قورعالجىنداعى قوقيقازدار

سوڭعى جىلدارى ەلىمىز­دەگى الپاۋىت كومپانيالار ەكولوگيانى قورعاۋ مەن ساقتاۋ جۇمىستارىنا بارىنشا قولداۋ بىلدىرۋدە. بيىل قورعالجىن قورىعىنىڭ ينسپەكتورلارىنا 2 موتوتسيكل، 3 ورتكە قارسى موتوپومپا جيىنتىعى مەن ءورت سوندىرۋگە قاجەتتى رەزەرۆۋار، فوتووبەكتيۆ پەن شتاتيۆ جانە فوتوقاقپان سىيلىققا بەرىپتى. كوپ وتپەي قورعالجىن قورىعىنىڭ كىرەبەرىسىنە ۇلكەن ستەللا تۇرعىزىلىپ وتىر. ۇزىن­دىعى 10 مەتردەي بولاتىن ستەللانىڭ ەكى قاناتىنا قو­رىق­تىڭ اتاۋى جازىلىپ، توس­بەل­گىسى سالىنعان. ءدال ورتاسىندا قالىقتاپ بارا جاتقان قوس قوقيقاز بەينەلەنگەن.

– بۇگىندە ءتۇرلى كومپانيا­لار قورشاعان ورتاعا دەگەن جاناشىرلىقتىڭ ۇلگىسىن كور­سەتىپ وتىر. بۇل – قازاق­ستان­نىڭ بيولوگيالىق الۋان تۇرلى­لىگىن ساقتاۋعا جانە قورعاۋعا اتسالىسۋ دەگەن ءسوز. قورىق­تىڭ باس­­تى سيمۆولى – قوقيقاز بەي­نە­­لەنگەن ستەللانىڭ اشىلۋى جو­عا­رىداعى سوزدەرىمىز­دىڭ دالەلى دەۋگە دە بولادى. وسى قۋا­نى­شىمىزدى بولى­سۋ­گە كەلگەن بارشاڭىز­عا ال­عىس اي­تامىن، – دەدى «قازاق­ستاننىڭ بيولوگيالىق الۋان تۇرلىلىگىن ساقتاۋ قورى» ديرەكتسياسىنىڭ جەتەكشىسى اسىلحان اسىلبەكوۆ.

مۇندا كەلەتىن تۋريستەر قوقي­قاز­داردى كورگەنشە اسى­عا­دى. قورعالجىنعا قوقي­قاز­­دار مامىر ايىندا كەلىپ بالاپاندايدى ەكەن. بۇل جاقتان كۇن سالقىنداي باستاعاندا ءبىر-اق كەتەدى. ال ولاردىڭ ءدال قور­عال­جىنعا كەلۋىنىڭ سەبەبى، ارتەميا سالينا دەپ اتالاتىن قۇرت­تىڭ بولۋىندا جاتسا كەرەك. بۇل قۇرت قوقيقازداردىڭ سۇيىكت­ى قورەگى. ارتەميا قۇرتى تۇز­دى كولدە بولادى. ال تەڭىز كولى­­نىڭ اششىلىعى الەمدىك مۇ­حيت­تار­دىڭ تۇزدىلىعىنان الدە­قايدا ارتىق. سوندىقتان دا ولار ءار كوك­تەمدە وسى ايماق­تى توڭى­رەك­تەيدى. قوقيقاز­داردىڭ سىرى جا­يىن­دا قورىق قىزمەتكەرلەرى ايتىپ بەرۋدەن ەش جالىققان ەمەس.

– قوقيقازداردىڭ قورەگى ارتەميا سالينا قۇرتىنىڭ بو­يىن­دا فەرمەنت بار. سول فەر­­مەنت­ت­ەر ارقىلى قۇستىڭ قاۋىر­­سىن­دارى قىزىل تۇسكە بويا­­­لا­دى. ءبىزدىڭ كولدەردە ار­تە­­ميا سا­لينا نەعۇرلىم كوپ بول­سا، قو­­قي­­قازداردىڭ دا قارا­­سى مول بولا­دى، – دەيدى قور­عال­­جىن مەم­لە­كەتتىك تابيعي قو­رى­­عى­­نىڭ ءبولىم باسشىسى بەرىك ىرىسباەۆ.

ۇيىمداستىرۋشىلار كەلگەن قوناقتاردى قورعالجىن قورى­عىنىڭ قىزىقتارىمەن تانىس­تىردى. ءبىز ءجۇرىپ وتكەن جول جيەگىنەن الدەقايدا شالعاي جاتقان كولدىڭ بەتى تولعان قىزىل قاناتتى قۇس­تار. اراقا­شىقتىق الىس بول­عان سوڭ ارنايى قۇرالدار­دىڭ كومەگىنە جۇگىنۋگە تۋرا كەلدى. ال جاقىن بارىپ كورۋ ءۇشىن جولدىڭ جايى قولايسىز. ونىڭ ۇستىنە تىم جاقىنداۋ ارقىلى قوقي­قاز­داردى ۇركىتىپ الۋىمىز ابدەن مۇمكىن ەدى. سوندىقتان توق­تاعان جەرىمىزدەن ءدۇربى سالىپ تابيعات سۇلۋلىعىن تاما­شالادىق. مۇندا باسقا جەردە كەزىكپەيتىن تىلسىم ءبىر ەرەك­شەلىك بار. ايتپەسە ورمانى مەن تاۋى جوق مەكەن وسىنداي عاجايىپقا قايدان عانا يەلىك ەتە قويدى دەپ تاڭداناسىز. وزەن-كولى كوپ قورعالجىن تا­بي­عاتىمەن عانا ەمەس، تاريحىمەن دە كىسىنى تارتىپ تۇرادى. نۇرا وزەنى­نىڭ جاعاسىندا ورنا­لاس­قان بىتىعاي كەسەنەسى، سۇلتان­كەلدى كولىنىڭ بويىندا ورنالاسقان د.قوناەۆتىڭ دەمالىس ءۇيى جانە تاعى دا باسقا تاريحي ورىندار جەتەرلىك.

ءسوز سوڭىندا ايتا كەتكەن ءجون، قورعالجىن قورىعىنا قام­قور­لىق تانىتۋدا ەۋرا­زيا­لىق توپتىڭ (ERG) بەرىپ جاتقان كومەگى وراسان. مۇنداي ولكەگە قانداي قولداۋ تانىتساق تا ازدىق ەتپەيدى.