناۋ اتتى قۇسبەگى بولىپتى. ەلدىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، كەڭتاناۋ قىران قۇستىڭ ءتىلىن بىلەدى ەكەن. ول كىسى قانشا قۇس ۇستاپ، باپتاعانىن كىم ءبىلسىن، ايتەۋ ەلگە اتى شىققان قىران سارى دەگەن اتاقتى قۇسى بولىپتى. بۇل قۇس تۇلكى، قارساق قانا ەمەس، قاسقىر دا العان. سارى قۇستىڭ ارقاسىندا قوراسىنا قوي، ورىسىنە جىلقى بىتكەن ەكەن.
ءبىر جىلى قىستا كەڭتاناۋ قۇبىنىڭ قۇمىنداعى كوكسۇن تاۋىنا جىلقى وتارلاتىپ جاتقان باقتاشىلارعا ىلەسىپ، ساياتشىلىق قۇرادى. بىردە كوكسۇننىڭ كۇنگەي بەتىندەگى قويتاستان قارا تۇلكى كورىپ، توماعا تارتسا، اككى تۇلكى تاسقا كىرىپ العىزباپتى. تاس قۋىسىنىڭ ءىشى وتە تەرەڭ بولسا كەرەك، اۋزىنا ادام بارسا تۇلكى ءارى كەتىپ، ادام الىستاسا ۇڭگىردەن باسىن شىعارىپ قاراپ تۇرادى ەكەن. شىبىق جۇگىرتسە، ۇڭگىردىڭ تۇبىنە جەتپەيدى. قازۋعا قورىم تاس، ءتۇتىن سالۋعا ۇڭگىر وتە ۇلكەن. ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟
قارا تۇلكىگە بىرنەشە رەت توماعا تارتىپ العىزا الماعاننان كەيىن، ساياتشى، «اڭنان قۋلىعىمدى اسىرماسام اداممىن با؟» دەپ، قاسىنداعى قاعۋشى جىگىتكە ءبىر جەمقالتا تۇيەنىڭ قۇمالاعىن تەرگىزىپ، «سەن بار دا، تۇلكى كىرىپ كەتكەن ۇڭگىردىڭ جەلكەسىندەگى جالپاق تاسقا جاسىرىنىپ جات. تۇلكى كىرگەن ۇڭگىردىڭ اۋزىنا ىلديلاتىپ تۇيەنىڭ قۇمالاعىن قاردىڭ ۇستىمەن دومالات، باستابىندا ءىننىڭ اۋزىنا جاقىن، جايلاپ دومالات، تۇلكىنىڭ قۇلاعى قۋىستان كورىنگەن كەزدە قۇمالاقتا ۇزاتىڭقىراتىپ، قاتتىراق دومالات» دەيدى دە، ءوزى قالتارىستاعى قاقپا تاستىڭ جەلكەسىندە قىران سارىنىڭ توماعاسىن تارتىپ دايىن تۇرادى.
قاعۋشى قۇسبەگىنىڭ ايتۋى بويىنشا جاسىرىنىپ وتىرىپ قۇمالاقتى ءبىر-بىردەن دومالاتادى. كوبىك قاردى بۇلكىلدەتە دومالاعان قۇمالاقتاردى تىشقان ەكەن دەپ ويلاعان تۇلكى ۇڭگىردەن باسىن شىعارادى. وسى كەزدە قۇمالاقتى كوبىك قاردان ۇزاتىڭقىراپ دومالاتادى. ءبىر ساتتە قۇمالاققا اتىلعان اش تۇلكىنى دايىن تۇرعان قىران تاڭنان ءىلىپ، تۇمسىعىنان قايىرعان ەكەن.
كەڭتاناۋ قۇسبەگى تاعى بىردە ساياتقا شىعىپ، قۇس سالىپ جۇرسە، اپپاق قارداي ءبىر تۇلكى كەز بولىپ، توماعا تارتسا بۇركىتى قايتا-قايتا تۇلكىدەن اۋىپ بارىپ بوس جەرگە ءتۇسىپ قالا بەرەدى. ساياتشى مۇنىڭ سەبەبىن باستابىندا سەزە الماي، قۇسىن قالاي قايىرىپ باپتاسا دا اق تۇلكىنى الدىرا الماي، قۇسى جەر قاۋىپ ءجۇرىپتى. سويتسە، تۇلكى شىماقاي اق بولعاندىقتان اقشا قارعا تۇسكەن كۇن نۇرىمەن شاعىلىسىپ، جۇنىنەن شاعىل ساعىم تاراپ، قۇستىڭ كوزىن قارلىقتىرىپ، ۇستاتپايدى ەكەن. مۇنى سەزگەن قۇسبەگى ەرتەڭىندە قۇسىنىڭ كوزىن تۇزدى سۋمەن جۋىپ، قارلىعىن كەتىرىپ، توماعا تارتقاندا قىران اق تۇلكىنى ەكى اتتاتپاي ءىلىپ تۇسكەن ەكەن.
* * *
ءبىر جىلدارى قار قالىڭ تۇسكەن، قاتتى ايازدى بولىپتى. كەڭتاناۋ قۇسبەگى ساۋىر تاۋىندا ساياتشىلىق قىلىپ ءجۇرىپ، كۇن ەڭكەيە ۇيىككەن قاسقىردىڭ ۇيىرىنە كەز بولىپتى. كۇن قاتتى اياز، قىران سارى دا شيرىعىپ تۇرسا كەرەك. تىلەنىپ بولماعان سوڭ اياق باۋىن اعىتقان ەكەن، تىك كوتەرىلىپ ۇشادى دا، ءۇيىر قاسقىردىڭ سوڭىندا كەتىپ بارا جاتقان ولەكشىننىڭ قۇلاق شەكەسىنەن تەبە ۇستاپتى. وماقاسا جىعىلعان قانشىق قاسقىر ارتقى اياعىمەن قاردى تەپكىلەي باستاپتى.
ءۇيىردى باستاپ بارا جاتقان ارلان قايتا بۇرىلىپ بۇركىتكە ۇمتىلعاندا، قىران سارى ءبىر شەڭگەلىن ارلانعا سالعان ەكەن. قۇلاق شەكەدەن بۇركىت بۇرگەن ەكى قاسقىر قۇيرىقتارىن سابالاپ، قۇمعا قاراي قاشىپتى. قىران سارى ەكەۋىن دە بوساتپاي قوس قاسقىردىڭ باسىنا ءمىنىپ كەتىپتى. ەكى قاسقىردىڭ باسىن قوسا شەڭگەلدەپ الىپ، رەتى كەلگەندە قاناتىن قاعىپ-قاعىپ جىبەرىپ كوتەرىلگەندە، ەكى قاسقىردىڭ باسى ءبىر-بىرىنە سوعىلادى ەكەن.
قۇسىنان كوز جازىپ قالمايىن دەپ الىستان قاراپ تۇرعان كەڭتاناۋ مەن قاعۋشىلار اتتارىن بوربايلاتىپ سوڭىنان شاۋىپتى. قاسقىرلار بۇركىتتى كوتەرگەن بويى توراڭعىعا كىرىپتى. كەڭتاناۋدا اتىنا قامشى باسىپ، ۇمتىلادى. جانۇشىرا قاشقان ەكى قاسقىر ءبىر تۇپ توراڭعىنىڭ ەكى جاعىنان وتە شىققاندا، بۇركىتتىڭ دەنەسى قاق ءبولىنىپ، ءبىر شەڭگەلى ارلاننىڭ، ەكىنشىسى ولىكشىننىڭ قۇلاق شەكەسىندە كەتىپتى.
ىزىنە تۇسكەن اڭشىلار ارلاندى كوپ ۇزاماي جىعىلعان جەرىنەن سوعىپ الىپتى. ال ولەكشىن ءىز جازدىرىپ تابىلماپتى. ساياتشىلار سول ماڭعا تۇنەپ، جەرگە جارىق تۇسە كەتكەن قاسقىردىڭ ءىزىن بارلاسا، كوپ ۇزاماپتى. باسى ءىسىپ، سەندەلىپ جۇرگەن جەرىنەن اتپەن قۋىپ، ۇرىپ الىپتى. قىران سارىنىڭ شەڭگەلى قاسقىردىڭ باسىندا الىنباستاي بولىپ سىرەسىپ قاتىپ قالعان ەكەن.
قۇزدان قۇلاعان قۇس
ەرتەدە زايسان ولكەسىندە اسۋباي اتتى ايگىلى قۇسبەگى، ساياتكەر، ادام وتكەن. زايساننىڭ تىكە وڭتۇستىك-شىعىس جاعىندا، ۇشار باسى سارداردىڭ كۇمىس دۋىلعاسىنداي جارقىراپ، التىن ارايلى كۇن نۇرىنىڭ شۋاعىنا شاعىلىسىپ ساۋىر تاۋى تۇر. وسى تاۋدان قۇلاپ اققان جەمەنەي، ۇيدەنە وزەندەرى زايسان كولىنە قۇيادى.
ساۋىردىڭ تومەنگى سىلەمى مايقاپشاعايدىڭ جوعارعى شاتىندا بۇركىت ۇياسى دەيتىن بيىك قۇز بار. وسى كۇزعا جىل سايىن اتاقتى اقيىق قىران بالاپان باسادى. ءبىر قىزىعى بۇل ۇيادان ەشكىم بالاپان الا المايدى. ويتكەنى ۇيانىڭ ءۇستى ماڭگى مۇزداق تا، وڭ بەتى زاڭعار جالاما. ۇيا جالاما بەتتەگى تاس قۋىسىنا سالىنعان، استىڭعى جاعى قۇز، باس جاعى نايزا شىڭ.
قۇز ۇياسىنداعى بالاپاندى الۋ ءۇشىن اسۋباي قۇسبەگى كوپ جىل ارەكەت جاسايدى. ەش قيسىنىن كەلتىرە المايدى. ۇياعا ۇشقان قۇس بولماسا، ءتىرى پەندەنىڭ بارۋىنا جول جوق. بىراق «اڭدىعان جاۋ الماي قويماس» دەگەندەي، ابدەن دايىندالىپ، تولىق جاراقتانعان توپ، قۇزدىڭ ەتەگىندە تۇرىپ اقىلداسادى. ولار قۇزدى اينالىپ ءوتىپ، كۇن جارىم دەگەندە ۇيانىڭ جەلكەسىنە زورعا جەتەدى.
وسى جەردە ءبىر تۇنەپ بۇركىتتىڭ ۇياعا ۇشىپ كەلەتىن سۇرلەۋ – جىمىن بايقايدى. تاڭعا الاڭ-ەلەڭدە جەم ىزدەپ شىققان ۇياباساردى كورەدى. جارىقتىق ناعىز قىران ەكەن. سوناۋ كوكتەگى قۇس قاناتىنىڭ سۋىلىنان ءبارى ويانادى. سودان كۇن كوتەرىلگەن شامادا «بيسسيمياللاھ» دەپ ىسكە كىرىسەدى. الدىمەن دايارلاپ اكەلگەن بىرنەشە قايىس ارقانعا كەرەگەدەن جاسالعان ەرگەنشەكتى بايلاپ، دەنەسى جەڭىل، ارەكەتى قاعىلەز ءبىر جىگىتتى قۇز باسىنان قۇلديلاتىپ ۇياعا تۇسىرەدى. ۇيادا سارى اۋىز جالعىز بالاپان بار ەكەن. ۇياعا تۇسكەن جىگىت دايارلاپ اپارعان ات كورپەگە بالاپاندى بولەپ الىپ، قۇز باسىنداعى جىگىتتەردىڭ كۇشىمەن توبەگە امان-ەسەن شىعادى. جۇمىس ءساتتى اياقتالعانىن كورگەن اسۋباي قۇسبەگى:
– جىگىتتەر، تەزىرەك ۇيادان الىستاپ كەتەيىك، ۇياباسار ەرەكشە بالاجان بولادى. ءبىزدى كورسە ءوزىن دە، وزگەنى دە ايامايدى، – دەپ ەسكەرتەدى. كوپشىلىك ۇيادان تەزىرەك الىستاپ كەتۋدى ويلاپ، قۇزدىڭ جەلكەسىنەن تومەن قاراي ەڭكەيە بەرگەندە، ساي تاعانىنداعى وزەندى بويلاپ سۋىر كوتەرىپ كەلە جاتقان ۇياباساردى بايقاپ قالادى. ۇياباسار دا ادامداردى كورىپ، ساسقالاقتاپ ۇياسىنا قونادى. بوس تۇرعان ۇيانى كورگەندە قۇزدى جاڭعىرىپ پىشتاكتاپ شىرقىراعان كەزدە، بولۋدە جاتقان بالاپان دا شاڭقىلداپ قويا بەرەدى.
اشۋلانعان بۇركىت كوتەرگەن سۋىرىن تاستاي سالىپ، اسپانعا قاراي تىك شىرقاۋ كوتەرىلەدى، قايتا سورعالايدى. ءبىر زاۋالدىڭ بولارىن سەزگەن اسۋباي قۇسبەگى جىگىتتەرگە، «جارتاستىڭ قالقاسىنا تىعىلىڭدار» ايعايلاپ ۇلگەرەدى. ولار جالما-جان جارتاسقا تىعىلىپ ۇلگەرەدى. ءتۇيىلىپ كەلگەن ۇياباسار جارتاسقا ىقتاعان جىگىتتەرگە تۇياعىن ىلىكتىرە الماي، قالقىپ ۇشىپ، شىرقىراپ اسپانعا قايتا كوتەرىلەدى. تاسقا ىقتاعان كوپشىلىك ۇياباساردى كوزدەرىنەن تاسا قىلماي قاراپ تۇرادى. كوك اسپانعا تىك كوتەرىلگەن ول شىرقاۋ كوككە ءبىر-اق شىعىپ جەردەگىلەرگە نۇكتە بولىپ كورىنەدى. اسۋباي قۇسبەگى، جىگىتتەرگە جارتاستىڭ قالقاسىنان شىقپاۋدى تاپسىرادى.
ءاپ-ساتتە كوكتەن داۋىل سياقتى سۋىلداعان داۋىس شىعىپ، كوزدى اشىپ جۇمعانشا ەكى توپشىسىن قومداعان قىران نايزاعايدىڭ وتىنداي ءتۇيىلىپ، تومەنگە قاراي زۋلاپ كەلە جاتقانىن بايقايدى. جىگىتتەر ساسقالاقتاپ تاس قۋىسىنا تىعىلادى. تارس ەتكەن دىبىس شىعادى. قاراسا ۇياباسار جەلكە جاقتاعى جالپاق تاسقا ءوزىن ءبىر-اق ۇرعان ەكەن. وقيعانى باستان-اياق قالت جىبەرمەي باعىپ تۇرعان اسۋباي قۇسبەگى:
– جانىمىزدى مىنا جارتاس الىپ قالدى. باعانا بالاپان الىپ جاتقاندا نەمەسە انا الاڭقايدا كەزدەسكەندە، مىنا قىران ءبىرىمىزدى مەرت قىلار ەدى، – دەپتى.
قاراقشىلار 15 تۇرىك تەڭىزشىسىن تۇتقىنعا الىندى (ۆيدەو)
الەم • بۇگىن، 17:10
جامبىل وبلىسىندا بالىق شارۋاشىلىعى دامىپ كەلەدى
ايماقتار • بۇگىن، 16:52
قوستانايدا 9700 تۇراقتى جۇمىس ورنى اشىلادى
ايماقتار • بۇگىن، 16:45
ينتەرنەت الاياقتىڭ تاعى ءبىر قۇربانى 500 مىڭ تەڭگەسىنەن ايىرىلدى
ايماقتار • بۇگىن، 16:43
قىزىلوردادا كۇدىكتى كولىكتەن 1 كەلى ەسىرتكى تابىلدى
ايماقتار • بۇگىن، 16:41
سەناتورلار نوتاريات تۋرالى زاڭ جوباسىن قارايدى
پارلامەنت • بۇگىن، 16:38
قاراعاندى وبلىسىندا زەينەتكەرلەر تونالدى
ايماقتار • بۇگىن، 16:37
كولىك اپاتى.. اقتوبەدە ەكى ادام قازا تاپتى
ايماقتار • بۇگىن، 16:37
كاسىپكەرلەر پالاتاسى اگروونەركاسىپتىك كەشەنىن دامىتۋ باعدارلاماسىنا قاتىستى ۇسىنىستارىن جەتكىزدى
ايماقتار • بۇگىن، 16:23
ۇلتتىق بانك بازالىق مولشەرلەمەنى 9% ساقتاپ قالدى
ەكونوميكا • بۇگىن، 16:22
«انام قاتتى اۋىرىپ جاتىر» دەگەن جەلەۋمەن اقشا جيناعان جىگىت قولعا ءتۇستى
قوعام • بۇگىن، 16:20
ەرتەڭ پرەزيدەنتتىڭ توراعالىعىمەن ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسى وتەدى
ۇكىمەت • بۇگىن، 16:13
ءوز تۋىستارىن توناۋشىلار كوبەيگەن
ايماقتار • بۇگىن، 16:07
الەمدە تابيعات اپاتتارى جيىلەپ كەتتى - ەكولوگتار
ەكولوگيا • بۇگىن، 16:06
بۇكىل ەۋروپاعا ورتاق بولعان ۆاليۋتا تابىلدى
تاريح • بۇگىن، 16:05
قازاقستاندا توقىما ءوندىرىسىنىڭ قارقىنى قانداي؟
قازاقستان • بۇگىن، 15:51
زەينەتاقى جيناعىن الۋدا ءسىزدىڭ ءوتىنىمىڭىز جويىلسا نە ىستەۋ كەرەك؟
قوعام • بۇگىن، 15:48
گەرمانيادا ەكپەدەن باس تارتقاندار جۇمىستان شىعارىلدى
الەم • بۇگىن، 15:30
ەكولوگيا ۆيتسە-ءمينيسترى قىزمەتىنەن بوساتىلدى
قازاقستان • بۇگىن، 15:26
ەلوردادا قىلمىس سانى 20%-عا ازايعان
ايماقتار • بۇگىن، 15:24
1 اقپاننان باستاپ الماتى تولىعىمەن تسيفرلى تەلەحابارعا كوشەدى
تەحنولوگيا • بۇگىن، 15:22
دۋبايدان كەلگەن 4 جولاۋشىدان كوروناۆيرۋس تابىلدى
قازاقستان • بۇگىن، 15:21
ۆاكتسينا قابىلدانعان اقش تۇرعىنى قايتىس بولدى
الەم • بۇگىن، 15:20
ينتەرنەت ارقىلى كولىك الماق بولعان پەتروپاۆلدىق اقشاسىنان ايىرىلدى
وقيعا • بۇگىن، 15:19
برازيليادا فۋتبولشىلار بار ۇشاق اپاتقا ۇشىرادى
الەم • بۇگىن، 15:18
كوكتەمگى ەگىس ناۋقانىنا دايىندىق باستالدى
قازاقستان • بۇگىن، 15:15
وسكەمەندە اۆتوبۋس جاياۋ جۇرگىنشىنى قاعىپ كەتتى
وقيعا • بۇگىن، 15:14
ۇلتتىق بانك تسيفرلى ۆاليۋتانى ەنگىزۋدىڭ ستسەناريلەرىن ازىرلەپ جاتىر
قارجى • بۇگىن، 15:13
بقو: بالانى قار ءۇيىندىسى باسىپ قالدى
ايماقتار • بۇگىن، 15:12
قازاقستاندىقتار بجزق-داعى اقشانى قايدا جۇمساي الادى؟
قارجى • بۇگىن، 15:11
بيلل گەيتس كوروناۆيرۋس ۆاكتسيناسىنىڭ العاشقى دوزاسىن سالدىردى
الەم • بۇگىن، 15:01
وتاندىق نەيروحيرۋرگتار تۇڭعىش رەت "Cerebra” يننوۆاتسيالىق باعدارلاماسىمەن وتا جاسادى
مەديتسينا • بۇگىن، 14:40
ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازانى 72،5 پايىزعا دەيىن جاقسارتۋ جوسپارلانۋدا
ايماقتار • بۇگىن، 14:34
كوكسۋ زاۋىتى قامىستان قانت شىعارۋدى قولعا الدى
ايماقتار • بۇگىن، 14:31
تريەستاداعى تۋرنيردە التىنشى ورىندا قالىپ قويدىق
سپورت • بۇگىن، 14:00
ىندەت جۇقتىرعاندار سانى كوبەيدى
كوروناۆيرۋس • بۇگىن، 13:58
الماتىنىڭ الەۋمەتتىك ءال-اۋقات باسقارماسىنا جاڭا باسشى تاعايىندالدى
تاعايىنداۋ • بۇگىن، 13:51
ءبىلىم بەرۋ سالاسى تولىعىمەن تسيفرلاندىرىلدى
ايماقتار • بۇگىن، 13:30
«HR-PROCESS»: 2 مىڭنان اسا ۇمىتكەردىڭ ءوتىنىشى قابىلداندى
ايماقتار • بۇگىن، 13:20
قاشىقتان جۇمىس ىستەۋدىڭ ادام دەنساۋلىعىنا زيانى قانداي؟
پىكىر • بۇگىن، 13:13
پرەزيدەنتتىڭ اپتالىق جۇمىسىنا بەينە شولۋ
ۆيدەو • بۇگىن، 13:10
COVID-19 ۆاكتسيناتسياسى تۋرالى بىرىڭعاي قۇجات ەنگىزىلەدى
الەم • بۇگىن، 12:48
الداعى كۇندەرى قار جاۋىپ، كۇن جىلىنادى
قازاقستان • بۇگىن، 12:47
ۇلتتىق بانك 2021-2022 جىلدارعا ارنالعان زەرتتەۋ باعدارلاماسىن ازىرلەدى
ەكونوميكا • بۇگىن، 12:33
مەكسيكا پرەزيدەنتى كوروناۆيرۋس جۇقتىردى
الەم • بۇگىن، 12:30
وتكەن جىلى 240 مىڭعا جۋىق ادام جۇمىسپەن قامتىلدى
قازاقستان • بۇگىن، 12:27
ساپار بايجانوۆتىڭ تۋعانىنا 90 جىل تولۋىنا وراي كونفەرەنتسيا وتەدى
قوعام • بۇگىن، 12:26
ەلوردانىڭ ازىق-ت ۇلىك قاۋىپسىزدىگى ءبىرىنشى ورىندا - كولگىنوۆ
ايماقتار • بۇگىن، 12:25
قازاقستاندا ۇرلىقتى ازايتۋ ءۇشىن «كورشىلىك باقىلاۋ» ەنگىزىلەدى
ايماقتار • بۇگىن، 12:20
اتىراۋدا سىبايلاس جەمقورلىق دەڭگەيى تومەندەدى
ايماقتار • بۇگىن، 12:20
پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى ءبىر اپتادا 9 كىسى ءولىمىن اشكەرەلەدى
قازاقستان • بۇگىن، 12:15
ب.بايبەك: Nur Otan-نان شىققان جاس دەپۋتاتتار سانى 7-دەن 23%-عا ارتتى
ساياسات • بۇگىن، 12:08
الماتى كىتاپحانالارى جاڭا تىنىس الدى
ايماقتار • بۇگىن، 12:00
قازاقستاندا ەكى كۇندە قار قۇرساۋىنان 64 ادام قۇتقارىلدى
قازاقستان • بۇگىن، 11:58
سەمەيگە جاڭا اكىم تاعايىندالدى
تاعايىنداۋ • بۇگىن، 11:57
نۇر-سۇلتاندا شايبالى حوككەيدەن جارىس وتەدى
حوككەي • بۇگىن، 11:52
اقتوبەلىك وقۋشى «اقىلدى ماسكا» ويلاپ تاپتى
ايماقتار • بۇگىن، 11:45
سەمەيدە «دەمالماي تۇرعان» دەپۋتاتتارعا ايىپپۇل سالىندى
ايماقتار • بۇگىن، 11:34
شىمكەنت تسيركى جابايى جانۋارلاردى بوساتتى
قوعام • بۇگىن، 11:31
«قازسۋشارداعى» قۇجات اينالىمى 100% ەلەكتروندى فورماتقا كوشىرىلدى
قازاقستان • بۇگىن، 11:27
بۋرابايدا ءبىر توپ جابايى قابان فوتوتۇزاققا ءتۇسىپ قالدى
ايماقتار • بۇگىن، 11:17
«قازاقتەلەكوم» جاڭا تەحنولوگيا ەنگىزۋدى جوسپارلاپ وتىر
قازاقستان • بۇگىن، 11:17
الماتىنىڭ تۇركسىب اۋدانىندا گاز قوسىلماعان ۇيلەردىڭ سانى 60%-عا قىسقاردى
ايماقتار • بۇگىن، 11:15
الماتىدا قىلمىستىڭ سانى ەداۋىر ازايعان
قوعام • بۇگىن، 10:58
ەكى ادامدى كۇيىك شالعان: جامبىل وبلىسىندا گاز باللونى جارىلىپ كەتتى
ايماقتار • بۇگىن، 10:52
قاراعاندى وبلىسى جاستارىنىڭ جەتەكشىسى تاعايىندالدى
تاعايىنداۋ • بۇگىن، 10:50
الماتىدا 10 كىتاپحانا جاڭارتىلدى
ايماقتار • بۇگىن، 10:47
پەتروپاۆلدا بەينەباقىلاۋ كامەراسى ورناتىلدى
ايماقتار • بۇگىن، 10:46
يتاليا بيلىگى قاتەلەسىپ قاتاڭ كارانتين ەنگىزگەن
الەم • بۇگىن، 10:22
شىعىس قازاقستاندا وقۋشىلار قاشىقتان وقيدى
ءبىلىم • بۇگىن، 10:10
ۇقساس جاڭالىقتار