ءبۇلدىرۋ وڭاي، بۇتىندەۋ قيىن

يمام ءال-بۇحاري ساحيح حاديستەر جيناعى­نىڭ «فيتنا كىتابى» اتتى تاراۋىندا: اللا تاعالانىڭ «سەندەردەن تەك زالىمدارعا عانا كەسىرى ءتيىپ قالمايتىن ب ۇلىكتەن (فيتنادان) ساقتانىڭدار» («ءانفال» سۇرەسى، ايات-25) دەگەن اياتىن جانە پايعامبارىمىزدىڭ مىنا ءبىر ساحيح ءحاديسىن «سەندەر مەن كورىپ تۇرعاندى كورە الاسىڭدار ما؟! مەن سەندەردىڭ ۇيلەرىڭنىڭ اراسىندا جاڭبىر سياقتى ب ۇلىك-فيتنا جۇرگەنىن كورىپ تۇرمىن» دەگەنىن كەلتىرەدى. (بۇحاري، ءمۇسليم)

يمام ناۋاۋي بۇل ءحاديستى تاپسىرلەگەندە: ب ۇلىكتى جاڭبىرمەن تەڭەۋ – ونىڭ كوپتى قامتيتىنىن بىلدىرەدى، ياعني ونىڭ كەسىرى ادامداردىڭ بارلىعىنا تيەدى، ەشبىر قاۋىمدى ب ۇلىك-كەسەل اينالىپ وتپەيدى، دەپ تۇسىندىرگەن. سول سياقتى يمام ءابۋ داۋدتىڭ حاديستەر جيناعىندا پايعامبارىمىزدىڭ (س.ع.س): «ەڭ باقىتتى ادام – ب ۇلىك شىققاندا وعان قوسىلماي امان قالعان جانە اللانىڭ سىناعىنا شىداعان ادام» دەگەن ءسوزىن ريۋايات ەتىپتى. كەز كەلگەن اۋرۋدىڭ الدىن الىپ ەمدەلۋ جاقسى ەكەنىن ءاربىر سانالى ادام تۇسىنەدى. سول سياقتى، ب ۇلىكتى باستالعان سوڭ ساقتانۋدان ونىڭ الدىن العان الدەقايدا ارتىق.

وسى ورايدا، ساحابا-حاليب ومار يبن ءال-حاتتاب (ر.ا): «ناداندىقتى كورىپ (ب ۇلىكتى) ودان عيبرات الماعان ادامنىڭ يسلامى تۇيىرشىك-تۇيىرشىك بولىپ جويىلىپ كەتەدى» دەپ ايتقان.

جالپى مۇسىلمان عالىمدارى ب ۇلىكتىڭ زيانى جايلى بىلاي دەيدى:

1. ادامداردى قىزىقتىرادى. يمام يبن حازم: «ب ۇلىكتىڭ گ ۇلى ەشقاشان جەمىس بەر­مەيدى» دەگەن. ياعني، ب ۇلىك باستالعاندا گۇل سياقتى الدامشى كەيىپتە ادامداردى قىزىق­تىرىپ وزىنە تارتىپ تۇرادى. ءھام شايتان ب ۇلىكتى ادامدارعا جاقسىلىقتىڭ نىشانى سياق­تى كورسەتىپ، بۇل ءىس بولاشاقتا كوپ جەمىس بەرەتىندەي ۇمىتتەندىرەدى. بىراق ب ۇلىك-فيتنا ەشقاشان جەمىس بەرمەيدى.

2. اقىل-ەستى كەتىرەدى. پايعامبارىمىزدىڭ (س.ع.س): «اقىل-ەستى كەتىرەتىن ب ۇلىكتەر (فيتنالار) كەلەدى. ول كەلگەندە بىردە-ءبىر اقىل-ەسى دۇرىس ادام تابا الماي قالاسىڭدار» دەگەن ءحاديسى بار. وسى ءحاديستى ريۋايات ەتكەن حۋزايفا (ر.ا): «اراق-شاراپ ب ۇلىك سياقتى ماس قىلمايدى، ب ۇلىككە ماس بولۋ ودان دا قاتتى اقىل-ەستى كەتىرەدى» دەپ تاپسىرلەگەن. جانە ول: كىمدە-كىم حارامدى حالال دەپ، ال حالالدى حارام دەيتىن بولسا، ول ادامنىڭ ب ۇلىككە (فيتناعا) ۇرىنعانى، دەگەن.

3. جاپپاي جويادى. پايعامبارىمىز (س.ع.س) ايتقان حاديس-قيسسادا: «ءبىر قاۋىم كەمەگە مىنەدى. جارتىسى ۇستىڭگى قاباتتا قالادى دا ال ەكىنشى جارتىسى تومەنگە تۇسەدى. كەمەنىڭ تۇبىندەگىلەر شولدەگەن سايىن ءۇستىن­دەگىلەردەن بارىپ سۋ سۇراپ مازالارىن الادى. جوعارىداعىلار رەنجىپ سۋ بەرمەي قويادى. كەمەنىڭ تۇبىندەگىلەر: «كەمەنىڭ استىندا سۋ بار ەمەس پە، مىنا جەردى تەسەيىك تە، انالاردى مازالاماي، سۋدى ەمىن-ەركىن ءىشىپ وتىرا بەرەيىك» دەيدى. ءسويتىپ بىرەۋى ايبالتامەن كەمەنىڭ ءتۇپ اعاشىن شابا باستايدى. ەگەر دە، بۇل اقىماقتى ەركىنە قالدىرسا، بارلىعى قۇريدى، ال توقتاتسا، بارلىعى قۇتىلادى».(بۇحاري، تەرمەزي، احماد). وسى ءحاديستى تاپسىرلەگەن نۇعمان يبن باشير: «ب ۇلىكشىلەر كەمەنىڭ استىڭعى قاباتىنداعى ادامدار سياقتى، ولاردىڭ قولىنداعى بالتانى الىڭدار» دەيدى.

ال قازىر ادامدار تىلىمەن، ساياسي تايازدىعىمەن، ناداندىعىمەن، اسىرە ۇلتشىلدىعىمەن ايبالتادان دا قاتتى زيان كەلتىرىپ جاتىر. ونىڭ سەبەبىنەن: تاتۋلىق، بەرەكە، ىنتىماق جويىلۋى مۇمكىن. سەبەبى جالعان ۇرەي ادامدارعا كۇمان سالادى، جاقسى نيەتتەرىنەن قايتارادى، دوستاردى ارازداستىرادى جانە كۇناعا يتەرمەلەيدى. سويتە تۇرا وسىنداي ب ۇلىككە ۇرىنعان پەندەلەر – نيەتىم جاقسى، ۇلتىمنىڭ قامى، قازاقتىڭ بولاشاعى دەپ اقتالادى ءھام سولاي ويلايدى. بىراق ولار كەمەنىڭ باياعىدا تەسىلىپ قالعانىن تۇسىنبەيدى. كەز كەلگەن امالدى ىستەمەس بۇرىن ادام نيەتىن دۇرىستاپ، اقىرەتكە دەگەن پايداسى مەن زيانىن ولشەۋ كەرەك. جالپى، دەموكراتيا دەگەنگە ەلىتىپ، كەمەنىڭ ب ۇلىنۋىنە ەركىندىك بەرۋگە بولمايدى.

الدا-جالدا ب ۇلىك باستالىپ كەتسە اقىلى بار ادامداردىڭ ءوزى ولاردى توقتاتا المايدى. سوندىقتان دا اللا تاعالا: «سەندەردەن تەك زالىمدارعا عانا كەسىرى ءتيىپ قالمايتىن ب ۇلىكتەن (فيتنادان) ساقتانىڭدار» («ءانفال» سۇرەسى، ايات-25) دەپ اقىلى بار ادام بالاسىنا ۇكىم ەتكەن.

اتام قازاق «تورتەۋ تۇگەل بولسا، توبەدەگى كەلەدى، التاۋ الا بولسا، اۋىزداعى كەتەدى» دەپ بەكەر ايتپاعان. ءبۇلدىرۋ وڭاي، بۇتىندەۋ قيىن!

الدانىپ قالما، اعايىن!