قانداستارعا قامقورلىق

ماڭىزدى جيىندى اشىپ، قاتىسۋشى­لاردى اتالمىش باسقوسۋدىڭ ماقساتىمەن تانىستىرعان قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتى، «وتانداستار قورى» كەاق جانىنان قۇرىل­عان قوعامدىق كوميسسيا توراعاسى مۇرات باقتيار ۇلى، 2017 جىلدىڭ ماۋ­سىم ايىندا وتكەن دۇنيەجۇزى قازاق­تارىنىڭ V قۇرىلتايىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ تاپسىرماسىمەن شەتەلدەگى ەتنوستىق قا­زاقتاردى قولداۋ ماقساتىندا قۇرىل­عان «وتانداستار قورى» كەاق قۇرىل­عان ساتتەن باستاپ جۇيەلى جۇمىس اتقا­رىپ جات­قانىن جەتكىزىپ، بۇل رەتكى ۇيىمداس­تىرىلىپ وتىرعان جيىن سونىڭ ءبىر دالە­لى دەگەنگە توقتالدى.

العاش بولىپ ءسوز العان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك حاتشىسى، «وتانداستار قورى» كەاق قام­قورشىلىق كەڭەسىنىڭ توراعاسى قىرىم­بەك كوشەرباەۆ، الىستان ات تەرلەتىپ ەلورداعا جەتكەن قانداستاردى كەلگەن قا­دا­مىمەن قۇتتىقتاپ، بۇگىنگى شا­را ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ەتنوستىق قا­زاقتارعا قاتىستى جۇرگىزىپ كەل­گەن وڭ سايا­ساتىنىڭ جەمىسى ەكەنىنە توقتالدى.

«بۇگىنگى دوڭگەلەك ۇستەل باسىندا كەيبىر تۇيتكىلدەردىڭ ءتۇيىنىن تارقاتىپ، الدا اتقارىلار ءىستىڭ باعىت-باعدارىن ايقىنداۋ مىندەتى تۇر. وسى ورايدا مەم­لەكەت باسشىسى ق.توقاەۆ اتامەكەنگە اڭساپ كەلگەن اعايىندار ماسەلەسىنە بايلانىستى قوسىمشا ءىس-شارالار قابىلداۋ جايلى ۇكىمەتكە تاپسىرما بەردى. سونىمەن قاتار جاڭادان قۇرىلعان «وتانداستار قورى» كەاق جاقسى ىستەرگە مۇرىندىق بولۋدا. قازاقستاننىڭ قوعامدىق جاڭارۋى اياسىندا قازاقستان ۇكىمەتى بەكىتكەن 2018-2022 جىلدارعا ارنالعان شەتەلدەگى قازاقتاردى قولداۋ ءىس-شارالار جوسپارىنا سايكەس دياسپورا جاستارى ەلىمىزدەگى جوعارى وقۋ ورىندارىندا تەگىن وقۋ كۆوتاسى 4 % ءوسىپ، ءبىلىم الۋشىلار سانى 2747-گە جەت­تى. وتانعا ورالعان قانداستارىمىزدى جۇمىسپەن جانە باسپانامەن قامتاماسىز ەتۋ  ءىسى جاپپاي كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدىڭ 2017-2021 جىلدارعا ارنالعان  «ەڭبەك» باعدارلاماسى اياسىندا شەشىمىن تاۋىپ جاتىر. الداعى ءساۋىر ايىندا نۇر-سۇلتان قالاسىندا وتانداستاردىڭ حالىقارالىق فورۋمىن وتكىزۋ جوسپاردا تۇر. سول سەبەپتى، بۇگىنى كەزدەسۋ جاقسىلىقتىڭ باسى بولادى دەگەن سەنىم زور»، دەدى قىرىمبەك ەلەۋ ۇلى.

كەلەسى كەزەكتە ءسوز رەتى بۇيىرعان پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارى بەردىبەك ساپارباەۆ كوشى-قون سالاسى بويىنشا بۇعان دەيىن ەلىمىزدە اتقارىلعان ىستەرگە توقتالدى. ياعني، ەلباسى تاپسىرماسىمەن قۇرىلعان «نۇرلى كوش» باعدارلاماسىنا 60 ملرد تەڭگە ءبولىنىپ، كوپتەگەن وڭىرلەردە ارنايى اۋىلدار بوي كوتەردى. اتاپ ايتقاندا، شىعىس قازاقستان وبلىسىندا 700، سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا 400، اقتوبە وبلىسى حرومتاۋ قالاسىندا 230 وتباسىنا ارناپ تۇرعىن ۇيلەر بوي كوتەرسە، شىمكەنت قالاسى ماڭىنداعى «اسار» اۋىلىندا 
27 000 قانداسىمىز تۇراقتاعانىن ايتتى.

«بۇگىنگى تاڭداعى باستى ماسەلە اتامەكەنگە ورالۋشى قازاقتاردى اۋەلى، باسپانامەن، كەلەسى كەزەكتە جۇمىسپەن قامتۋ شاراسى قاراستىرىلۋدا. سونىمەن قاتار سىرتتاعى قازاقتاردىڭ رۋحاني قاجەتتىلىگىن وتەۋ ءىسى جالعاسىن تابادى. جاڭادان كوشىپ كەلۋشىلەردى ۇكىمەت قابىلداعان «ەڭبەك» باعدارلاماسى اياسىندا وقىتىپ، مامانداندىرۋ شاراسى جوسپاردا بار. قۇجات راسىمدەۋ جۇمىسى دا وڭتايلانىپ ء«بىر تەرەزە» قاعيداسىنا كوشەدى. بۇل جۇمىستاردىڭ تولىققاندى اتقارىلۋىن قاداعالاۋ ءۇشىن ۇكىمەت جانىنان كوميسسيا قۇرىلعان. مۇنىڭ سىرتىندا ۇكىمەت بەكىتكەن «2018-2022 جىلدارعا ارنالعان شەتەلدەگى قازاقتاردى قولداۋ» تۋرالى باعدارلاما بار. ەڭ باس­تىسى مۇندا كورسەتىلگەن ءىس-شارالار جوس­پارىن قارجىلاندىرۋ ءىسى تولىق جولعا قويىلعان»، دەدى بەردىبەك ماشبەك ۇلى.

جيىننىڭ تاعى ءبىر مارتەبەلى قوناعى «وتانداستار قورى» كەاق قۇرىل­تايشى­لارىنىڭ ءبىرى اقپارات جانە قوعام­دىق دامۋ ءمينيسترى داۋرەن اباەۆ، بۇل جيىن­نىڭ باستى ماڭىزى وتكەندى سارالاپ، كەلە­شەكتى باعامداۋعا ارنالعانىن ايتىپ، ەڭ باستىسى تۇڭعىش رەت شەتەلدەگى قازاق ءتىلدى اقپارات قۇرالدارىنىڭ وكىلدەرى مەن سىرتتا ءجۇرىپ جەتىستىككە جەتكەن جاس كاسىپكەرلەردىڭ باسى قوسىلىپ وتىرعانىن ەرەكشە اتاپ ايتتى.

«قازىرگى تاڭدا 4-5 ميلليون قاندا­سىمىز شەكارادان تىس جەرلەردە ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. وسى ورايدا ولاردى قولداۋ شارالارىن قابىلداپ، قونىس اۋدارۋىنا جاردەمدەسۋ وزەكتى بولىپ وتىر. اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگى جانىنان ەتنوسارالىق قاتىناستاردى دامىتۋ جونىندە دەپارتامەنت قۇرىلدى. دياسپورالارمەن جۇمىس ۇيلەستىرۋ وسى دەپارتامەنتكە جۇكتەلىپ وتىر. ناتيجەسىندە، شەتەلدەگى قانداستار تۋرالى مالىمەت وزەكتەندىرىلىپ، ارنايى تالداۋ جۇمىستارى جاسالۋدا. بۇل ءىستى ودان ءارى نىعايتۋ ماقساتىندا، وتانداستاردى قولداۋدىڭ جاڭا تەتىگى پىسىقتالىپ جاتىر. بۇل جۇمىس حالىقارالىق تاجىريبەگە نەگىزدەلىپ اتقارىلۋدا. ەكىنشىدەن، مينيسترلىك شەتەلدەگى قازاقتاردىڭ اتامەكەنگە كوشۋ ءراسىمىن وڭتايلاندىرۋعا باعىتتالعان شارالار ازىرلەۋ بو­يىنشا دا ۇلكەن جۇمىستار جۇرگىزۋدە. اعايىندارىمىز «قانداس» مارتەبەسىن الۋعا ءوتىنىش بەرۋدەن باستاپ، ازاماتتىق العانعا دەيىنگى بارلىق پروتسەستى تالداپ، جالپى قۇجاتتارى 46-دان 20-عا دەيىن قىسقارتۋ كوزدەلىپ، راسىمدەۋ ءتارتىبى تەك ءبىر ورىندا قانا اتقارىلماق. قانداستار العاشقى ءوتىنىشتى قازاقستانعا كەلمەي-اق سىرتتاعى ەلشىلىكتەر ارقىلى جولداۋعا بولادى. وعان قوسا قۇجات راسىمدەۋ مەرزىمى 6 ايدان 3 ايعا دەيىن قىسقارتىلادى. جوعارى­داعى ىستەردى ورىنداۋ ءۇشىن «جول كارتاسى» ازىرلەنىپ، بەكىتىلدى. ياعني، ء«بىر تەرەزە» جۇمىس ءستيلى 2020 جىلدىڭ 3-ءشى توقسانىنىڭ سوڭىندا تولىق كۇشىنە ەنەتىن بولادى. شەتەلدەگى قانداستار ءۇشىن مادەني-رۋحاني بايلانىستى دامىتۋ قاجەتتىلىگى باسىم. سوندىقتان ءبىز «وتانداستار قورى» كەاق بىرلەسىپ، «Qazaq Yui» ىسكەرلىك ورتالىعى مەن «اباي» مادەني ءۇيىن قۇرىپ، بۇلاردىڭ بەلسەندى قىزمەت اتقارۋىن قالايمىز. سونىمەن قاتار قانداستارىمىزعا قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋ ءۇشىن «قاسيەتتى قالام» جوباسى ازىرلەنىپ، ءتىلدى قاشىقتىقتان ونلاين وقىتاتىن قازاق سىنىپتارى الداعى ۋاقىتتا ىسكە قوسىلادى. جىل سوڭىنا دەيىن الەمنىڭ 11 ەلىندە وسىنداي 31 سىنىپ اشۋ جوسپارى بار»، دەدى داۋرەن اسكەربەك ۇلى.

ودان كەيىن ءوز ۆەدومستۆوسى بويىنشا اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستارعا توقتالعان سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى شاحرات نۇرىشەۆ، سىرتتاعى ەلشىلىكتەردە دياسپورا جونىندە وكىل تاعايىندالعانىن ايتىپ، قىتاي ەلىندەگى قانداستارعا بايلانىستى اقپارمەن تانىستىردى. «شىڭجاڭ ولكەسىندە تەرروريزممەن كۇرەستىڭ قاتايۋىنا بايلانىستى قانداستارعا قىسپاق تۇسكەنى ءمالىم. دەيتۇرعانمەن ەكى ەلارالىق تاتۋ ديپلوماتيالىق كەلىسسوزدەر ناتيجەسىندە بارىس-كەلىس شەكتەۋى الىندى. 2019 جىل­دىڭ 1 قاڭتارىنان بەرى 338 مىڭ ەتنيكالىق قازاق ەلشىلىكتەن قازاقستان ۆيزاسىن الدى. قوس ازاماتتىعى ءۇشىن قىتاي ەلىنەن شىعا الماي جۇرگەن 35 ادامنىڭ 30-ى ەلگە ورالدى. سول سياقتى 6،5 مىڭ ەتنيكالىق قازاق قىتاي ازاماتتىعىنان شىقتى. بۇل ماسەلە الداعى كۇندەردە دە مينيسترلىكتىڭ نازارىندا بولادى»، دەدى شاحرات شاكيزات ۇلى.

سونىمەن قاتار اتالمىش جيىن­دى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى «وتانداس­تار قورى» كەاق پرەزيدەنتى ن. ابىقاەۆ ءوز كەزەگىندە، قور تاراپىنان ءبىر جىلدىڭ ىشىندە اتقارىلعان شارالارعا توقتالدى. ونىڭ ايتۋىنشا، قور العاش اشىلعان 22 ساۋىردەن باستاپ، بۇگىنگە دەيىن 1640 قانداسىمىز حابارلاسىپتى. ودان بولەك قوعامدىق قابىلداۋعا ءتۇرلى ماسەلەلەرمەن 1587 ادام كەلگەن. ورتالىق قىزمەتىنە جۇگىنگەن قانداستاردىڭ جالپى سانى 3227-گە جەتكەن. سونداي-اق قور ورالمان مارتەبەسىنىڭ مەرزىمى ءوتىپ كەتكەن 1300 ادامعا جەڭىلدەتىلگەن تارتىپپەن ازاماتتىق الۋعا كومەك كورسەتىپتى. اقپا­رات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگى مەن نۇر-سۇلتان قالاسى اكىمدىگىنىڭ قولداۋى­مەن ءمۇشايرا، تەرمە، قولدانبالى ونەر، ۇلتتىق اندەر اتالىمى بويىنشا جىل سايىن «قاسيەتتى قازاق ەلى» حالىقارالىق ونەر فەستيۆالىن وتكىزۋ داستۇرگە اينالۋدا ەكەن.

شارا بارىسىندا اتقارىلعان وزەكتى جۇمىستاردىڭ ءبىرى – شەتەلدەگى قازاق ءتىلدى باق وكىلدەرىنىڭ باسىن قوسقان پانەلدىك سەسسيا. بۇعان 6 ەلدەن 12 قازاق ءتىلدى ءباسپاسوز قۇرالىنىڭ 17 وكىلى قاتىستى. جيىندا ۇيىمداستىرۋشى قازاقپارات حاا باس ديرەكتورى اسقار وماروۆتىڭ پايىمىنشا، بۇل وتە ماڭىزدى شارۋا، بولا­­شاقتا شەتەلدەگى قازاق ءتىلدى باق قاۋىم­­داستىعىن قۇرۋ يدەياسىن قولعا الۋ قاجەت.

بۇل باس قوسۋعا شەتەلدەردە تانىمال قازاق ءتىلدى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى، ياعني موڭعوليالىق «قازاقنيۋس» پورتالى، «شۇعىلا» جۋرنالى، «جاڭا ءداۋىر گازەتى»، باي-ولكە ايماقتىق راديوسى، يرانداعى «پارستۋدەي» اقپاراتتىق اگەنتتىگىنىڭ قازاق ءبولىمى، تۇركيادا 14 سانى جارىق كورگەن «قازاق ەلى» جۋرنالى، رەسەيدە شىعىپ جاتقان «ومبى قازاقتارى»، «اق ارنا» گازەتتەرى، سول سەكىلدى وزبەكستاندا شىعاتىن «نۇرلى جول» رەسپۋبليكالىق گازەتى، «كەنيمەح تاڭى» اۋداندىق گازەتى، ناۋاي تەلەراديو­كومپانياسى وكىلدەرى قاتىسىپ ءوز ويلارىن ورتاعا سالدى.

اتاپ ايتساق، وزبەكستانداعى «نۇرلى جول» گازەتىنىڭ رەداكتورى عۇلامزاكىر يۋسۋپوۆ، 25 جىلدىق تاريحى بار باسىلىم الداعى كۇندەرى 100 جىلدىق مەرەيتويىن اتاپ ءوتىپ جاتقان گازەت «ەگەمەن قازاقستانمەن» ورتاق مەموراندۋمعا قول جەتكىزۋ ارقىلى اق­پارات الماسۋدى ۇسىنسا، باي-ولكەدە جارىق كورەتىن ادەبي باسىلىم «شۇعىلا» جۋرنالىنىڭ رەداكتورى سۇراعان راح­مەت ۇلى ەگەر قولداۋ بولسا، قازاقستان ءيميدجىن ناسيحاتتاۋعا دايىن ەكەنىن  جەتكىزدى. ءوز كەزەگىندە پىكىر بىلدىرگەن «Egemen Qazaqstan» رەسپۋبليكالىق گازەتى» اكتسيونەرلىك قوعامى باسقارما توراعاسىنىڭ ورىنباسارى – باس رەداكتور ايبىن شاعالاق، قانداستاردى عاسىرلىق تاريحى بار گازەتتىڭ قازىرگى احۋالى جايلى حاباردار ەتىپ، سىرتتا جۇرگەن ارىپتەس جۋرناليس­تەر وسىنداعى «ەگەمەن اكادەمياسى» ارقىلى تاعىلىمدامادان ءوتۋ مۇمكىندىگى بار ەكەنىن جەتكىزدى.