نۇر-سۇلتان قالاسىندا ءبى­رىنشى سۇرىپتى ۇننان پىسىرىلگەن 1 كيلو نان 150 تەڭگە، الماتى مەن شىمكەنت قالالارىندا 146 تەڭگە تۇراتىن بولادى. وسى­لاي­شا نان بولكەسىنىڭ قۇنى نۇر-سۇل­تان قالاسىندا – 82،5 تەڭگە­دەن، الماتى جانە شىمكەنت قالا­لارىندا – 80،3 تەڭگەدەن اس­پايدى. ال قاراقۇمىق جارما­سىنىڭ باعاسى الماتى مەن ەلوردادا بىردەي – 339 تەڭگە. سيىر ەتى نۇر-سۇلتاندا 2 113 تەڭگە بولسا، الماتىدا 2 169 تەڭگەدەن اسپايدى. شەكتى باعالاردى ساۋدا جانە ينتەگراتسيا مينيسترلىگىنىڭ سايتىنان كورۋگە بولادى.

بۇل تاۋارلاردىڭ شەكتى باعا­سىن قىمباتتاتقاندار 265 100 تەڭگەدەن 530 200 تەڭگەگە دەيىن ايىپ­پۇل تولەيتىنى سول كەزدە بەل­گىلى بولعان. قىمباتشىلىقتىڭ قىسپاعىنا تۇسكەن قاراپايىم حالىق ۇكىمەتتىڭ نەمەسە ۇلتتىق بانكتىڭ بىرلەسكەن مالىمدەمەسىنە سەنەرىن، يا سەنبەسىن بىلمەي وتىر. ويتكەنى بۇگىنگى تاڭدا ءتۇرلى قا­ۋىپ قىلاڭ بەرىپ تۇر. تاۋەلسىز سا­راپ­­شىلار جىل سوڭىنا قاراي ينفلياتسيالىق ۇدەرىستەر كۇشەيۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتىپ ءجۇر.

بيىل تامىز-قىركۇيەك ايلارىندا ازىق-ت ۇلىك ونىمدەرى باعا­سىنىڭ ءوسۋى بايقالادى. ستاتيستيكا كوميتەتىنىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك، ەلدە 9 ايدا ازىق-ت ۇلىك 7،4%، ازىق-ت ۇلىك ەمەس تاۋارلارى 3،9%-عا قىمباتتاعان. ەلدە جۇمىرتقا – 4،4%، قانت – 1،5%، ماكارون ونىم­دەرى – 1%، ۇن، سيىر ەتى، شاي، مۇزداتىلعان بالىق – 0،9%، جىلقى ەتى – 0،8%، شۇجىق ونىمدەرى – 0،7%، قوي ەتى، سارى ماي، ىرىمشىك – 0،6%، نان، كۇرىش 0،4%-عا قىمباتتاعان. تە­مەكى ونىمدەرى – 0،5%، الكوگولدى سۋسىندار 0،4%-عا وسكەن. باعانىڭ تومەندەۋى جەمىس-جيدەكتەر مەن كوكونىستەردە بايقالادى.

باعا دەس بەرمەي تۇر. ۇكىمەتتىڭ اقتالۋعا سەبەپ تاپپاي قينالعان جەرى دە وسى. قازاقستاندا الەۋمەت­تىك ماڭىزدى ونىمدەردىڭ باعاسى جىل باسىنان بەرى 4،2%-عا ءوستى. بۇل تۋرالى ساۋدا جانە ينتە­گرا­تسيا مينيسترلىگى ىشكى ساۋدا دە­پارتامەنتى ديرەكتورىنىڭ ورىن­­­باسارى ەرلان ەشنازاروۆ ونلاين-بريفينگتە اشىپ ايتتى. «مينيسترلىك 19 الەۋمەتتىك ماڭىزدى تاۋارلاردىڭ باعاسىنا مونيتورينگ جۇرگىزەدى. جىل باسىنان بەرى باعالار 4،2%-عا ءوستى. بۇل – 1 قازانداعى مالىمەتتەر. بىراق مامىردان قىركۇيەككە دەيىن باعالار بىرتىندەپ قۇلدىراي باس­تادى، ال مامىردا ولار 0،1%-عا ءوستى، ماۋسىم مەن شىلدەدە مۇل­دەم بولعان جوق. تامىز ايىندا باعالار 0،3%-عا، قىركۇيەكتە 0،4%-عا تو­مەندەدى. جالپى، تومەن­دەۋ 1،3%-دى قۇرادى»، دەدى ە.ەش­نازاروۆ.

باعانى رەتتەۋ ءۇشىن مينيسترلىك تۇراقتاندىرۋ قورلارىن قۇرا­دى. قازىر قازاقستانداعى تۇراق­تاندىرۋ قورىندا 25 مىڭ توننا ازىق-ت ۇلىكتىڭ رەزەرۆى قالىپ­تاسقانى وسى جيىن بارىسىندا بەلگىلى بولدى.

– توتەنشە جاعداي كەزىندە با­عالار كوتەرىلدى. بۇل جەمىس-جيدەك پەن كوكونىستەردىڭ باعاسى ءوسىپ جاتقان مەزگىلگە سايكەس كەلدى. ءبىر جارىم اي ىشىندە ناۋرىز ايىنىڭ ورتاسىنان ءساۋىردىڭ اياعىنا دەيىن باعالار شامامەن 2%-عا ءوستى. ياعني، جالپى ءوسىمنىڭ شامامەن 90%-ى ەلدەگى توتەنشە جاعداي كەزەڭىنە ءتۇستى. بىراق مامىر ايىنان باستاپ باعالار تۇراقتانا باستادى، – دەپ قوستى ۆەدومستۆو وكىلى.

قازاقستان وتاندىق ازىقپەن ءوزىن ءوزى قامتۋدىڭ 80%-دىق مەجە­سىنىڭ اۋىلى الىس ەكەنىن كورىپ وتىرمىز. جەر تابيعاتى اگرارلى-يندۋستريالى ەل اتا­نۋ­عا مۇمكىندىك بەرسە دە، وسىم­دىك ءوسىرۋ، اگروونىم ءوندىرۋ، مال ش­ا­­رۋا­شىلىعىن دامىتۋ سياق­تى سالالار ءالى قوجىراپ تۇر. كوك­ونىسىمىزدى قىتايدان، اعار­عا­نىمىزدى قىرعىزستاننان جەت­كىزىپ وتىرمىز. قازىرگە دەيىن ءونىم­دى شارۋانىڭ قولىنان تىكەلەي با­زارعا شىعاراتىن ساتۋ جۇيەسى قا­لىپتاسپاعاندىقتان، اۋىلداعى اعايىن كۇنكورىستەن ارتىلعان ەت-ءسۇ­تىن وتكىزەتىن جەر تاپپاي دەلدال­دار­­دىڭ قىزمەتىنە تاۋەلدى بولىپ وتىر.

ساراپشىلار وسى كەمشىلىكتى جويماي، ورتالىق ازيانىڭ ازىق-ت ۇلىك حابى اتانامىز دەپ ەرتەرەك ايتىپ قويعانىمىزدى ايتادى. حا­لىق كوپ تۇتىناتىن قوي مەن سيىر ەتى كۇرت قىمباتتاپ كەتتى. ايتالىق قوي ەتىنىڭ باعاسى بىلتىر 16%-عا وسسە، سيىر ەتى 17%-عا قىم­باتتاعان. بۇل ەلىمىزدەگى ينفلياتسيا دەڭگەيىنەن 3 ەسە جوعارى.

ءبىر جىلدا 26 مىڭ توننا ەت پەن ەت ونىمدەرىن ەكسپورتتاساق، ەسەسىنە 252 مىڭ تونناسىن سىرت­تان تاسىعانبىز. قاڭتاردا قازاقستان­داعى ينفلياتسيا كورسەت­كىشى 5،6%-دى قۇراعانىمەن، ازىق-ت ۇلىك باعا­سى ورتا ەسەپپەن 9،2%-عا قىم­­بات­تاپ، ەت پەن ەت ونىمدەرى – 13%، قۇس ەتىنىڭ باعاسى 14،7%-عا وسكەن.

ەت ونەركاسىبى – ەلىمىزدىڭ اگرو­ونەركاسىپتىك كەشەنىنىڭ باسىم باعىتىنىڭ ءبىرى. 2017-2021 جىل­دارعا ارنالعان اوك-ءتى دامىتۋ باعدارلاماسىندا ەت وندىرىسىنە ەرەكشە نازار اۋدارىلعان. اتالعان سا­لانى دامىتۋعا جىل سايىن 116 ملرد تەڭگە بولىنەدى، ونىڭ ىشىندە: اسىل تۇقىمدى مال باسىن كوبەيتۋگە – 60 ملرد تەڭگە، مال شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن وندىرۋگە – 56 ملرد تەڭگە.

بۇل رەتتە ەت ونىمدەرى ءوندىرى­سىنىڭ ارتىپ كەلە جاتقانىن ايتا كەتكەن ءجون. 2020 جىلدىڭ قاڭتار ايىندا عانا 21،2 ملرد تەڭگەنىڭ ءونىمى قايتا وڭدەلگەن. ال 2019 جىلدىڭ قاڭتار-جەلتوقسان ايلارىندا قازاقستاندا جالپى قۇنى 269 ملرد تەڭگەنىڭ ەت ونىمدەرى وندىرىلگەن. ناقتى ءوسىم 8،1%-دى قۇراعان.

دەگەنمەن بۇل سالادا شي­كى­زات تاپشىلىعى قاتتى سەزىلەدى. اۋىل شارۋاشىلىعى مينيس­ترلىگىنىڭ اقپاراتىنا سۇيەنسەك، قايتا وڭ­دەۋمەن اينالىساتىن كاسىپ­ورىن­داردىڭ وندىرىستىك قۋاتى تەك 30-40% پايدالانىلادى. شيكىزات تاپشىلىعىنا ەت ەكسپورتى سەبەپ.

ەكونوميست توقتار ەسىركەپوۆ­تىڭ تۇسىندىرۋىنشە، ۇكىمەت ەكس­پورتقا ەت شىعارۋدان بۇرىن، ال­دىمەن ىشكى نارىقتى ەتپەن قامتاماسىز ەتۋگە نازار اۋدارۋى ءتيىس. ازىق-ت ۇلىك تاۋارلارىنىڭ ستاندارتتارى بويىنشا كەڭەس وكى­مەتى كەزىندە عالىمدار انىقتاعان نورما ادام باسىنا شاققاندا جىلىنا 82 كيلوگرامم ەكەن. ال 2000 جىلداردىڭ باسىندا ءبىزدىڭ ۇكىمەت 82 كيلوگرامدى 41-گە تۇسىرگەن. ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمىنىڭ مالىمە­تىنشە، قازاقتاردىڭ ەت ونىمدەرىن تۇتىنۋ كورسەتكىشى بۇدان دا تومەن كورىنەدى. ولاردىڭ ەسەبىنشە، 2017 جىلى جان باسىنا شاققاندا ءاربىر قازاقستاندىق ورتا ەسەپپەن 36،5 كيلو ەتتەن تۇتىنعان ەكەن. سونىڭ وزىندە بۇل الەمدەگى ورتا دەڭگەيدەن الدەقايدا جوعارى. بىراق جىل سايىنعى تومەندەپ كەلە جاتقان كورسەتكىش جاقسىلىقتىڭ نىشانى ەمەس. ماسەلەن، بيىل جىل باس­تالا سالىسىمەن قازاقستان قا­­لالارىندا ەت باعاسى تاعى قىمباتتادى.

ۇلتتىق تۇتىنۋشىلار ليگا­سى­نىڭ ءتورايىمى سۆەتلانا رو­مانوۆسكايا پاندەميانىڭ ءور­شىپ جاتقان شاعىندا 19 ءتۇرلى الەۋمەتتىك ماڭىزى بار ازىق-ت ۇلىك­تىڭ تەك 9 ءتۇرىنىڭ عانا باعاسى شارىقتاماي، قولدان ىرىقتان­دىرىپ تۇرعانىن ايتادى. بىراق سوعان قاراماستان ءسۇت، ءسۇت ونىم­دەرىنىڭ قۇنى اسپانداپ كەتتى. ال شەكارا اسىپ كەلەتىن ونىمدەردىڭ قۇنى 70%-عا شارىقتاعان.

ساراپشىلار اپتا باسىنان بەرى ينفلياتسيانى اۋىزدىقتاۋ ءۇشىن تەك ۇلتتىق بانك پەن ۇكى­مەت­تىڭ بىرلەسكەن ارەكەتى از­دىق ەتەتىنىن اشىق ايتىپ وتىر. ين­فلياتسيامەن كۇرەس جونىندەگى كوميسسيا دا ماسەلەنى شەشە المايدى. ازىق-ت ۇلىك تاپشىلىعى مەن قىمباتشىلىقتى مەملەكەتتىك باعدارلاما ارقىلى شەشە المايمىز. بۇعان مەملەكەتتىڭ الەۋەتى جۇمىلدىرىلۋى ءتيىس. پاندەميا مەن داعدارىس قوس وكپەدەن قىسقان قازىرگى زاماندا حالىقتى كەدەي­شى­لىكتىڭ قامىتىمەن جالعىز قال­دىرىپ قويۋعا بولمايدى. ۇتقىر شەشىم كەرەك.

قارجىگەر بەيسەنبەك زيابەكوۆ ينفلياتسيانى بىرەر كوميسسيا نەمەسە جۇمىس توبىنىڭ كۇشىمەن اۋىزدىقتاي الار بولسا، قازاقستان الدەقاشان ەۋرووداق ەلدەرىندەگى ينفلياتسيالىق ستاندارتقا جاقىن­دايتىنىن ايتادى. بىراق ءىس جۇزىن­دە ولاي بولماي وتىرعانىن ايت­قان ەكونوميست وسى كوكتەمدە ۇكىمەت­تىڭ ازىق-ت ۇلىك قويمالارىن كوپتەپ سالۋ تۋرالى يدەياسىنان ۇمىت­تەنگەنىن ايتادى. ەگەر بۇل يدەيا جۇزەگە اسار بولسا، حالىق اۋىل شا­رۋا­شىلىعى ونىمدەرىن ءوندىرىپ، باۋ-باقشا وسىرۋگە مۇمكىندىك الار ەدى. ب.زيابەكوۆتىڭ تۇسىندىرۋىنشە، باعانى تۇراقتاندىراتىن فاكتور – ۇكىمەتتىڭ شەشىمى ەمەس، ازىق-ت ۇلىك قورى. قارا كۇز اياقتالماي جاتىپ، باعا قىمباتتاسا، ەرتەڭگى قىستا قانداي بولارىن ويلاۋدىڭ ءوزى قورقىنىشتى.

الماتى