
وتكەن عاسىردىڭ 70-90-جىلدارى ءال-فارابي اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتە قىزمەت ىستەپ جۇرگەن كەزدە بىرنەشە فاكۋلتەت ستۋدەنتتەرىنە حالقىمىزدىڭ ەجەلگى ادەبيەتى تاريحىنان ءدارىس وقىدىم. سوڭىرا 1995 جىلى سونىڭ ماتەريالدارىنىڭ نەگىزىندە «قازاق دالاسىنىڭ جۇلدىزدارى» اتتى كىتاپ شىعاردىم. ول وتكەن عاسىردىڭ 70-80-جىلدارى تابىلعان جازبا دەرەكتەرگە سۇيەنىپ جازىلعان ەدى. ول كەزدە شەتەلگە شىعا بەرۋگە مۇمكىندىك بولمايتىن. سول سەبەپتى كەرەكتى كوپ جازبا ماعلۇماتتار قولىما تۇسە قويمادى. سونىڭ وزىندە ورتا عاسىرلاردا وتىراردان شىققان 11 عالىم جانە مۇحاممەد حايدار دۋلاتي (1499-1551) جايلى جانە جالپى جۇرت تۇگىلى عالىمدار دا بىلە بەرمەيتىن بىرقاتار تىڭ دا سونى ماتەريالدار تاپتىم.
مەن مىسىر، سيريا، يران، ءۇندىستان، پاكىستان، تۇركيا، يسپانيا، گەرمانيا سياقتى جانە ت.ب. ەلدەرگە بارعان عىلىمي، مادەني ساپارلارىمدا قۇرقول قايتپايمىن. ەلىمىزدىڭ رۋحاني ءومىرى مەن جازبا مۇراسىنا بايلانىستى عاسىرلار پاراعىنىڭ اراسىندا قالىپ قويعان دالا دانالارىنىڭ ءومىرى مەن ەڭبەكتەرى تۋرالى دەرەكتەردى جيناي جۇرەمىن. ولاردىڭ شىعارمالارىنىڭ باسىم كوپشىلىگى يسلام عىلىمى جانە مادەنيەتىمەن تىكەلەي بايلانىستى.
يسلام وركەنيەتى سوناۋ ورتا عاسىرلاردىڭ وزىندە-اق تەحنيكا سالاسىندا دا جەتىستىكتەرگە جەتكەن. قاسيەتتى قۇراننىڭ 719 جەرىندە عىلىم-ءبىلىم تۋرالى ايتىلادى. ياعني، يسلام ءدىنى – جاي قاراپايىم ءدىن عانا ەمەس، ۇلكەن وركەنيەت، عىلىم مەن بىلىمگە، مادەنيەتكە نەگىزدەلگەن ءدىن.
قازاق جەرىندەگى عىلىم، ءبىلىم، ءدىني-رۋحانيات، مادەني ورتالىقتىڭ ۇلكەنى، ارينە فاراب (وتىرار) ەدى. مۇندا كەزىندە باي قورى بار ۇلكەن كىتاپحانا بولعانى، بىراق وكىنىشكە قاراي ونىڭ موڭعول شاپقىنشىلىعى كەزىندە جويىلىپ كەتكەنى، اتالعان شاھاردىڭ العاشقى اتاۋى فاراب ەمەس، وتىرار ەكەنى جازىلىپ تا، ايتىلىپ تا ءجۇر. ول جايلى دەرەكتەردىڭ ءبىرى ءابۋ-ل ابباس ءال-ءبالازۋريدىڭ «كيتاب فۋتۋح ءال-بۋلدان» («جاۋلاپ الىنعان ەلدەر جايلى كىتاپ») اتتى ەڭبەگىندە ۇشىراسادى. اراب جاساقتارىنىڭ قولباسشىسى مۋسليم يبن قۇتايبا ءال-باحيلي (ت.ج.ب. – 715) VIII عاسىر باسىندا سامارقاندى كەلىپ قورشايدى. شاھار پاتشاسى شاش امىرشىسىنە حات جازىپ كومەك سۇراعاندا ونىڭ تۇرارباندتا (تۇرار، تارباند، وتىرار) ەكەندىگى ايتىلادى.
كورنەكتى شىعىستانۋشى، اكادەميك ۆ.ۆ.بارتولد ءوز ەڭبەكتەرى مەن ىزدەنىستەرىندە قازاق دالاسى قالالارىن نازاردان تىس قالدىرماعان. ول: «ورتا، ياعني ءىح-ءحىى عاسىرلارداعى شىعىستاعى تالاس جازىعىنان، سولتۇستىك-باتىستاعى ساۋرانعا دەيىنگى ارالىقتىڭ ءبارى يسفيدجاب (سايرام) ولكەسىنە جاتقىزىلعان... وسى سولتۇستىك-باتىس وڭىرلەردى ءسوز ەتەر بولساق، يسفيدجابتىڭ باتىس جاعى كەندجيد ءوڭىرى بولاتىن... كەندجيدتەن تومەنىرەكتە، سىرداريانىڭ ەكى جاعىنا باراب ياكي فاراب ايماعى جايعاسقان-دى... يستاحري مەن يبن حاۋكال ايماقتىڭ باس قالاسى دەپ كەدەردى اتايدى دا، ونى سىرداريا جاعاسىنان ½ فارساح جەردە دەپ كورسەتەدى. ءال-ماقديسيشە (ح ع.) باس قالا ءوڭىر اتىمەن اتالعان، ول 70 000 (جەتپىس مىڭ) سارباز شىعارا الاتىن-دى، كۇمبەزدى مەشىت شاھريستاندا، ال بازارلاردىڭ باس بولىگى راباتتا بولاتىن...» دەپ جازادى.
ەجەلدەن وسىنداي قالا مادەنيەتى بولعان جۇرتىمىز يسلام ءدىنىن تەك قابىلداۋشى عانا بولىپ قالعان جوق، يسلام وركەنيەتىن بايىتۋعا دا ۇلەس قوستى. قازاق جەرىندە وتىرار، يسفيدجاب-سايرام، تۇركىستان، سىعاناق، جەند، تاراز، بالاساعۇن سەكىلدى، ت.ب. مادەني، رۋحاني ورتالىقتار بولدى. ولاردان كوپتەگەن كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ پەرزەنتتەرىمىز شىقتى.
وڭتۇستىك ولكەسىندەگى بەلگىلى مادەني، رۋحاني وردالاردىڭ ءبىرى تۇركىستان (شاۋعار، ياسى) ەدى. شاۋعاردى ارحەولوگتار سىرداريا بويىندا، تۇركىستان ماڭىندا بولعان دەپ ەسەپتەيدى. ۆ.ۆ.بارتولد: «شاۋعار كەدەردەن ءبىر اسۋ جەردە، ول اۋقىمدى ايماقتى، ۇلكەن بەكىنىستى، بازار جانىندا كۇمبەزدى مەشىتى بار قالا ەدى»، دەپ جازدى. «قازاقستان تاريحىندا» ول جايلى: «شاۋعار تۇركىستاننىڭ باتىس شىعىسىندا 8 شاقىرىم جەرگە ورنالاسقان شويتوبە قالاسىنىڭ ورنىندا بولعان. سوعد تىلىنەن اۋدارعاندا ول «قارا تاۋ» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. قالانىڭ قاراتاۋ ەتەگىندە ورنالاسۋى شويتوبەنىڭ شاۋعارعا بالانۋىنا قوسىمشا دەرەك بولا الادى»، دەلىنگەن.
ورتاازيالىق كورنەكتى عالىم ءابۋ ساد اس-ساماني (1113-1167) شاۋعاردان كوپتەگەن عالىمدار شىققان دەي وتىرىپ، VIII-IX عاسىرلىق بىرنەشە ويشىلدى اتايدى:
ءابۋ-ل حاسان ءالي اش-شاۋعاري.
«ول قازى ءارى تاماشا وقىمىستى بولعان. ءابۋ-ر رابينا ءال-حاسان يبن ابد ءال-كاريم اش-شيمالي اس-ساحيليدەن حاديس ريۋايات ەتكەن [7، 68].
ءابۋ مۇحاممەد ابداللا بين مۇحاممەد اش-شاۋعاري ءال-مۋستاملي.
ول ءابۋ ابداللا ءال-حۋسايىن يبن يسمايىل اش-ءشايبانيدىڭ (749-805) شاكىرتى ەدى. ول تۋرالى ءحاديسشى، تاريحشى ءال-حاكيم ابد ابداللا ءال-حافيز (؟ – 1014) «تاريح-ي نيسابۋر» («نيشاپۋر تاريحى») اتتى ەڭبەگىندە: ء«ابۋ مۇحاممەد اش-شاۋعاري بىزدە، نيشاپۋردا بىرنەشە جىل تۇردى، سونان سوڭ يراكقا كەتتى. سودان كەيىن ول جايلى ەشتەڭە ەستىمەدىم» [7، 689] دەپ جازعان.
ءيا، ءال-حاكيم يبن ءال-بايي ءال-حافيز دەگەن اتپەن كوبىرەك ءمالىم ءابۋ ابداللا مۇحاممەد يبن ابداللا ان-نيشاپۋري (نيسابۋري) حاديستانۋشى، بەلگىلى تاريحشى بولاتىن. ونىڭ «تاريح-ي ناشاپۋر» («نيشاپۋر تاريحى») اتتى اراب تىلىندە جازىلعان ەڭبەگى ءبىزدىڭ زامانىمىزعا جەتپەگەن. بىراق ءابۋ ساد اس-ساماني ونى كەزىندە كوپ پايدالانعان. ءار جىلدارى نيشاپۋرگە كەلگەن ورتاازيالىق 50 عالىم جايلى اڭگىمەلەر مەن دايەكتەمەلەردى وسى ەڭبەكتەن العان. اۋەلدە «تاريح-ي نيشاپۋر» ءۇش تومنان تۇرسا كەرەك. سوڭىرا پارسى تىلىنە قىسقارتىلا اۋدارىلعان. سول نۇسقاسى ءبىزدىڭ زامانىمىزعا جەتىپ، 1961 جىلى تەھراندا باسىلىپ شىقتى. ولاي بولسا وسى كىتاپتان شاۋعارلىق قانا ەمەس، سونداي-اق قازاق جەرىنىڭ وزگە دە زيالىلارى جايلى مالىمەتتەر تابۋعا بولاتىن سياقتى.
ءالي بين ءال-حاسان اش-شاۋعاري.
يبن ال-اديم (1191-؟) «بي-عاياتۋ-ت تالاب في تاريح حالاب» («ىزدەنۋشىنىڭ حالاب تاريحىنداعى قاتەلىگى») [4] اتتى ەڭبەگىندە يمام ءالي بين ءال-حاسان اش-شاۋعاريدى اتاي وتىرىپ، ونى «يمام ءال-مادجيد ءابۋ ار-رابيع اس-ساحيلي ءال-ءياماميدىڭ شاكىرتى ەدى» [4، 134] دەپ جازادى. سونداي-اق ول يمام ءاليدىڭ حازىرەتى مۇحاممەد (س.ع.س.) پايعامبارىمىزدىڭ حاديستەرىمەن اينالىسقانىنا (ريدجال ال-حاديس ان-ناباۋي اش-شاريف) توقتالادى. ودان باسقا دەرەك جوق.
حامدان بين احماد اش-شاۋعاري.
ول دا حاديس عىلىمىمەن اينالىسقان. يمام رافيعي «ات-تادۋين في احبار قازۋين» («قازۋين (قالاسى جايلى) حابارلار تۋرالى») اتتى ەڭبەگىندە ءوزىنىڭ حاديس شارىپتەرىمەن اينالىسقانىن، وسى ورايدا حامدان بين احماد اش-شاۋعاريدىڭ ريۋاياتتارىن قاپەرگە سالعان. وزگە ماعلۇمات جوق.
ەنتسيكلوپەديست عالىم ءابۋ ناسىر ءال-فارابيدەن (870-950) كەيىن تۇرعان تاعى ءبىر تۇلعا بار. ول قاۋام اد-دين ءال-يتقاني ءال-فارابي ات-تۇركىستاني (1286-1357). يتقان وڭتۇستىك قازاقستانداعى قازىر دە بار يقان قىستاعىنىڭ اتى. ول تۇركىستاننىڭ شىعىسىندا 30 شاقىرىم جەردە. سول كەنتتە تۋىپ، سوندا ءبىراز جىل عۇمىر كەشكەن قاۋام اد-دين بابا 31 جاسىنا دەيىن وتىراردا باس يمام بولعان. كەيىن داماسكىگە كەتىپ، سوڭىرا باعداتتا 25 جىل قازى بولىپتى. كايردە قازىر دە بار اس-سۋرگاتميشيا اتتى مەدرەسەگە باسشىلىق جاساعان. كۋۆەيت عالىمى سول عۇلامامىزدىڭ «ات-تابين» اتتى 2 تومدىق ەڭبەگىن 1999 جىلى شىعاردى. قاۋام اد-ءديننىڭ تۇركيانىڭ قولجازبالارىنان باسقا دا شىعارمالارى تابىلدى. وسى يقاننان كامال يقاني اتتى دا دانا شىققانىن بىلگەنىمىزبەن، ول جايلى ماتەريالدار قولىمىزعا تۇسپەي-اق كەلەدى.
قازىرگى تۇركىستان شاۋعاردان سوڭ ياسى دەگەن اتاۋعا يە بولدى. بۇل كەزدە الەمگە قوجا احمەت ياساۋي سىندى كەمەڭگەر ويشىل دۇنيەگە كەلدى. ول حالىقتى يماندىلىققا، تاقۋالىققا، ادالدىققا، تازالىققا شاقىردى. وسىعان نەگىزدەلگەن «ديۋانا حيكمەت» اتتى ەڭبەگىن دۇنيەگە كەلتىردى.
ءۇندىستاندا بولعان كەزەكتى ءبىر ساپارىمدا ءۇندى عالىمدارىنان ءوز ەلدەرىنە ورتالىق ازيادان (تۇركىستاننان دا) ورتا عاسىرلاردا 600-دەن استام زيالىلار كەلگەنىن، ولار جۇرتتى يسلام دىنىنە ۋاعىزداعانىن ايتىپ ەدى. ولاردىڭ ۇرپاقتارىنىڭ بۇگىنگە دەيىن ءومىر ءسۇرىپ كەلە جاتقانىن كوزىممەن كوردىم.
قوجا احمەت ءياساۋيدىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا كىرىسپەس بۇرىن سوڭعى جىلدارى تابىلعان، سوپى بابادان ءبىر عاسىرداي بۇرىن عۇمىر كەشكەن جاڭا ياساۋي تۋرالى ايتا كەتكەن ءجون عوي دەيمىن.
ءابۋ-ل ابباس احمەد بين مۇحاممەد ءال-ياساۋي (؟ – 1004).
ءوز اتى – ءابۋ-ل ابباس احمەد، ال اكەسىنىڭ ەسىمى – مۇحاممەد. ال ءال-ياساۋي ونىڭ ياسىلىق ەكەنىن بىلدىرەدى. ونىڭ «ات-تاباقات اس-سۋفيا» («سوپىلىق توپتار») اتتى كىتابى بولعان. وكىنىشكە قاراي ول جايلى وزگە ماعلۇمات جوق.
ءابۋ-ل ابباس ح عاسىردا دۇنيەگە كەلىپ [ھيجرانىڭ] 396، ياعني 1004 جىلى باقيلىق بولعان. ونىڭ ەسىمى وسمان تاريحشىسى حادجي حاليفانىڭ (1609-1657) «كاشف از-زۋنۋن ان اسامي ءال-كۋتۋب ۋا-ل فۋنۋن» («كىتاپتار مەن عىلىمدار اتتارىنان كۇدىكتى سەيىلتۋ») اتتى شىعارماسىندا اتالادى.
ءابۋ-ل ابباستىڭ عۇمىر كەشكەن مەرزىمىنە قاراعاندا ول قوجا احمەت ياساۋيدەن 90 جىلداي بۇرىن ءومىر سۇرگەن سياقتى.
ەندى وسى ياسىدان باسقا دانالار شىققان جوق پا دەگەن ساۋالعا جاۋاپ ىزدەپ كورەيىك. مەن سوڭعى جىلدارى بىرنەشە رەت ءۇندىستاننىڭ كاشميرىندە بولعانىمدى جوعارىدا ايتتىم. وسى ەل ۋنيۆەرسيتەتى كىتاپحاناسى مەن قولجازبا قورىنان بىرقاتار ياسىلىقتار جايلى ماعلۇماتتار ۇشىراتتىم.
سولاردىڭ ءبىرى – اش-شەيح شامس اد-دين ات-تۇركىماني ءال-بانيپاتي.
وندا ول «ۇلكەن شەيح قوجا احمەت ءال-الاۋي ءال-ءياساۋيدىڭ ۇرپاعى. نىسپىسى بويىنشا قوجا احمەت ءال-ياساۋي مۇحاممەد يبن حانافيا يبن ءال-يمام ءالي يبن ءابۋ تاليبكە بارىپ تىرەلەدى» [1، 2-توم، 50 ] دەلىنگەن.
ويشىلدىڭ ءوز اتى – شامس اد-دين. اكەسىنىڭ اتى – احمەد. باباسىنىڭ ەسىمى – ابد ءال-مۋمين ات-تۇركىماني. بۇل جەردە كوڭىل اۋداراتىن ەكى ماسەلە بار. ولار ونىڭ ەسىم تىزبەگىندە كورسەتىلگەن ات-تۇركىماني جانە ءال-باني پاتي (پانيپاتي) دەگەن اتاۋلار. اۋەلگى ات-تۇركىماني دەگەن ءسوز بابامىزدىڭ تۇركى تەكتى ەكەنىن جانە تۇركىمەن تايپاسىنان شىققاندىعىن دا كورسەتە مە دەگەن جايتقا كەلەيىك.
تۇركىمەن دەگەن ەتنوستىق اتاۋعا بايلانىستى ماحمۇد قاشقاريدىڭ «ديۋاني لۇعات ات-تۇرىك» («تۇركى تىلدەرىنىڭ جيناعى») اتتى ەڭبەگىندە: «تۇركىمان گۋز (وعىز) تايپاسىنا جاتادى. زۇلقارنايىن (الەكساندر ماكەدونسكي) تۇركىلەر ەلىنەن ءوتىپ بارا جاتىپ، تۇركى تايپاسىنىڭ ءبىر توپ كىسىلەرىن كورىپ پارسىشا: «تۇركمان اند»، ياعني «ولار تۇركىلەرگە ۇقسايدى» دەگەن ەكەن. سودان بەرى وسى اتاۋ كۇنى بۇگىنگە دەيىن (XII ع.) ولارعا تاڭىلىپ، ساقتالىپ قالدى»، دەيدى [2، 1051-1052].
شامس اد-ءديننىڭ تۇركى تەكتى جانە قوجا احمەت ءياساۋيدىڭ ءزاۋزاتى ەكەندىگىن ورتاازيالىق تاريحشى، شەجىرەشى ابد ءال-قادىر (XIX ع.) «مادجماعا ءال-انساب ۋا-ل اشدجار» («ناساب جانە شەجىرەلەردىڭ جيىنتىعى») [3، 13، 58] دەگەن ەڭبەگىندە راستايدى. ول ونى «شامس اد-دين تۇرك پانيپاتي، اليلىك سايدتار اۋلەتىنەن، ناسابى احماد ياساۋيگە جەتەلەيدى. شامس اد-دين حازراتى شەيح ماحدۋم-ي الام الا اد-دين ءالي اماد ءسابريدىڭ (اللا راحىم ەتسىن)، ال ول حازىرەتى شەيح فاريد حاقق ۋا-د دين ماسۋد ارجاعانيدىڭ (اللا ونى ەسىركەسىن) ءمۇريدى» دەي وتىرىپ، ءارى قاراي ۇندىلىك چيشتيا سوپىلىق تاريقاتىنىڭ ءىزباسارلارىن تىزبەكتەپ كەتەدى.
شەيح، ميرزا كاميل بين اش-شەيح احمەد بين ماليك ءال-ياساۋي.
ياسىدا تۋىپ، كاشميردە تۇرعان بابالار تۋرالى ابد ءال-حاي ءال-حاساني ءال-ھينديدەن باسقا ورتاعاسىرلىق قالامگەر ءال-باباني جانە ۋمار ريدا كاححالا دا جازدى. ءال-باباني «ھادياتۋ-ل اريفين» («بىلگىرلەر سىيى») اتتى ەڭبەگىندە ياسىلىق شەيح ميرزا كاميل بين اش-شەيح احمەد بين ماليك ءال-ءياساۋيدى اتايدى. كاشميري نىسپى وعان كەيىنىرەك، ول سوندا كوشىپ بارعان سوڭ بەرىلسە كەرەك. ءال-باباني ونىڭ «باحر از-زامان» («زامان تەڭىزى») اتتى كىتابى بارىن ايتادى [6-توم، 837].
سونىمەن عالىمنىڭ ءوز اتى – مىرزا كاميل بولسا، اكەسىنىڭ ەسىمى – شەيح احمەد، ال باباسىنىڭ اتى – ماليك مۇحاممەد ءال-ياساۋي...
ۋمار ريدا كاححالا ونىڭ اتى-ءجونىن: «كاميل بين احمەد بين مۇحاممەد ءال-ياساۋي...سوڭىرا ءال-كاشميري ەدى» [9-توم، 139] دەپ جازادى. مۇندا جوعارىدا يسمايل پاشا كورسەتكەن «مىرزا» دەگەن ءسوز جوق. وعان ول كاميل دەگەن ەسىمدى حادجي حاليفا (1609-1657) قوسقان. ول ياسىلىق دانىشپاننىڭ نىسپىسىن «اش-شەيح، مىرزا كاميل بين اش-شەيح احمەد ءال-ياساۋي ءال-كاشميري» دەۋمەن ونى دا «تۇركىستان ۋالاياتىنداعى ياسى قىستاعىنان شىققان» دەيدى.
ءال-حۋسايني ءال-ھيندي ونىڭ بابالارىنىڭ كاشميرگە سول جاقتان كەلگەندىگىنە نازار اۋداردى. «كاميل سودان ولە-ولگەنشە كاشميردەگى ءپاتۋا ءۇيىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولدى» دەيدى.
حادجي حاليفا ونىڭ ەسىمدەر تىزبەگى مەن ومىردەرەگى تۋرالى: «كاميل بين احمەد بين مۇحاممەد ءال-ياساۋي بين ماليك مۇحاممەد... سونان سوڭ ءال-كاشميري». ھيجرانىڭ 1131 ج. دۇنيەدەن ءوتتى. ونىڭ «باحر از-زامان» دەگەن ەڭبەگى بار»، دەپ جازادى. عالىمدار ءسويتىپ ونىڭ اتى-ءجونىن الا-قۇلا ەتىپ كورسەتكەنىمەن، ول مىرزا كاميلدىڭ عۇمىرناماسىن كوپ وزگەرىسكە ۇشىراتا قويماعان. كاميل [ھيجرانىڭ] 1131 (1718) جىلى دۇنيەدەن وتكەن.
شەيح احمەد يبن مۇستافا ءال-كاشميري.
تاقۋا، عالىم، شەيح احمەد بين مۇستافا بين ءال-مۋين ار-رافيكي ءال-كاشميري ءابۋ ات-تايب فاقيھ (مۇسىلمان زاڭگەرى)، ءحاديسشى. ول ەكى اعايىندى. ءىنىسى مۇحاممەد بين مۇستافا [ھيجرانىڭ] 1150/1736 جىلى دۇنيەگە كەلگەن. اتى-جونىندە ياساۋي دەگەن ءسوز بولماسا دا ونىڭ ياسىلىق دانالاردىڭ ۇرپاعى ەكەنى ءسوزسىز. ول قاسيەتتى قۇراندى جاتقا بىلگەن. اۋەلگى ءبىلىمدى اكەسىنەن، نەمەرە اعاسىنان، اكەسىنىڭ ءىنىسىنىڭ بالالارى، ناعاشى اتاسى مەن ناعاشى اعاسى نۇر ءال-ھۋدا ءال-ياساۋي ءال-كاشميريدەن العان. ناتيجەدە فيقھ، حاديس، سيرا (مۇحاممەد (س.ع.س.) پايعامبارىمىزدىڭ ءومىربايانى)، سوپىلىق ءىلىم مەن پوەزيا جانە وزگە دە عىلىم سالالارى بويىنشا كەرەمەت بىلگىر اتانادى. ول كوپتەگەن شايقىلار مەن عالىمداردان ءبىلىم العان. سوپىلىق پەن ەتيكا ىلىمىنە قاتتى قىزىققان. «حادايق ءال-حانافيادا» – («حانافيتتەر باعىندا») احمەد بين مۇستافانىڭ [ھيجرانىڭ] 1219/1803 جىلى رادجاب ايىنىڭ سەگىزىنە قاراعان كۇنى قايتىس بولعاندىعى تۋرالى ايتىلعان.
شەيح مۇحاممەد بين مۇستافا ار-رافيكي ءال-كاشميري.
شەيح، عالىم، تاقۋا مۇحاممەد بين مۇستافا بين ءال-مۋين ار-رافيقي ءال-كاشميري ءابۋ ار-رايد حانافي مازھابى شەيحتارىنىڭ ءبىرى. ول جوعارىدا اتالعان احمەد بين مۇستافانىڭ باۋىرى. «حادايق ءال-حانافيا» بويىنشا ول («حانافيتتەر باعىندا») [ھيجرانىڭ] 1154/1740 جىلى كاشميردە تۋعان. ءبىلىمدى ناعاشى اتاسى نۋر ءال-ھۋدا جانە اتاسى ابد ءال-حاق ءال-ياساۋيدەن العان. حاديس پەن سوپىلىق ءىلىمدى اكەسى جانە ناعاشىسى جانە اشراف يبن رايدتان العان. ونىڭ سوپىلىق تۋرالى ەڭبەگى بار. ول [ھيجرانىڭ] 1218/1804 جىلى جۇمادا ءال-احير ايىنىڭ ون التىسى، سارسەنبى كۇنى قايتىس بولعان.
شەيح تايب بين احمەد ار-رافيكي.
شەيح، عالىم، فاقيھ تايب بين احمەد بين مۇستافا بين ءال-مۋين ار-رافيقي ءال-كاشميري سوپى شەيحتارىنىڭ ءبىرى. احمەد بين مۇستافا [ھيجرانىڭ] 1091/1679 جىلى دۇنيەگە كەلگەن. قاسيەتتى قۇراندى حاير اد-دين بين ءابۋ-ل باقا ءال-كاشميريدەن وقىعان، ال جالپى ءبىلىمدى اكەسىنىڭ ءىنىسى (اعاسى)، اكەسىنىڭ باۋىرلارىنىڭ بالالارى جانە ءابۋ يۋسۋف ابد ءال-عافۋردان العان. سوپى حيركاسىن (كيىمىن) ءوز اكەسىنەن، ءال-كۋبراۋيا، ءال-قاداريا مەن اش-شاتيريا تاريقاتتارى ءىلىمىن ابد ءال-حاميدتەن ۇيرەنگەن.
ماۋلانا ابد اللا ءال-كاشميري.
شەيح، عالىم، تاقۋا ابد اللا يبن مۇحاممەد فادل ءال-ءياساۋيدىڭ ءوز اتى ابد اللا. ال اكەسىنىڭ نىسپىسى – مۇحاممەد فادل ءال-ياساۋي. ونىڭ اتا-بابالارىنىڭ كەيبىرى ىلگەرىرەك كاشميرگە كوشىپ كەلسە كەرەك. ول موللا مۇحاممەد مۇحسيننەن، شەيح امانۋللا اش-شاھيدەن جانە باسقالاردان تاعىلىم العان. قادي شاھتان سوپىلىق تاريقاتتى ۇيرەنگەن. سونان سوڭ ساياحاتتاپ شەيحتارمەن كەزدەسىپ، سوڭىرا كاشميرگە ورالعان سوڭ ءمۇفتي بولىپ تاعايىندالعان. ودان مۇحاممەد ۋسمان بابا اسادۋللا موللا ابد ءال-ءمۇمين، مير مۇحيت اد-دين جانە كاشميردىڭ ءىرى دە تۇرعىندارىنان ءبىلىم العان. «حادايق ءال-حانافيا» – («حانافيتتەر باعى») اتتى كىتاپتا ماۋلانا ابد اللا شاۋال ايىنىڭ ورتاسىندا [ھيجرانىڭ] 1171/1757 جىلى قايتىس بولدى دەلىنگەن.
2014 جىلى «حالىق – تاريح تولقىنىندا» باعدارلاماسى بويىنشا يسپانيانىڭ ەسكۋريال كىتاپحاناسىندا ءىسساپاردا بولعانىمدا، سول جەردەن الا اد-دين اس-سايرامي، نيزام اد-دين ياحيا اس-سايرامي، ابد ار-راحمان يبن نيزام اد-دين اس-سايرامي اتتى اتالى، بالالى، نەمەرەلى ءۇش كىسى تۋرالى ماعلۇماتتار كەزدەستىردىم. بۇلار مىسىر مەن سيريانى ماملۇكتەر بيلەگەن كەزدە ءومىر سۇرگەن. ولار قازىر زەرتتەلۋ ۇستىندە.
بۇلاردان باسقا دا ياساۋيلەر ەگيپەتتە، يراندا دا بولۋى مۇمكىن. بىردە كايردە حالىقارالىق كونفەرەنتسيا كەزىندە ءبىر كىسى كەلىپ ءوزىن ياساۋي دەپ تانىستىرعانى ەسىمدە.
مىنە، ياسىدا تۋىپ، كاشميردە يسلام ءدىنى مەن وركەنيەتى، مادەنيەتىنىڭ وركەن جايۋىنا ايانباي قىزمەت ەتكەن كەمەڭگەر بابالار جايلى ءالى ءازىر قولدا بار ماعلۇماتتار وسىلار.
ءابساتتار قاجى دەربىسالى،
ر.ب.سۇلەيمەنوۆ اتىنداعى شىعىستانۋ ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى،
ۇعا كوررەسپوندەنت-مۇشەسى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور
ورالدا ەر ادام گازدان ۋلانىپ كوز جۇمدى
ايماقتار • بۇگىن، 15:07
الماتى وبلىسىندا كاسىپكەر تۇرمەگە 32 تەلەفون وتكىزبەك بولعان
ايماقتار • بۇگىن، 14:34
اتىراۋ وبلىسىندا ەسىرتكىنى زاڭسىز ساتقان ەر ادام ۇستالدى
ايماقتار • بۇگىن، 14:13
الماتىنىڭ المالى اۋدانىندا ءورت بولدى
ايماقتار • بۇگىن، 14:02
تۇركىستانداعى وقيعا بويىنشا قىلمىستىق ءىس قوزعالدى
ايماقتار • بۇگىن، 13:45
ەتنومادەني بىرلەستىك وكىلدەرى ءسابيت مۇقانوۆ ساياباعىنا اعاش وتىرعىزدى
ايماقتار • بۇگىن، 13:17
اۋا رايىنا بايلانىستى جابىق تۇرعان تراسسالار تۋرالى مالىمەت
قازاقستان • بۇگىن، 12:25
«مەن مۇنداي پوليتسيانى ەش جەردەن كورمەدىم...»
ايماقتار • بۇگىن، 11:58
وبلىستىق اسسامبلەيا العىس گيمنىن شىرقادى
ايماقتار • بۇگىن، 11:21
نۇر-سۇلتان قالاسى «قىزىل» ايماققا ەندى
ەلوردا • بۇگىن، 10:44
قازاقستاندىقتار دەپوزيت بويىنشا قاي بانككە كوپ سەنىم ارتادى؟
ەكونوميكا • بۇگىن، 10:41
اۋە كومپانيالارىنىڭ تابىسى قۇلدىرادى
ەكونوميكا • بۇگىن، 09:58
قىستىڭ سوڭعى كۇنىنە ارنالعان اۋا رايى بولجامى
اۋا رايى • بۇگىن، 09:26
كوروناۆيرۋس: ءبىر تاۋلىكتە 2 ادام قايتىس بولدى
كوروناۆيرۋس • بۇگىن، 09:17
الماتىدا اۆتوبۋس پەن بىرنەشە جەڭىل كولىك سوقتىعىستى
وقيعا • كەشە
تۇركىستانداعى وقيعا: ارنايى كوميسسيا قۇرىلدى
وقيعا • كەشە
كونە مۇرالار تسيفرلىق فورماتتا جاڭا تىنىس اشۋدا
ونەر • كەشە
شقو-دا قارۋ ساقتاۋ ءتارتىبىن بۇزعان 6 مەكەمەگە ايىپپۇل سالىندى
ايماقتار • كەشە
پروباتسيا قىزمەتىندە ەسەپتە تۇرعاندار قوعامدىق جۇمىسقا تارتىلدى
ايماقتار • كەشە
الماتىدا قۇرىلىسشىلار قۇقىن قورعاۋعا ارنالعان كەڭەس ءوتتى
ايماقتار • كەشە
پاۆلودار وبلىسىندا حالىق سانى ازايعان
ايماقتار • كەشە
شقو-دا بيىل 70 چەرنوبىلدىق ساناتوريالىق-كۋرورتتىق ەم الادى
ايماقتار • كەشە
الماتىدا الەۋمەتتىك قور پاتەرلەرىنىڭ قۇنى كوتەرىلمەيدى
ايماقتار • كەشە
اقتوبە وبلىسىنىڭ العا اۋدانىنا جاڭا اكىم تاعايىندالدى
تاعايىنداۋ • كەشە
قوستاناي وبلىسىندا جوعالعان جىلقىشى 6 كۇننەن كەيىن تابىلدى
ايماقتار • كەشە
شەكارا قىزمەتى «قاراسۋ» وتكىزۋ پۋنكتىندە كونتراباندالىق جۇكتى ۇستادى
قازاقستان • كەشە
سەناتورلار ەقىۇ پارلامەنتتىك اسسامبلەياسىنىڭ سەسسياسىنا قاتىستى
پارلامەنت • كەشە
اقمولا وبلىسىنداعى مەكتەپ اسحانالارىنىڭ جۇمىسىنا رۇقسات بەرىلدى
ايماقتار • كەشە
ەكونوميكا • كەشە
الماتىدا 452 كوپبالالى وتباسى باسپانامەن قامتىلادى
ايماقتار • كەشە
10 قالادا اتموسفەرالىق اۋانىڭ لاستانۋ يندەكسى جوعارى
ەكولوگيا • كەشە
قوجا احمەت ياساۋي شەجىرەسىنىڭ ءبىر ۇلگىسى مەن ءمورى تابىلدى
رۋحانيات • كەشە
الماتى وبلىسىندا ايەلدەر كولونياسىنا تىيىم سالىنعان زاتتار جەتكىزىلگەن
ايماقتار • 26 اقپان، 2021
قالا شەتىندەگى دۇكەنگە قاراقشىلىق جاساعان ادام ۇستالدى
ايماقتار • 26 اقپان، 2021
قاسىم-جومارت توقاەۆ رەفورمالار جونىندەگى جوعارى كەڭەستىڭ كەزەكتى وتىرىسىن وتكىزدى
پرەزيدەنت • 26 اقپان، 2021
ايماقتار • 26 اقپان، 2021
اتىراۋدا 33 مەديتسينا قىزمەتكەرى ماراپاتتالدى
ايماقتار • 26 اقپان، 2021
نۇرسۇلتان نازارباەۆ قورى قايىرىمدى دا باتىل وتانداستارىمىزدى ماراپاتتادى
ايماقتار • 26 اقپان، 2021
قازاقستان تاريحى: 7 تومدىق اكادەميالىق ەڭبەك ازىرلەنەدى
قوعام • 26 اقپان، 2021
جامبىل مۇراسى – ۇلت رۋحانياتىنىڭ ايناسى
ايماقتار • 26 اقپان، 2021
كورابلدەردى كۇزەتۋ مەن قورعاۋ بويىنشا وقۋ-جاتتىعۋ ءوتتى
ايماقتار • 26 اقپان، 2021
شىمكەنت قالاسى ىشكى ساياسات جانە جاستار ىستەرى جونىندەگى باسقارماسىنىڭ باسشىسى تاعايىندالدى
ايماقتار • 26 اقپان، 2021
شقو-دا التى مەكەمە قارۋ ساقتاۋ ءتارتىبىن بۇزعان
ايماقتار • 26 اقپان، 2021
پەتروپاۆلدا ۇلاندىقتار ورتەنگەن ۇيدەن ءۇش ادامدى الىپ شىقتى
وقيعا • 26 اقپان، 2021
باس پروكۋراتۋرا الەۋمەتتىك جەلىلەردە ميتينگكە شاقىرۋعا بايلانىستى ۇندەۋ جاريالادى
قوعام • 26 اقپان، 2021
جامبىل جاباەۆتىڭ 175 جىلدىق مەرەيتويى باستالدى
فوتوگالەرەيا • 26 اقپان، 2021
قاسىم-جومارت توقاەۆ تۇركيا پرەزيدەنتىنە قۇتتىقتاۋ جەدەلحاتىن جولدادى
پرەزيدەنت • 26 اقپان، 2021
الماتىدا تەرىسبۇلاق وزەنى كارىز سۋلارىنان تازارتىلدى
ايماقتار • 26 اقپان، 2021
اۋا رايىنا بايلانىستى بىرنەشە وبلىستا ەسكەرتۋ جاريالاندى
اۋا رايى • 26 اقپان، 2021
مەملەكەت باسشىسىنىڭ جارلىقتارىمەن بىرقاتار لاۋازىم وكىلى تاعايىندالدى
پرەزيدەنت • 26 اقپان، 2021
قازاقستاننىڭ اوسشك-گە توراعالىعى بىرقاتار ەلگە گۋمانيتارلىق كومەك بەردى
قازاقستان • 26 اقپان، 2021
اقمولا وبلىسىندا 3 مىڭ ادامعا جەتكىلىكتى ءدارى-دارمەك قورى بار
مەديتسينا • 26 اقپان، 2021
قازاقستان بيرجالىق كريپتو-اينالىمنىڭ 1% -ىن ءوزىنىڭ بيرجالارىنا اۋدارۋدى جوسپارلاپ وتىر
قارجى • 26 اقپان، 2021
قىزىلوردادا كارانتين تالاپتارىن ساقتاماعان تۇنگى كلۋب انىقتالدى
ايماقتار • 26 اقپان، 2021
اتىراۋدا پوليتسياعا 840 ايەلدەن شاعىم تۇسكەن
ايماقتار • 26 اقپان، 2021
تارباعاتاي اۋدانىندا كەن بايىتۋ كومبيناتى سالىنادى
ايماقتار • 26 اقپان، 2021
ەلوردادا جەكسەنبىدە سوو-لاردىڭ جۇمىس ىستەۋىنە رۇقسات بەرىلدى
قوعام • 26 اقپان، 2021
ۇقساس جاڭالىقتار