جازۋشىلىقتان ماقتانعا دەيىن

جۇرەكتى ءجىبىتىپ، كوڭىلدى يىتەر جىلى ءسوزدىڭ ادام اتاۋلىنىڭ ھامماسىنا ۇنايتىنى الىمساقتان بەلگىلى. اگاراكي، مىنەزىمىزگە، ياكي ىسىمىزگە قاتىستى جاقسى ءبىر پىكىردى قۇلاعىمىز شالا قالسا، ەرىكسىز ەزۋىمىزگە كۇلكى ءۇيىرىلىپ، جانارىمىز جايناپ سالا بەرەدى. ال، قۇدايىڭىز مولىنان بەرىپ، سول ماقتاۋدى كوزىمىزشە ايتسا، جەر باسىپ تۇرعانىمىز نە ءتايىرى: اسپاندا قالىقتاپ ۇشامىز. ەڭ ۇلى باقىت وسى. ەڭ ءتاتتى ءسات تە وسى. ەستىپ تۇرىپ، قانشا جەردەن ءوزىڭىزدى سالماقتى ءھام سالقىنقاندى ۇستايمىن دەسەڭىز دە، بەتىڭىزدىڭ قىتىعى كەلىپ، جىميا بەرەسىز، جىميا بەرەسىز. ادامدىق كەيپىمىزگە ءىشىمىز جىلىپ، ماقتاۋدىڭ يەسىنە دە كول-كوسىر ريزا پەيىلمەن قاراپ، جالعان دۇنيەدەگى «ەڭ جاقسى جۇرەكتىڭ يەسىن» تاپقانداي ءماز-مەيرام بولا قالامىز ء(تىپتى، كوڭىلى بوستار جىلاپ جىبەرۋى دە مۇمكىن). الگى ءاپ-ءايبات ءسوز قۇلاقتىڭ قۇرىشىن قاندىرىپ، كوڭىلدىڭ ءتاتتى قىلىن شەرتە زۋىلداي ءوتىپ، جۇرەككە جەتكەن سوڭ قوعامعا ءھام ومىرگە دەگەن كوزقاراسىمىز قايتا تۋعانداي سۇمدىق كۇي كەشىپ، بۇدان دا بيىك شىڭعا شىعۋعا ءوز-وزىمىزگە، قالا بەردى تاڭىرگە مىڭ مارتە ۋادە بەرىپ، توقتاي الماي الەككە تۇسەمىز. ارينە، بۇل اياقاستى تالپىنۋدىڭ ءھام انت-سۋ ءىشۋدىڭ ۇزاقتىعى الگى ماقتاۋدىڭ بۋى باسىلعانعا دەيىن عانا سوزىلماق. ىستىق-سۋىعى كەتكەن سوڭ دەنەمىز بالبىراپ، باياعى كۇيبەڭ تىرشىلىگىمىزگە اياڭداپ قايتا ورالامىز. ادامي ينستينك.

ادەبيەتتى اردىڭ ىسىنە بالاپ، وسى ومىردەگى ءبارى-بارىنەن بيىك قويعانىمىزدان بولار، ماقتاۋ مەن ماقتاننىڭ ءسوز ونەرىندەگى جولى دا، ءجونى دە بولەك. الدەبىرەۋ جايىندا ءسوز قوزعاپ، ماقتاۋ ءۇشىن دە، داتتاۋ ءۇشىن دە تالعام كەرەك. ال ادىلدىك ەكىباستان. ورىستىڭ ايدىك سىنشىسى بەلينسكي گوگولگە جازعان حاتىندا: «يا نە ۋمەيۋ گوۆوريت ۆپولوۆينۋ، نە ۋمەيۋ حيتريت: ەتو نە ۆ موەي ناتۋرە. پۋست ۆى يلي سامو ۆرەميا دوكاجەت منە، چتو يا وشيبالسيا ۆ مويح و ۆاس زاكليۋچەنياح، – يا پەرۆىي پورادۋيۋس ەتومۋ، نو نە راسكايۋس ۆ توم، چتو سكازال ۆام» دەيدى. ءسوز-اق. قازاق ادەبيەتىندەگى ارا-تۇرا بوي كورسەتەتىن بۇگىنگى سىننىڭ دا دەڭگەي-دارەجەسى بەلينسكيدىڭ گوگولگە ايتقانىنداي ءادىل ءارى سەنىمدى شىقپاي، ءازىر ماقتاۋدان اسپاي تۇر. ماقتاۋدىڭ اعا بۋىن وكىلدەرىنەن بۇرىن سىنشى-ادەبيەتتانۋشى قاۋىمعا ۇيرەنشىكتى ماقامعا اينالعانىنان بولار، سوڭعى ۋاقىتتا ماقتاۋ ءھام ماقتانۋ دەگەنىڭىز مىنەز ەمەس، عادەتكە ۇلاستى. القيسسا.

جوسىقسىز ماقتاۋ ورىنسىز ايتىلعان ماداق سوزدەن شىقسا كەرەك-ءتى. ال ءجونىن تاۋىپ، رەتىن ءبىلىپ، باستىسى شىندىقتان الشاق كەتپەي ماقتاي الساڭىز، كەي-كەيدە تۆورچەستۆوعا پايداسى ءتيۋى مۇمكىن (جانە ءبىر ءسوز: ماقتاۋعا شىمىرىكپەي ايتاتىن ءسىز دە، ەستيتىن ول دا لايىق بولۋى كەرەك!) ورايىن تاۋىپ ايتىلعان ماقتاۋ ساناتىنداعى جىلى لەبىزدەردى كەشەگى وتكەن قالامگەرلەر ومىرىنەن بايقاعانداي بولدىق. قازاق ادەبيەتىنىڭ اقىن-جازۋشىلارى جينالعان ءبىر وتىرىستا ءسوز كەزەگىن العان عافۋ قايىربەكوۆ اقىن اعاسى حاميت ەرعاليەۆكە بىلاي دەپ ىقىلاس ءبىلدىرىپ: ء«بىر توپ جۇيرىك دالانىڭ شاڭىن اسپانعا كوتەرىپ، شاۋىپ كەلە جاتىر. كوپ دۇرمەكتىڭ الدىندا دالانىڭ اۋاسىن ەركىن جۇتىپ اق بوز ارعىماق كەلەدى. سول ارعىماق ءسىزسىز، حاما. مەن اناۋ كوپ شوعىردىڭ ىشىندەمىن». حاميت ەرعاليەۆ بۇل سوزگە قاتتى تولقىپ: «عافۋ، راس ايتاسىڭ، ءبىر توپ جۇيرىك دالانىڭ شاڭىن اسپانعا كوتەرىپ شاۋىپ كەلە جاتىر. سول دالانىڭ تازا اۋاسىن ەركىن جۇتىپ، مەن اعىپ كەلە جاتقانىمدا، سوڭىمنان قارا ۇزبەي كەلە جاتقان تورى قۇناننىڭ دەمىن ەستيمىن. ادىمىمدى كەڭ الىپ، سەرمەي تۇسەمىن. الگى قۇنان دا قالىسار ەمەس، ماعان جەتەر-جەتپەس جەردە كەلە جاتىر. سول سەنىڭ قۇنانىڭ، عافۋجان!» – دەگەن ەكەن. مۇحتار اۋەزوۆتىڭ زەينوللا قابدولوۆقا ايتقان («–كىم بولام، كىم بولام! نەگە بەگەي بولاسىڭ؟! قولىڭنان كەلسە، مەن بول!») ۇستاز لەبىزىنىڭ استارىندا سوزۇعار ادامعا قانشاما ماقتاۋعا تۇرارلىق ماعىنا جاتقانىن اڭعارۋ قيىن ەمەس، ءسىرا. ادەبي ورتاداعى زامانداس قالامگەرلەردىڭ ءبىر-بىرىنە قۋات بەرەر، شابىس بەرەر ماداق سوزدەرى وسىنداي-اق بولسا دەيسىڭ. ال كەي ماقتاۋعا دا، داتتاۋعا دا بەرگىسىز پايىمدار ءدوپ تۇسەر دالدىگىمەن ءھام شىنايىلىعىمەن ەستە قالىپتى. چەحوۆ ءوزىنىڭ پەسالارىن ۇناتپاعان تولستوي تۋرالى: ء«بىر عانا جۇبانىشىم بار، بىردە ول ماعان: ء«سىز بىلەسىز بە، مەن شەكسپيردى وقي المايمىن. بىراق، ءسىزدىڭ پەسالارىڭىز ونىكىنەن دە جامان. شەكسپير، قانشا دەگەنمەن، وقىرمانىن جەتەلەپ، ونى بەلگىسىز باعىتقا الا جونەلەدى. ەشقايدا بۇرىلۋعا مۇمكىندىك بەرمەيدى. ال ءسىزدىڭ قاھارماندارىڭىز قايدا اپاردى؟» – دەدى. ول سىرقاتتانىپ جاتقان بولاتىن. مەن قوشتاسىپ جاتقاندا قولىمدى الىپ، كوزىمە قاراپ تۇردى دا: «انتون پاۆلوۆيچ، ءسىز جاقسىسىز»، – دەگەن. ودان كەيىن ك ۇلىپ، قولىمدى جىبەردى دە: «ال پەسالارىڭىز ءبارىبىر ناشار» دەدى»، – دەپ تولعانادى. سونداي-اق ءسابيت مۇقانوۆتىڭ زامانداستارى حاقىندا ايتقان («مۇحتار مەن عابيتتىڭ ەۋروپالىقتارعا ۇسىناتىن ەشتەڭەسى جوق. بۇلاردىڭ ايتىپ جۇرگەندەرى ولارعا بۇرىننان تانىس. جاۋىر بولعان دۇنيەلەر. وقيعا وزگەشە بولعانمەن، وي باياعى! ورىسشا ايتقاندا ۆتوريچنو!») پىكىرى داتتاۋدان گورى وزىمسىنگەنگە ۇقسايدى. جالپى، ءبىر زاماندا ءومىر سۇرگەن قالامگەرلەردىڭ ءبىرىن-ءبىرى تۋراسىنداعى ايتقان لەبىزدەرى ادەبي ورتاداعى ۇنسىزدىكتى ارا-تۇرا بۇزىپ تۇراتىنىن جاسىرمايمىز. وسى ورايدا كوپ جيىنداردىڭ بىرىندە ەستىگەن تىنىمباي نۇرماعامبەتوۆتىڭ مىنا ءبىر ءسوزى («ورالحان، سايىن، قاليحان – تالانتىن قىزمەتكە اۋىستىرعاندار») ەرىكسىز ەسكە تۇسەدى. كۇنى كەشە عانا ادەبي ساحنانى ءدۇر سىلكىندىرگەن مۇحتار ماعاۋيندى ناشار جازۋشى اتاندىرىپ، اسقار سۇلەيمەنوۆتى جازۋشىلىقتان الىستاتقان راحىمجان وتارباەۆتىڭ ازاماتتىق ءھام جازۋشىلىق پىكىرىنە شەك قويا المايمىز. تەك، ءبىر بىلەرىمىز – ادەبيەتتەگى ايتىلعان ءار ءسوز جازۋشىنىڭ ءتۇر-تۇلعاسىنا، ياكي شىعارماشىلىعىنا قاتىستى قانداي پىكىر بولسىن شىندىققا قۇرىلىپ، اسىرەشىلدىكتەن ادا بولماسا، ونىڭ قۇر ماقتانعا، بوس سوزگە اينالۋى ءبىر-اق ءسات.

وسى ماقتان، اسىرەسە تۆورچەستۆو ادامدارىنا نەگە ءۇيىر بولدى؟ نەگە اقىن-جازۋشىلار ءتۇرتىپ قالساڭ، ماقتانۋعا دايىن تۇرادى؟ اقيقاتىندا، ادام ەڭ الدىمەن جازۋشى اتانىپ، ءبىردى-ەكىلى ءساتتى شىققان شىعارماسىنا ابايسىزدا ايتىلعان ماداق ءسوزدى كوتەرە الماي (رۋحاني تۇرعىدا)، بۋىنا ماستانىپ، ماقتانشاق بوپ كەتتى مە (بىزدىڭشە، وسى نۇسقا دۇرىس سياقتى)، الدە جازۋشىلىقتان بۇرىن، ياعني ءتۋابىتتى تىم ءتاۋىر ماقتاناتىن با ەدى؟ كىمنىڭ قالاي ماقتانعا ۇرىنعانىن ءوز ءىشى بىلەر، ءبىزدىڭ بۇدان ءارى تەرەڭدەۋگە قۇلقىمىز دا، حاقىمىز دا جوق. دەگەنمەن، ماقتانىش بارىمىزگە ءتان ءھام ورتاق: ايىرماسى ماقتاندى كىمنىڭ قاي جەردە جانە قاشان كورسەتۋىندە عانا.

تۇرسىنجان شاپاي «ماقتانعا ماداق!» اتتى ماقالاسىندا مىناداي ءبىر ءۇزىندى كەلتىرەدى: «جاقىندا اكىم اعا تارازي ءبىر جيىندا: «وسى گرۋزيندەر نەگە ۇزاق جاسايدى، بىلەسىڭدەر مە؟» – دەپ سۇرادى. ءبىز قايدان بىلەيىك: بىرەۋىمىز – تاۋدىڭ، بىرەۋىمىز – سۋدىڭ، ەندى ءبىرىمىز – شاراپتىڭ كۇشى دەدىك. لاعىپ كەتىپپىز. مۇنىڭ ءبىرى دە ەمەس ەكەن. سۇراق قويۋشىنىڭ ايتۋىنشا، ونىڭ باستى سەبەبى – گرۋزيندەردىڭ ءبىر-ءبىرىن قاتىرىپ ماقتاي بىلەتىندىگىندە كورىنەدى...» قىزىق. ءبىزدىڭ اقىن-جازۋشىلار دا، بالكي، ۇزاق ءومىر سۇرگىسى كەلەتىن شىعار. بەلگىلى جاي عوي، كىم-كىم دە بولسىن، قارتايعىسى كەلمەيدى، قارتايسا دا مىنا ءومىردى قيىپ كەتكىسى كەلمەيدى. ءومىر بولعاندا دا، اناۋ-مىناۋ ءومىر ەمەس، اتاق-داڭقى، توم-توم كىتابى ءھام وقىرمانى تاعى بار. راسىندا، ايتايىن دەگەنىمىز بۇل ەمەس، بىرەۋدىڭ ابىرويىن اسپانداتىپ ماقتاۋ، جىلى سوزبەن شابىسىنا شابىس قوسۋ، تالانتىنا جارىق ءتۇسىرۋ، كوڭىلىنە  مەدەت بولۋ، ارينە، جاقسى. ەگەر ول سول ءسوزىڭىزدىڭ سالماعىنا تۇراتىن بولسا عانا. اگاراكي، ماقتاۋىڭىز ءسال-ءپال ونىڭ دەڭگەيىنەن اسىپ كەتسە نەمەسە ماداق ءسوزىڭىزدى اۆتوردىڭ ماقتاۋعا قارسى يممۋنيتەتى تومەن بولىپ، رۋحاني تۇرعىدا كوتەرە الماي، شالىققا ۇرىنىپ، ەندى ەشقاشان ءتاۋىر شىعارما جازا المايتىنداي بولسا، نە كەرەك، وبالى سىزدىكى. ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن ءسىز ماقتاعان شىعارماسىن بەتكە ۇستاپ، ءسىز ايتقان سوزدەردى مەدەت تۇتىپ، ءونىمدى ەڭبەك ەتپەيدى، بىراق، ۋاقىتتىڭ اعىنىمەن ماقتانشاققا اينالىپ بارا جاتادى (كەيىن حالتۋرششيككە دە اينالار، كىم بىلەدى...) بالكي، ودان تالانتتى قالامگەر شىعار ما ەدى؟ كىم كىنالى: مەزگىلسىز ايتىلعان ماقتاۋ ءسوز كىنالى. پۋشكين: «حۆالۋ ي كلەۆەتۋ پريەملي راۆنودۋشنو» دەسە، ال اباي: «سەنبە جۇرتقا تۇرسا دا قانشا ماقتاپ» دەدى. شاما-شارقىڭىز جەتسە، وسى ءبىر ەستى سوزگە توقتاعانىڭىز ابزال، قادىرلى قالامگەر.