كەزدەيسوق كەسەلدەن ساقتانۋ – اركىمنىڭ ءوز قولىندا

قازىرگى كەزدە اقتوبە وبلىسى ەلى­مىز بويىنشا وسى قاۋىپتى سيندرومعا شالدىققاندار سانى جاعىنان 14-ورىندا تۇر. بۇل جونىندە بىزگە اقتوبە وبلى­سىن­داعى جيتس وبلىستىق ورتا­لىعىنىڭ الدىن الۋ ءبولىمىنىڭ مەڭ­گە­رۋشىسى ايجان جايلاۋباەۆا ايتىپ بەردى.

ونىڭ ايتۋىنشا، ءبىزدىڭ قوعام وسى دەرتتىڭ بار ەكەنىن قابىلداۋعا اسا ق ۇلىقسىز. ويتكەنى مۇنىڭ قانداي جولدارمەن جۇعاتىنىن جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى. سوڭعى مالىمەت بويىنشا اقتوبە وبلىسىنداعى جيتس-كە شالدىققانداردىڭ 35%-ى – 30-39 جاس ارالىعىنداعىلار، 61%-ى – ەر ادامدار، 67%-ى – اۋرۋدى جىنىستىق قاتىناس ارقىلى جۇقتىرعاندار. بيىل ون اي ىشىندە وبلىستا تەكسەرىلگەن 43 ادامنىڭ سىناما قورىتىندىسى جيتس-ءتىڭ وڭ ناتيجەسىن كورسەتتى. بۇلاردىڭ 65%-ى – 20-39 جاس ارالىعىنداعىلار، 60%-ى – ەر ادامدار، ال جىنىستىق قاتىناس ارقىلى جۇعۋ دەڭگەيى – 88%. قازىر سپيد ورتالىعىندا جيتس-پەن اۋىراتىن 322 ادام ديسپانسەرلىك ەسەپتە تۇر. ولاردىڭ 283-ءى ۆيرۋسقا قارسى تەگىن ەم قابىلداپ جاتىر.

– بيىلعى پاندەميانىڭ قيىندىعىنا قاراماستان، وتكەن جىلدىڭ وسى ايىمەن سالىستىرعاندا وبلىس تۇرعىندارىنىڭ 16%-ى ايتۆ (ادام يممۋن تاپشى­لىعىنىڭ ۆيرۋسى) بويىنشا تەكسەرۋدەن ءوتتى. ۆيچ-كە قارسى جەدەل جانە قولجەتىمدى تەستىلەۋ ادام بويىنداعى قاۋىپتى ۆيرۋستى دەر كەزىندە انىقتاۋعا، بىردەن ەم جۇرگىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. جيتس-كە تەستىلەۋ قۇپيالى تۇردە وتەدى. ورتالىق دارىگەرلەرى مەكەمەلەر مەن وقۋ ورىندارىندا جىل بويى ونلاين-دارىستەر وتكىزىپ، جۇرتتىڭ ساۋالدارىنا جاۋاپ بەردى. سەبەبى دارىگەرلەرگە ۆيرۋس جۇقتىرعان ادامنىڭ قاي جەردە جۇقتىرعانىن ءبىلۋ وتە ماڭىزدى. يممۋن تاپشىلىعى ۆيرۋسى ناۋقاستىڭ وتباسىنا، اينالاسىنداعى ادامدارعا تارالىپ كەتپەۋى ءۇشىن ەڭ ءبىرىنشى جۇقتىرعان ورتاسىن تەزىرەك انىقتاۋعا مۇددەلىمىز. ەگەر ۆيرۋس جۇقتىرىپ الدىم دەپ ىشتەي كۇدىكتەنگەن جاعدايدا، ۋاقىتتى سوزىپ الماي، بىردەن ورتالىققا كەلىپ ايتۆ جۇقپاسىنا سىناما تاپسىرۋى ءتيىس، – دەيدى اتالعان ورتالىق وكىلى.

ستاتيستيكادان كورىنىپ تۇرعانداي، يممۋن تاپشىلىعىنىڭ ۆيرۋسىنا شالدىعۋشىلار اراسىندا جىنىستىق قاتىناس ارقىلى جۇقتىرعاندار سانى باسىم بولىپ تۇر. بۇرىنعى ستاتيستيكادا ناشاقورلار اراسىندا كوپ بولاتىن. ەسىرتكىنى ينەمەن پايدالانۋشىلاردىڭ اراسىندا الدىن الۋ ءىس-شارالارىن جۇرگىزۋ ارقاسىندا، ايتۆ جۇقپاسىنىڭ تارالۋى ەداۋىر توقتاعان.

– ال يممۋن تاپشىلىعى ۆيرۋسىن جۇقتىرعان ءسابيدىڭ بويىندا ەشقانداي وزگەرىس بايقالمايدى. مۇنى تەك قان تالداۋى ارقىلى انىقتاۋعا بولادى. بالانىڭ اعزاسىنا كىرگەن ۆيرۋس پەن يممۋندىق جاسۋشا كۇرەسكە تۇسەدى. ۆيرۋس جاسۋشانى بىردەن ءولتىرىپ تاس­تاي المايدى، بىرتىندەپ كۇشەيە بەرەدى. ۆيرۋس جەڭە باستاعاندا عانا يممۋندىق جۇيە السىرەي باستايدى. سوندىقتان الەمدىك مەديتسينادا وسى جاسۋشانىڭ بارىنە تارالىپ كەتپەۋى ءۇشىن ۆيرۋستى قورشاپ تاستايتىن ءتاسىل قولدانىلىپ جاتىر. يممۋن تاپشىلىعى ۆيرۋسىن انىقتاۋ ءۇشىن ادام سىنامالار تاپسىرىپ، وڭ ناتيجە كورسەتسە، بىردەن ەمدەۋگە كىرىسەمىز. وسى ارقىلى ادامنىڭ اعزاسىنا ەنگەن ۆيرۋستىق جۇكتەمەنى ازايتىپ، ونى انىقتالمايتىن دەڭگەيگە تۇسىرۋگە تىرىسامىز، – دەيدى ا.جايلاۋباەۆا.

ونىڭ ايتۋىنشا، ۆيرۋستى انىق­تال­مايتىن دەڭگەيگە ءتۇسىرۋ دەگەنىمىز – ۆيرۋسى بار ادامنان باسقا ادامعا جۇقتىرماۋ. سىرقات ەرتە انىقتالسا، ەمنىڭ ناتيجەلىلىگى دە زور بولادى. وسى ماقساتتا وڭىرلىك ورتالىقتىڭ دارى­گەر­لەرى ۆيرۋسقا شالدىعۋدىڭ الدىن الۋ ءىس-شارالارىن جوسپارلى تۇردە جولعا قويىپ كەلەدى. مۇنداعى جاڭالىق – جىنىس­تىق قاتىناس ارقىلى جۇعاتىن يممۋن تاپشىلىعى ۆيرۋسىنىڭ الدىن الۋ شارالارى. مىسالى جۇبايلاردىڭ ءبىرى ايتۆ جۇقپاسىن جۇقتىرعان بولسا، ەكىنشىسىنە جۇقپاۋى ءۇشىن ۆيرۋسقا قارسى دارىلەردى قابىلدايدى. وسى ماقساتتا بيىل جيتس وبلىستىق ورتالىعىندا «دوستىق» كابينەتى اشىلىپ، وندا ىندەت جۇقتىرعاندار كەلىپ، نەۆرولوگ، گينەكولوگتان دارىگەرلىك كەڭەس الىپ، ەم قابىلداۋعا مۇمكىندىك الدى. بۇل جەردە الەۋمەتتانۋشىلار دا، پسيحولوگتار دا وتىرادى.

سونىمەن قاتار ورتالىق مامانى ەسىرتكىنى ينەمەن پايدالانۋشىلار اراسىندا قانداي جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتقانىن اتاپ ءوتتى.

– ورتالىق دارىگەرلەرى بىرنەشە توپقا ءبولىنىپ، كۇندىزگى رەيدتەر جۇرگىزەدى، ءتىپتى ارنايى جىلجىمالى بەكەتىمىز دە بار. ءبىز ەسىرتكىگە شالدىققاندارعا پولي­تسەيلەردى ەرتپەي بارىپ، ولاردىڭ پايدالانعان ينەلەرىن جيناپ الامىز، ءبىر رەتتىك قولدانىستاعى ينەلەر بەرەمىز. ارينە، جۇرتشىلىق ءبىزدىڭ بۇل ىسىمىزگە ريزا ەمەس. بىراق ناركوماندار اراسىنا پوليتسيامەن بارساق، ولار قاشىپ كەتىپ، ەكىنشى قايتىپ بىزگە جولاماي قويادى. ەسىرتكى پايدالانۋشىلاردىڭ جان-جاعىنا، وتباسىنا، تۋىستارىنا، بالالارىنا جۇقتىرۋ قاۋپى جوعارى. سوندىقتان ولاردىڭ سەنىمىنە كىرۋ ءبىز ءۇشىن وتە ماڭىزدى. ولاردىڭ سەنىمىنە كىرۋ دە قيىن. ءبىرىنشى رەت ۇيلەرىنە ىزدەپ بارعاندا، كوزقاراسىڭدى بىردەن بايقاپ قالسا، كەلەسى كۇنى ۇيىنە كىرگىزبەي قويۋى مۇمكىن. ولارعا سەكەم تۋدىرساق، ءوز اراسىنداعى تارالۋ جولدارىن، ورتاسىن انىقتاي المايمىز. ورتالىقتاعى الدىن الۋ بولىمىندە ەپيدەميولوگتار، سوتسيو­­لوگ­تار، پەداگوگتەرىمىز دە بار. ولار مەكتەپ وقۋشىلارىمەن، ستۋدەنتتەرمەن جۇمىس ىستەپ، جىنىستىق قاتىناستا ينفەكتسيا جۇقتىرۋدىڭ سالدارى تۋرالى دالەلدى اقپارات بەرەدى. الەۋمەتتىك جەلىمەن جۇمىس جۇرگىزىپ، جۇرتشىلىقتىڭ ساۋال­­­دارىنا تىكەلەي جاۋاپ بەرۋدى قولعا الدىق. اقتوبە وبلىستىق جيتس (سپيد) ورتالىعىنىڭ Instagram-داعى رەسمي پاراقشاسىندا ساقتانۋ جولدارى، جيتس قاۋپى تۋرالى بەينەروليكتەر سالىپ، جۇرتشىلىقتىڭ ساۋالدارىنا تىكەلەي جاۋاپ بەرىپ، «جيتس تۋرالى نە بىلەمىز؟» دەگەن تاقىرىپتا شىعارماشىلىق كونكۋرس ۇيىمداستىرامىز. ويتكەنى جۇرتشىلىق بۇل دەرتتىڭ ەمدەلمەيتىنىنە كوزدەرىن جەتكىزىپ، كەزدەيسوق جۇرىستەردىڭ كەسىرىنەن ءوز ومىرىنە ءوزى بالتا شاباتىنان سەزىنۋى ءتيىس، – دەيدى ا.جايلاۋباەۆا.