الماتىدا اباي ورتالىعى اشىلدى

ۋاقىت وتكەن سايىن ابايتانۋدىڭ ءورىسى كەڭەيىپ، اباي دۇنيەتانىمى  الەمدىك اقىل ويدىڭ ارناسىنا قوسىلا بەرمەك. تالعامپاز وقىرماندى اباي مۇراسىمەن سۋسىنداتاتىن رۋحاني ورتالىق كىتاپحانانىڭ  «قازاقستان كىتاپتارى» وقۋ زالىنان ورىن العان. ول جەردەن  ۇلى ويشىلدىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا قاتىستى كوپتەگەن ماعلۇماتتار تابۋعا بولادى. اباي ولەڭدەرىنىڭ الەم تىلدەرىندەگى ءتارجىمالارى، بەلگىلى ابايتانۋشىلاردىڭ، فيلولوگتار مەن جازۋشىلاردىڭ ەڭبەكتەرى، ەلەكتروندىق جانە مۋزىكالىق باسىلىمدار، كەمەڭگەردىڭ تولىق شىعارمالارى قامتىلعان. ەڭ باستىسى ورتالىق قورى ۇنەمى جاڭا باسىلىمدارمەن، تىڭ ماتەريالدارمەن تولىقتىرىلىپ وتىرماق.

ىزگى باستاماعا «قۇتتى بولسىن» ايتا كەلگەن اباي ۇرپاقتارى، اقىننىڭ تۋعان جەرى، وسكەن ورتاسى تۋرالى اڭگىمەلەپ، بابالارىنا قاتىستى بۇرىن سوڭدى ايتىلماعان ەستەلىكتەرمەن ءبولىستى. ءوز كەزەگىندە ۇلى ويشىلدىڭ مۇراسىن زەردەلەپ جۇرگەن زيالى قاۋىم وكىلدەرى دە ءسوز الىپ، اباي مۇراسى – تاۋسىلمايتىن اڭگىمە ەكەنىن، ونى تۇتاس ۇرپاقتى رۋحاني، يماني باعىتقا باستايتىن جولباسشى رەتىندە باعالاۋ قاجەتتىگىن تاعى دا ءبىر اتاپ ءوتتى.

جازۋشى سماعۇل ەلۋباي، ەڭ باستىسى مەرەيتوي اياسىندا جوسپارلانعان باستامالاردى قولعا العاندا جاپپاي ناۋقانشىلدىققا بوي الدىرماي، اباي شىعارمالارىنىڭ وزگە تىلدەرگە ءماندى ەتىپ اۋدارىلۋىنا اسا ءمان بەرۋ كەرەكتىگىن ايتادى. قالامگەردىڭ سوزىنشە، وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن قىتاي تىلىنە تارجىمالانعان اباي شىعارمالارىن وقىعان سول جاقتاعى قانداستار، اۋدارمانىڭ شيكى ەكەنىن، اباي ويىنىڭ ءمانى تولىق اشىلماعانىن ايتىپ، نارازىلىقتارىن بىلدىرگەن. «سوندىقتان، اسىرەسە اباي شىعارمالارىن شەت تىلدەرگە اۋدارۋ ماسەلەسىنە نازىك قاراۋ كەرەك» دەيدى جازۋشى.

–اباي ادەبي ورتالىعىنىڭ اشىلۋ ماقساتى – قازاق ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى، كلاسسيگى اباي قۇنانباەۆتىڭ رۋحاني مۇراسىن كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ. اقىن 170-تەن استام ولەڭدەر مەن 60-قا جۋىق اۋدارمالار («قارا سوزدەر»)، جازباشا ولەڭدەر،  ناقىل سوزدەر جازعان. ابايدىڭ العاشقى ولەڭدەرىنىڭ ىشىندە شىعىس كلاسسيكالىق پوەزياسى ستيلىندە، سول كەزەڭدەگى سۋىرىپ سالما اقىندار شىعارماشىلىعى رۋحىندا قۇرىلعان تاڭعاجايىپ ولەڭدەر بار. اباي دۇنيەتانىمىنىڭ قالىپتاسۋىنا شىعىستىڭ اقىندارى مەن عالىمدارى – فيردوۋسي،  ناۆوي، نيزامي، فيزۋلي، حوجا حافيز، سونداي-اق ورىس كلاسسيكتەرىنىڭ ەڭبەكتەرى اسەر ەتتى. ول ي.ا. كرىلوۆ، م.يۋ. لەرمونتوۆ، گەتە جانە بايرونداردىڭ شىعارمالارىن قازاق تىلىنە اۋداردى. ونىڭ قىزىعۋشىلىقتارىنا الەمدىك مادەنيەت پەن فيلوسوفيا كىردى. جاس ۇرپاق اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ تالانتتى  كومپوزيتور بولعانىن دا بىلۋگە ءتيىس. ول حالىققا كەڭىنەن تانىلعان جيىرما شاقتى اۋەندى جارىققا شىعاردى، دەيدى ۇلتتىق كىتاپحانانىڭ ديرەكتورى باقىتجامال وسپانوۆا.

ەلىمىزدىڭ باستى كىتاپ ساقتاۋشىسى ءارى اقپاراتتىق ورتالىعى سانالاتىن ۇلتتىق كىتاپحانانىڭ قابىرعاسىندا قۇرىلعان ورتالىق جاپپاي زەرتتەۋ سالاسىنداعى شىعارماشىلىق جوبالار مەن كوپتەگەن ءىس-شارالاردى ۇيىمداستىرۋعا ۇلكەن مۇمكىندىكتەر اشادى. سونداي-اق ورتالىق ايگىلى جازۋشىلارمەن جانە اقىندارمەن كەزدەسۋلەر، تاقىرىپتىق بايقاۋلار مەن ەكسكۋرسيالار، بەينەلەۋ ونەرى كورمەلەرىن، اباي شىعارمالارىن بىلۋگە ارنالعان جوعارى دەڭگەيلى وقۋلاردى ۇيىمداستىرۋعا جاعداي جاسايدى.

اباي ادەبي ورتالىعىنىڭ سالتاناتتى اشىلۋى بارىسىندا ۇلى اقىننىڭ ولەڭدەرى مەن اندەرى، اباي مەن مۇحتار اۋەزوۆتىڭ تۋىستارى مەن دوستارىنىڭ ەستەلىكتەرى تىڭدالىپ، كىتاپ كورمەسى ۇسىنىلادى.