ەت ونىمدەرىن قانشاما مول ءوندىرىپ ءجۇر­مىز دەسەك تە، ەلىمىزگە يمپورتتىق جول­مەن جەتكىزىلەتىن اسىل تۇقىمدى مال مەن ەتتىڭ ۇلەسى ءالى كوپ. سوندىقتان دا بۇ­گىندە بۇل تاجىريبەنى كەيىنگى كەزەككە ىسى­رىپ، ەت ەكسپورتى كولەمىن بۇرىن-سوڭ­دى بولىپ كورمەگەن جوعارى دەڭگەيگە جەت­كىزۋدىڭ ماڭىزى جوعارى. ونىڭ باستى جول­دارىنىڭ ءبىرى ەت كلاستەرلەرىن قۇرۋ ەكەنى بەلگىلى. وسى ورايدا الداعى اڭگىمە جەلى­سىن اقتوبە وبلىسىندا قۇرىلعان «اكتەپ» جشس-ءنىڭ ءىس تاجىريبەسى نەگى­زىندە وربىتكەندى ءجون كورەمىز. اتال­عان كەشەن ءبىر مەزگىلدە 11 مىڭ باس ءىرى قارا مالدى بورداقىلاۋعا ارنالعان. وسى ارقىلى جىلىنا 7200 توننا ەت وڭدەۋگە مۇمكىندىك تۋىپ وتىر.

ونىمدىلىك پەن باسەكەگە قابىلەت­تى­لىكتى باستى ولشەم رەتىندە بەلگىلەي بىل­­گەن رەسپۋبليكامىزداعى ءىرى اگرو­قۇرى­لىمداردىڭ ءبىرى ءونىم وڭدەۋ كولەمىن جۇيەلى ءارى تۇراقتى تۇردە ءوسىرىپ كەلەدى. «اكتەپ-ءتىڭ» العا قويعان باستى مەجەسى تاياۋ­داعى جانە جاقىن كەلەشەكتەگى جىلداردا ەڭبەك ونىمدىلىگىن 45 پايىزعا دەيىن كوتەرۋ بولىپ وتىر. ءسوز جوق، بۇل وتە جو­عارى مىندەت. ناقتى ءىس-قيمىلدار بەل­گى­لەنىپ، جۇزەگە اساتىن بولسا، مۇنىڭ ءوزى قولدان كەلەتىن، ورىندالا­تىن ءىس. ونى جۇ­زەگە اسىرۋدىڭ ناقتى مۇمكىندىكتەرى مەن تاسىلدەرى قانداي؟ بۇل ساۋالعا قايتارىلاتىن جاۋاپ تا وتە قاراپايىم. «اكتەپتىڭ» توڭىرەگىنە توپتاسقان ءىرىلى-ۇساق­تى نەمەسە بۇگىنگى سالالىق ءسوز قول­دا­نىسىنا سايكەس ايتقاندا، زاكىرلىك شارۋا قوجالىقتار وسى بيىك مەجەگە يەك ارتۋ­دىڭ باستى كىلتى بولماق. ونىڭ سانى 357 ەكەنىن ايتساق، كوپ ماسەلەنىڭ ءتۇيىنى تارقاتىلا تۇسەدى.

وڭىردەگى «اكتەپ» جانە «ايس» سەكىل­دى ءىرى اگروقۇرىلىمداردىڭ ماڭىندا وعان قىزمەت جاسايتىن قوسىمشا قۇرى­لىم­داردىڭ بولۋى ەت جانە ءسۇت كلاستەرى قالىپتاستىرۋ ىسىندەگى باستى مودۋل ەكەنى ايقىن. و باستا جوعارىدا اتالعان سەرىكتەستىك جەتەكشىلەرى وسى ءمودۋلدى ەنگىزۋ ءۇشىن كوپ ىزدەنىپ، كوپ ۋاقىتىن سارپ ەتكەن. ءبىر جاقسىسى، ولار ىزدەگەنىن تاپتى دا. ءسويتىپ اقتوبە ايماعىندا ەلى­مىز­دە بالاماسى جوق ەت جانە ءسۇت كلاس­تەر­لەرى قۇرىلدى. قازىرگى كۇنى بارلىق جۇمىس وسى مودۋل اياسىندا جۇرگىزىلىپ كەلەدى.

مۇنداي بايلانىستار ەكى جاققا دا ءتيىمدى. ەڭ باستىسى، شارۋا قوجالىقتارى مەن اۋىلشارۋاشىلىق كووپەراتيۆتەرى ۇتپاسا، ەش ۇتىلمايدى. ياعني قۋاتتى قۇرىلىمنىڭ قۇرامىندا ولاردىڭ جۇمىسى ودان ءارى شيراي تۇسەدى. كوپ باعىتپەن اينالىسۋدىڭ بەرەرى قاشاندا مول. ءارى وسى ارقىلى اۋىل ازاماتتارى جىلدىڭ ون ەكى ايىندا ءۇزىلىسسىز جۇمىس ىس­تەۋگە مۇمكىندىك الادى. تۇتاستاي العان­دا ەلىمىزدەگى اۋىلشارۋاشىلىق ونىم­دەرىن ءوندىرۋ مەن وڭدەۋ سالاسى وسى با­عىتقا بەت بۇرسا، بۇل سوعۇرلىم ومىر­شەڭ، ءتيىمدى ءارى پايدالى بولماق.

راس، بۇدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن ابدەن نىعايىپ، بۋىنى بەكىگەن ءىرى اگرارلىق با­عىتتاعى كاسىپورىندارعا مەملەكەت تارا­پىنان قولداۋ كورسەتۋدى جالعاستىرا بەرۋ­دىڭ قانداي قاجەتتىلىگى بار دەگەن پىكىرلەردىڭ تۋىنداعانى بەلگىلى. ءبىر قاراعاندا ءجون ءسوز سەكىلدى. ايتسە دە قازىرگى تاڭدا «اكتەپ» سياقتى ءىرى اگروفيرمالارعا كومەكتەسۋ دەگەن ۇعىم ۇساق شارۋاشىلىقتارعا قولداۋ كورسەتۋ بولىپ شىعاتىنىن ۇعىناتىن كەز كەلدى. بۇل ءوز كەزەگىندە «اكتەپتىڭ» جانىنا شوعىرلانعان 400-گە تارتا ۇساق فەرمەرلىك شارۋاشىلىقتار ونىڭ بازاسىندا تولىق ءارى ەركىن قوزعالىسقا كەلە الادى دەگەن ءسوز.

وسىدان شىعاتىن تاعى ءبىر ءتۇيىن بار. بۇ­گىنگى اڭگىمەمىزدىڭ باستى ارقاۋىنا اينال­عان «اكتەپ» جانە «ايس» سەكىلدى ءىرى اگروقۇرىلىمدار ەلىمىزدەگى ءىرى وبلىس­تى ەت جانە ءسۇت ونىمدەرىمەن قامتۋعا مۇم­كىندىك الىپ وتىر. اقتوبە ايماعىندا قۇرى­لىپ، قىزمەت جاساي باستاعان ەت كلاس­تەرىنىڭ زاكىرلىك سەرىكتەستەرى ءوز ىستەرىنىڭ جاڭا ارناسى جونىندە قانداي پىكىردە؟ وسى ورايدا «قىزىلجار» مەن «قارشىعا» شارۋا قوجالىقتارىنىڭ جەتەكشىلەرى اسقار بالمانوۆ پەن ارتۋر جەتەنوۆ گازەت تىلشىسىنە ءوز وي پىكىرلەرىن بىلايشا جەتكىزدى.

ء«بىز «اكتەپ» جشس-ءنىڭ قۇرامىندا قىزمەت جاساپ كەلەمىز. ونىڭ جەتەكشىلەرى جەم-ءشوپ قورىن قالاي ازىرلەيمىز دەپ باس-
تارىن قاتىرا قويمايدى، ءبىز دايىنداپ بەرەمىز. سونىمەن بىرگە بورداقىلاۋ الاڭىن مالمەن تولتىرۋ جۇمىستارىن دا قوسا اتقارامىز»، دەيدى ولار. قوسال­قى شارۋاشىلىق يەلەرى بۇدان ءارى «اكتەپتەن» اسىل تۇقىمدى بۇقالاردى جال­عا الۋ مەن اۋىلشارۋاشىلىق تەح­نيكا­لارىن ليزينگ ءتاسىلى بويىنشا پايدالانۋدىڭ تيىمدىلىگىنە توقتالدى. بۇل جوبالار مەن باعدارلامالار قىرۋار قارجى جۇمساماي-اق تابىستى كوبەيتۋگە جانە انالىق مال باسىن تولىقتىرۋعا، سونىمەن بىرگە مال تۇقىمىن جاقسارتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. مۇنداي بايلانىس شاعىن شارۋاشىلىقتار ءۇشىن وتە ءتيىمدى دەپ ەسەپتەيدى ولار.

«اكتەپتىڭ» ءوز ماڭايىنا توپتاسا باستاعان شارۋا قوجالىقتارىنا ۇلكەن شاپاعاتىن تيگىزىپ جۇرگەنى دە بولەك ءبىر اڭگىمە. ونىڭ باستى مىسالى – باس كا­سىپورىن ولاردىڭ ونىمدەرىن تەز، كە­زەك­سىز ءارى جوعارى باعامەن قابىل­داي­تىنى. مۇنداي جاعدايدا اقشا، ياعني وتكىزگەن ونىمدەرىنىڭ قۇنى از ۋاقىت­تىڭ ىشىندە بانكتەگى ەسەپشوتقا تۇسەدى. شا­رۋا وسىلاي ءوز جونىمەن شەشىلە بەرسە، ولار وزگە ساتىپ الۋشىلاردى ىزدەپ قايتەدى. ءارى الىپساتارلارعا دا الدانباي­دى. ويتكەنى بۇل ماسەلە «اكتەپ» اگرو­قۇرى­لىمى جۇيەسىندە تولىعىمەن ءوز شە­شىمىن تاپقان. وسىنداي ارىپتەستىك اسىل تۇقىمدى مال باسىن ءوسىرۋ مەن كو­بەيتۋ ىسىندە دە تەرەڭ تامىر جايىپ كەلەدى. پايدا مەن تيىمدىلىككە شارۋا قوجا­لىق­تارىنىڭ قول جەتكىزۋى تومەندەگى دەرەكتەردەن دە انىق كورىنەدى. ايتالىق، قوجالىق جە­تەك­شىلەرى «اكتەپتەن» ابەردين-انگۋس اسىل تۇقىمدى مالىنىڭ بۇقالارىن جال­عا العان جاعدايدا بۇل تۇقىمنان تۋعان ءتول ون ايدىڭ ىشىندە 350-400 كەلى سالماق تارتاتىن كورىنەدى. بۇل پايدا ەمەي نەمەنە؟!

– «اكتەپ» جشس قازىر مال بوردا­قى­لاۋ­دىڭ ءتيىمدى ادىستەرىنە ارقا سۇيەي وتى­رىپ، ەڭبەك ونىمدىلىگىن ودان ءارى كوتە­رە تۇسۋدە. بۇل رەتتە بىرىنشىدەن، اسىل تۇقىمدى رەپرودۋكتورلاردىڭ قۋاتىن كوتەرۋگە ەرەكشە ءمان بەرىلگەن. مۇنىڭ مولشەرى – 6200 ءىرى قاراعا تەڭ. ەڭ باستىسى، ءتيىستى مال باسى كەشەنگە ۇدايى ءارى تۇراقتى تۇردە جەتكىزىلىپ تۇرسا جۇ­مىس ءوز ىرعاعىنان جاڭىلمايدى. ارينە مال­دىڭ دا مالى بار. ءبىز ءۇشىن باستى كور­سەتكىش پەن نەگىزگى كريتەري – سان مەن ساپانىڭ ۇيلەسىمدىلىگى. ەكەۋىنىڭ ءبىر تۇستان توعىسۋى دەيدى، – «اكتەپ» جشس-ءنىڭ باس قۇرىلتايشىسى نۇرلان ساعى­نالين.

ونىڭ سوزىنەن تاعى ءبىر ۇققا­نىمىز قازىرگى كەزدە تيىمدىلىك تۇت­قا­سىن تابا بىلگەن «اكتەپ» باسشى­لارى ينفراقۇرىلىمدىق نىسانداردى قۇرۋعا قاراجات جۇمساۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ ەسەپتەيدى. ويتكەنى كەشەندە وعان تولىق مۇم­كىندىك بار. بوس تۇرعان ورىندار دا تابى­لادى. سونىمەن بىرگە «اكتەپتە» فەر­مەرلەرگە قوماقتى ەڭبەكاقى تولەۋ ءتار­تىبى دە ورنىققان. ول ءار سيىرعا 800 تەڭگە، ءار بۇزاۋعا 400 تەڭگە تولەۋ ەسەبى­نەن جاسالعان. سوندا ورتاشا ەسەپپەن العان­دا ولاردىڭ ەڭبەكاقىسى 300-350 مىڭ تەڭگە بولىپ شىعادى.

تاعى ءبىر ايتا كەتەر جايت، وڭىردەگى «اكتەپ» جانە «ايس» سەكىلدى ءىرى اگرو­قۇرى­­لىمداردا ءوندىرىس ۇدەرىستەرى تو­لى­­عىمەن اۆتوماتتاندىرىلعان جانە كومپيۋ­تەرلەنگەن. مۇندا مال شارۋا­شى­­لىعى ونىمدەرىن وڭدەۋدىڭ زاماناۋي باع­دارلامالارى جۇزەگە اسىپ كەلەدى. بۇل اگرووندىرىستىڭ بارلىق تسەحتارىن قامتيدى. وسى ارقىلى جانۋارلاردىڭ جاي-كۇيى مەن احۋالى تۋرالى بارلىق قاجەتتى مالىمەت جيناقتالادى. ءتىپتى تسيفر-
لى تەحنولوگيالار ارقىلى سەرىكتەستىك باعدارلاماشىلارى انالىق سيىرلار شاعىلىسقا ءازىر مە دەگەن ساۋالداردى دا تەز جيناقتاپ بىلە الادى.

ءتۇيىپ ايتقاندا، «اكتەپ» جانە «ايس» سەكىلدى وڭىردەگى ەت جانە ءسۇت كلاس­تەرلەرى مىسالىندا اقتوبە ايماعى پرەزيدەنت ن.نازارباەۆتىڭ بيىلعى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا قوي­ىلعان تسيفرلاندىرۋ جونىندەگى مىن­دەت پەن تاپسىرمانى ورىنداۋدى باس­تاپ كەتتى دەۋگە تولىق نەگىز بار. ەگەر باسقا دا مىسالدارعا سۇيەنسەك، مال­دىڭ قۇلاعىنا ەلەكتروندى سىرعا قون­دىرىپ، وسى ارقىلى ونىڭ ءبىر تاۋ­لىكتە قوسقان سالماعىن انىق­تاۋ تەح­نو­­لوگياسى قولدانىلاتىنى وسى پىكى­­رى­مىز­دىڭ باستى دالەلى. بۇدان كەي­ىن­گى كەزەكتە كوم­پيۋتەردىڭ نەمەسە سمارت­فون­نىڭ كو­مە­گىمەن قاجەتتى موني­تو­رينگتىك زەرت­تەۋ­لەر جاسالادى.

مىنە، وسىلايشا اقتوبە ايماعىندا قۇ­رىلعان ەت جانە ءسۇت كلاستەرىنىڭ كوك­جيەگى كۇننەن كۇنگە كەڭەيىپ كەلەدى.

تەمىر قۇسايىن،

«ەگەمەن قازاقستان»

اقتوبە

سۋرەتتە: اقتوبە ەت كلاستەرى قۇرىلىمىنان كورىنىس