اقسۋداعى «التىن دۇربەلەڭى»

قوعام • 07 مامىر، 2019

اقسۋداعى «التىن دۇربەلەڭى»

تاياۋدا پاۆلودار وبلىسىنداعى اقسۋ قالاسىنىڭ ىرگەسىندە باستالعان «التىن دۇربەلەڭى» سايابىرلاعان سىڭايلى. عايىپتان تايىپ بايىپ قالسام دەگەن ارماننىڭ جەتەگىنە ەرگەن جۇزدەگەن ادام كۇرەك-سۇيمەنمەن قارۋلانىپ، ەكسكاۆاتور سياقتى اۋىر تەحنيكالار اكەلىپ، تىپ-تىنىش جاتقان جەردىڭ استاڭ-كەستەڭىن شىعارىپ قازىپ، كۇل-توپىراقتى جۇك كولىكتەرگە تيەپ اكەتىپ، ابدەن ابىگەرگە ءتۇسىپ جاتقانىنا كۋا بولعان ەدىك. سەبەبى توپىراقتىڭ قۇرامىندا باعالى مەتالل بار-مىس.

ارنۇر اسقار

الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى تارالىپ جاتقان بەينە-فوتو روليكتەرگە قاراساڭىز، قۇددى ءحىح عاسىردا الياسكانى شارپىعان التىن دۇربەلەڭىن ەسكە سالادى. كوركەم شىعارمالاردا، كوركەم فيلمدەردە، دەرەكتى دۇنيەلەردە ايتىلعانداي، قۇجىناعان حالىق قارا جەردىڭ قىرتىسىن اۋدارىپ-توڭكەرىپ، اعىن سۋدى ءسۇزىپ التىن ىزدەپ، التىنى بار-اۋ دەگەن جەرگە تالاسىپ-تارماسىپ، سول ءۇشىن اتىسىپ-شابىسىپ جاتۋشى ەدى عوي. تاريحتا التىن دۇربەلەڭى جالعىز الياسكا عانا ەمەس، كاليفورنيادا، اۋستراليادا، وڭتۇستىك افريكا ەلدەرىندە دە بولعان. قازاقستاندىق «كلوندايك» اتىس-شابىستان امان دەمەسەڭىز، ادامداردىڭ ارەكەتى سوعان ۇقساس. ايىرماشىلىعى، بايىپ كەتكەن ەشقايسىسى جوق.

پاۆلودار وبلىستىق ەكولوگيا دەپارتامەنتى حابارلاعانداي، جۇزدەگەن ادامنىڭ جابايى جولمەن «يگەرىپ» جاتقان «كەنىشى» ونداعان جىل بۇرىن ەۋرازيالىق ەنەرگەتيكالىق كورپوراتسيا جانە قازاقستاننىڭ ەلەكتروليز زاۋىتى توككەن كۇلدىڭ ءۇيىندىسى، قالپىنا كەلتىرىلۋگە ءتيىستى جەر. ياعني، بۇل جەردە التىن تۇگىلى دانەڭە جوق. «بالەن جەردە التىن بار، بارساڭ باقىر دا جوق» دەگەننىڭ ناق ءوزى دەۋگە بولادى.

وبلىستىق پوليتسيا دەپارتامەنتى مەن ارنايى بولىمشە جۇمىلىپ ءجۇرىپ جۇرتتى تاراتىپ، ات شاپتىرىم اۋماقتان «ستاراتەلدەردى» ازەر قۋىپ شىعىپتى.

– اقسۋ اكىمدىگىنە ب ۇلىنگەن جەردىڭ قۇنارىن قالپىنا كەلتىرۋ جانە توڭىرەككە كۇزەت قويۋ تۋرالى تالاپ جىبەرىلدى. اقسۋ ىشكى ءىستەر دەپارتامەنتىنە كۇلدى زاڭسىز تاسىعانداردىڭ كىم ەكەنىن انىقتاۋ جانە ودان ءارى اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋ تۋرالى حات جولداندى، – دەپ حابارلادى ەكولوگيا دەپارتامەنتىنىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى.

جۇرتتىڭ سوزىنە قاراعاندا، كۇلدىڭ ءبىر قاپشىعىن 3-5 مىڭ تەڭگەگە وتكىزىپ جاتقان كورىنەدى. بىراق كىم قانشا وتكىزىپ پايداعا كەنەلگەنى، كۇلدى كىم ساتىپ الىپ جاتقانى تۋرالى دا اقپارات جوق. جاعداي شىنىندا كۇلكىلى.

كۇلكىلى دەيمىز-اۋ، بىراق ءدال وسىعان ۇقساس جاعداي بۇرىن دا بىرنەشە رەت قايتالانعانىن ويلاساق، ادامداردىڭ اڭعالدىعىنا، جەلدەي ەسكەن بوس اڭگىمەگە ەرگىشتىگىنە تاڭعالماسقا شاراڭ قالمايدى. ماسەلەن، ءبىراز جىل بۇرىن كەڭەس كەزىنەن قالعان كىر تاستارىنىڭ قۇنى اسپانداپ شىعا كەلگەنى ەسىمىزدە. الدىمەن جارنامالىق گازەتتەردە، ينتەرنەتتە كىر تاسىنىڭ بىرەۋى 2،5 ميلليون تەڭگەگە ساتىلىپ جاتقانى تۋرالى اقپارات شىققان. سەبەبى كىر تاسى قۇيىلعان بولاتتىڭ قۇرامىندا كۇمىس پە، الدە سىناپ پا، ايتەۋىر ءبىر باعالى مەتالل بار كورىنەدى...

جەتپىسىنشى جىلدارى جاسالعان ەسكى زيل توڭازىتقىشىنىڭ باعاسى جارتى عاسىردان كەيىن قايتا شارىقتاپ كەتكەن كەزى دە بولدى. ونىڭ دا ءبىر بولشەگى اسا قىمبات تۇراتىن، قىتايلىقتار بىرنەشە مىڭ دوللارعا ساتىپ الاتىن بولىپ شىقتى. ايتا بەرسەك، باسقا دا وسىعان ۇقساس وقيعالار بولعان. ءبىر قىزىعى بۇل بۇرىنعى كەڭەس قۇرامىندا بولعان ەلدەردە ءجيى كەزدەسەتىن سياقتى. جاڭا ايتقان كىر تاسى، زيل توڭازىتقىشى تۋرالى وقيعالار رەسەي، تاجىكستان، قىرعىزستان، قازاقستان ەلدەرىن شارپىعانى وسىنى كورسەتەدى.

بۇگىندە گەولوگيالىق بارلاۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ، قاي جەردە قانداي كەن بارلىعى، ونىڭ كولەمى قانشا ەكەنى، يگەرۋ قالاي جۇرگىزىلەتىنى، قانشا جىلعا سوزىلاتىنى، ءتىپتى تۇسەتىن تابىس كولەمى بىرنەشە جىل بۇرىن شوتقا قاعىلىپ، ەسەپتەلىپ قويىلاتىنى بەلگىلى. وتكەن عاسىرلارداعى جابايى جولمەن جەردى باسىپ الىپ، استىن ۇستىنە شىعارىپ قازۋعا قازىر جول جوق. ءتىپتى، كۇل-توپىراقتان باسقا تۇگى جوق جەردىڭ ءوزىن قازۋ ءۇشىن دە ءتيىستى رۇقسات الۋ كەرەك، تالاپتاردى ورىنداۋ كەرەك. ءبىلىم سالتانات قۇرعان، حالىقتىڭ باسىم بولىگىنىڭ كوزى اشىق، ساۋاتى بار، ەلىمىزدەگى جانە الىس-جاقىندى شەتەلدەردەگى جاڭالىقتاردى ەستىپ-ءبىلىپ جۇرگەن قوعامدا «التىن دۇربەلەڭىنىڭ» تۋىنداعانىنا قايران قالاسىڭ. بۇل نەدەن بولدى؟ حالىق سونشالىقتى سەنگىش پە؟ الدە كۇل-قوقىستى قوپارىپ التىن ىزدەيتىندەي الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن بە؟ بالكىم، «باسقالار قازىپ جاتىر، مەن قالىپ قويمايىن» دەگەن ەرگىشتىك پە؟ بىزدىڭشە، سوڭعىسى سياقتى. ماسەلەنىڭ بايىبىنا ءوز اقىلىمەن وي جۇگىرتىپ جاتپايتىنىمىزدىڭ ءبىر كورىنىسى وسى بولسا كەرەك.