ازا شادەن. كەسىلگەن بۇرىم

وزبەكستاندا تۋىپ-وسكەن ول اسكەري قىزمەتتەگى اتاسىنىڭ جۇمىس ىڭعايىمەن ورتالىق ازيا اۋماعىندا وتباسىمەن ءجيى قونىس اۋدارعان. وسى سەبەپتى بولسا كەرەك، ەن دالانى ەركىن جايلاعان ساحارا جۇرتىنىڭ سالت-داستۇرىنە كىشكەنتايىنان قانىعىپ ءوسىپتى. ءبىز مۇنى كوشپەندى حالىقتاردىڭ مادەنيەتى مەن دۇنيەتانىمىنا ايرىقشا ورىن تابىلعان جاس سۋرەتشىنىڭ شىعارماشىلىعىنان اڭعاردىق.

ازانىڭ قولتاڭباسىنان كۇر­دەلى ديناميكالىق ىرعاق پەن جۇم­باق مازمۇندى، وبرازدى سيم­ۆول مەن مەتافورانى جازباي تانۋعا بولادى. ۋاقىت اعىمىمەن ۇندەسكەن كوركەمدىك تەح­­نيكا­سىنىڭ وزگە­شەلىگى ءبىر­دە وڭاي وقىلسا، كەيدە اۋىز­دى­­عىمەن الىسقان اساۋداي الىسقا اكە­تەدى. مىسالى، «شە­شە­لە­رى مەن قىزدارى» (Mothers and Daughters) كارتيناسى قىر ايە­لىنىڭ قالا تىرشىلىگىنە ۇيرە­نى­س­كەن، تۇرلەنگەن بەينەسىنىڭ ءبۇ­­گىنگى سيپاتى حاقىندا. ايەل – وشاقتىڭ ۇيىتقىسى، التىن بەسىكتىڭ كيەسى سانالسا، بۇرىم ايەل بالاسىنىڭ سۇلۋلىعىنا بالاناتىن. كوم­پوزيتسيانىڭ «قىز­دار» كارتي­ناسىندا قالالىق ايەلدەر ءۇشىن ۇزىن بۇرىمنىڭ ەندىگى قادىر-قاسيەتى كورسەتىلسە، وسىعان جالعاس كەلەسى ءبىر پور­ترەتىندە ىشىمدىك ىشكەننەن كەيىن بۇرىمىن كەسىپ العان ايەل كەسكىندەلگەن. سۋرەتشىنىڭ ايتۋىن­شا، سۋرەتتىڭ نەگىزگى يدەياسى كەڭەستىك فيلم­دەردەن الىنعان. ال «شەشەلەر» كارتيناسىندا ولاردىڭ بۇرىمى اسقار تاۋلار سىندى بەينەلەنەدى. تابيعات انا توسىنەن نەسىبەسىن تەرگەن اۋىل ايەلدەرىنىڭ ءومىرى قالاعا كوشىپ كەلگەن سوڭ جاڭا ارناعا بۇرىلىپ سالا بەردى. ەندى ولارعا ايران ۇيىتۋ، كۇبى ءپىسىپ، ماي شايقاۋ، قۇرت قايناتۋدىڭ كەرەگى جوق، دۇكەندەرگە بار دا قالاۋىڭشا ساتىپ الا بەر! مۇنىڭ سوڭى نە­مەن تىنادى؟ قازىرگى قازاق ايەلى دەگەندە كىمدى كورسەتەمىز؟ «شەشەلەرى مەن قىزدارى» اتتى سەريالىق جۇمىس، مىنە، وسىنداي سۇراقتارعا تۇرتكى بولار مازمۇن تۋدىرادى.

ازانىڭ گالەرەياسىنداعى تا­عى ءبىر ىرگەلى جۇمىس – ارال تا­قىرىبىنا ارنالعان «ازا تۇتۋ تەكستۋراسى» (Textures of grieving) اتتى پولوتنوسى. ءاري­نە ارال تەڭىزىن قۇتقارۋ تا­قى­رىبىنا قا­لام تارتپاعان جازارمان قاۋى­مى كەم دە كەم. ايتسە دە ازانىڭ ارال تاقىرىبى ءتوڭى­رەگىندەگى ىزدەنىسى فورمالىق ماز­مۇ­نىمەن دارالانادى. ياع­ني تە­ڭىز بەن ادام تاعدىرىن ۇقساس­تىرا وتىرىپ، جۇمىستىڭ نە­گىزگى وزەگىنە اينال­دىرعان. مۇ­نى اۆ­توردىڭ ءوزى بىلاي دەپ ءتۇ­سىندىرەدى: 

«بۇل جۇمىستىڭ نەگىزگى ايتار ويى وسى توڭىرەكتەگى ۇلتتار مەن قۇرىپ كەتۋگە شاق قالعان ارال تەڭىزىنىڭ مۇشكىل جاعدايى تۋرالى. ولاردىڭ ورتاق تۇسى بار. ورتالىق ازيانى سوۆەتتەندىرۋ قوعامدى ايتارلىقتاي وزگەرىستەرگە ۇشى­راتقانى بارشاعا ءمالىم. ايەل­­دەرگە كەڭشىلىك، تەڭدىك بەرۋ دەگەن جەلەۋ حالىقتى ۇلتتىق بول­­مىسىنان ايىردى. وسىنداي اب­سۋردتىق بەينەلەر ارقىلى كە­ڭەس وداعى يدەولوگياسى ور­تالىق ازيا ءۇشىن ءتيىمدى بولدى ما، الدە ۇلتتاردى كۇشتەپ ۇيىت­قان «بىرلىگى» تۇرعىلىقتى حا­لىقتاردىڭ بىرتىندەپ جويىلۋىنا اكەپ سوقتى ما دەگەن سۇراقتى كول­دەنەڭ تاستايمىن»، دەيدى.  
اتامەكەنىنەن جىراقتا ءوسىپ، قيىر جايلاعان قازاق قىزىنىڭ كەز كەلگەن دۇنيەگە ۇلتتىق ءدۇ­نيە­تانىم ەپيتسەنترىنەن كوز سا­لاتىندىعى ۇنادى. كونەنىڭ كو­زىن كوكسەگەنى ەسكىشىلدىككە بۇرا تارتقانى ەمەس. 

«ونەر قازىرگى ساتتە ءومىر ءسۇ­رۋى ءتيىس. ادەمىلىكتى كوگەرگەن نان­نان دا، ءجۇزىن قايعى تورلاعان قار­تامىس ايەلدىڭ بەتىنەن دە كو­رۋگە بولادى» دەيتىن سۋرەت­شى­نىڭ كەسكىندەمەدەگى اياق الى­سىنىڭ نىعايا تۇسۋىنە 1920-40 جىلداردىڭ اسە­رى زور بولعان. اسىرەسە كا­زيمير مالەۆيچ، ناتاليا گون­چا­روۆا، ەرنست كيرحنەر، مان رەي، ماكس بەكمان سىندى كور­كەم مادەنيەتكە تايسالماي جاڭا­شىل لەپ اكەلگەن سۋرەتشىلەر شى­عار­ما­­شىلىعىنداعى تۇستەر كوم­پوزي­تسياسى مەن تاقىرىپ الۋان­دىعى ونى ءاۋ باستان ەرەشە قى­زىقتىرعان. 

– مەنى ەرتەرەكتەگى سۋرەتشىلەر قاراپايىم دا تەرەڭ مازمۇنىمەن تارتىپ تۇرادى. بالكىم سولار ءومىر سۇرگەن شاقتار جانىما جا­قىن بولار. زىمىراعان بۇگىنگى زاماننىڭ جاڭاشىلدىقتارىن اسا ۇناتا بەرمەيمىن، – دەيدى ازا.

لوندوندا ون جىلدان استام ۋاقىت تۇرىپ كەلگەن ول جۋىردا تەڭىز جاعاسىنداعى گاستينگس قالاشىعىنا قونىس اۋدارىپتى. مۇندا كرەاتيۆتى ديزاينەر رەتىندە ءارتۇرلى جوبالارعا اتسالىسىپ تۇ­رادى. كىسى اياعى ۇزىلمەيتىن كافە، مەيرامحانالار مەن شوكولاد ءدۇ­­كەندەرى، كىشىگىرىم ساۋدا-سات­تىق ورىندارى مەن مەرەكەلىك فەس­­­تيۆالداردىڭ ورتالىعىنا اي­­نالعان قالا قۇشاعى قاي كەزدە بولسىن سۋرەتشىلەردى جات­سىن­باعان. ءتىپتى بەيرەسمي تۇردە «سۋ­رەتشىلەر قالاسى» دەپ تە اتالۋى تەگىن بولماسا كەرەك-ءتى. ءبىز­دىڭ سۋرەتشى قىز دا وسى قالادا شى­­عار­ماشىلىعىن ورىستەتىپ، الەمنىڭ كوركەمسۋرەت گالەرەيا­لارىندا جىلىنا كەم دەگەندە بەس مارتە جەكە كورمەسى وتسە دەگەن مەجە قويىپ وتىر. ءوزىڭ ايت­­قانداي، ەكسپرومت-قيالىڭ مەن قۋاتتى اقىندىق شابىتىڭ تاس­قىنداي بەرسىن، ازا!