كەڭەسكە قاتىسۋشىلار الدىمەن وقۋ­شىلاردىڭ تەحنيكالىق شىعارما­شى­لىعى مەن ءبىلىم سالاسىنداعى سىر ءوڭىرى­نىڭ جەتىستىكتەرىنە ارنالعان كورمەنى ارا­لادى. وسىدان كەيىن جيىندا وتكەن وقۋ جىلىنىڭ قورىتىندىسىمەن قاتار سالا­دا­عى جاڭالىقتار جونىندە جان-جاقتى اي­تىلدى.

– ۇرپاق تاربيەسىندە ءوز ەلىنىڭ تاريحىن، مادەنيەتى مەن سالت-ءداستۇرىن قادىر تۇتا وتىرىپ، ونى جاڭاشا بايىتۋ – بىزدە ەجەل­د­ەن قالىپتاسقان ءداستۇر. ەلباسى سول يگى داستۇرگە جاڭا باعىت، تىڭ سەرپىن بە­­رىپ، بۇكىلحالىقتىق قوزعالىسقا اي­نال­­­دىردى. بۇل بارشامىزدىڭ كوپتەن كۇت­­كەن كوكەيدەگى مۇراتىمىز بولاتىن. سون­دىقتان، مەن سىزدەردى وسى ىستە ساياسي ساۋ­اتتىلىق، ازاماتتىق بەلسەندىلىك، كا­سىپ­تىك بىلىكتىلىك، ەڭ باستىسى، تۋعان جەر مەن ەلگە، وتانعا دەگەن شىنايى سۇيىس­پەن­شىلىك تانىتۋعا شاقىرامىن، – دەدى وبلىس اكىمى ق. كوشەرباەۆ. 

قوعامدىق سانانى جاڭعىرتۋ قازاق­ستان­­نىڭ ەل رەتىندە جاڭعىرىپ جە­تى­لۋدىڭ مۇلدە جاڭا، مازمۇندىق جانە ساپالىق تۇر­عىدان بۇرىنعىدان بولەك، الدەقايدا بي­ىك ساتىسىنا تالپىنىسى. كوپ كەشىكپەي-اق قوعام وسى يگى باستامانىڭ العاشقى نا­تيجەسىن سەزىنە باستايدى. بۇل سونىمەن بىر­­گە، وزىمىزبەن قاتارلاس باسقا بىردە-ءبىر ەل­دە جوق، ەرەكشە «الەۋمەتتىك ينجينيرينگ» جوباسى.

رۋحاني جاڭعىرۋدىڭ مەكتەپ جانە ۇستاز­دار ءۇشىن اسا ماڭىزدى بولۋىنىڭ بىر­نە­شە سەبەبى بار. مەملەكەت پەن قوعامدى ىشى­نەن جاڭارتىپ، ادامنىڭ ساناسىن وز­گەرتۋ ارقىلى ەلگە جاڭا ساپا بەرۋدى كوز­دەگەن باعدارلاما جەكە تۇلعالىق سانانىڭ وزگەرۋى نەگىزىندە ىسكە اسادى. سوندىقتان دا، بۇل باعدارلامانىڭ ءار قادامى جاڭا تۇ­ر­پاتتى تۇلعا تاربيەلەۋ، ازامات ءوسىرۋ، ما­مان دايارلاۋ جۇمىسىمەن قاتار جۇرەدى. 

– بۇل رەتتە رۋحاني جاڭعىرۋدىڭ باستى تىرەگى – ۇستازدار، ال ونىڭ ىسكە اسىرىلاتىن نەگىزگى الاڭى ءبىزدىڭ وقۋ ورىندارىمىز بولماق. سوندىقتان دا بيىلعى تامىز كەڭەسىن «قازاقستاننىڭ ءۇشىنشى جاڭعىرۋىنا ءبىلىمنىڭ ۇلەسى» تاقىرىبىندا ۇيىمداستىرعاندى ءجون كوردىك. ەلباسى بيىلعى جولداۋىنا ارقاۋ ەتكەن ءۇشىن­شى جاڭعىرۋ ادەتتەگىشە، نەگىزىنەن، ەكو­نوميكالىق قۋاتتى ۇستەمەلەۋمەن شەك­تەل­مەيدى، – دەدى قىرىمبەك ەلەۋ ۇلى. 

جالپى، رۋحاني جاڭعىرۋدىڭ نەگىزى – ءبىلىم ءھام باسەكەگە قابىلەتتىلىك. سون­دىق­تان دا ەلباسى بەلگىلەپ بەرگەن وسى با­سىمدىقتى جۇزەگە اسىرۋدا مەكتەپ پەن ۇستازدىڭ الار ورنى ايرىقشا. بىراق قوعامداعى قوزعاۋشى كۇشكە اينالۋى ءۇشىن ءاربىر مۇعالىم الدىمەن ءوزى رۋحاني جا­ڭارۋعا بەكىنگەن، باعدارلاما يدەياسىنا قانا سۋسىنداعان مامان بولۋى شارت. سوندا عانا العا قويعان ماقسات اياسىنداعى جۇمىس جاندانا تۇسپەك. 

ءار ازاماتتىڭ، سول ارقىلى تۇتاس ۇلت­تىڭ ءححى عاسىرعا لايىقتى ءبىلىم مەن داع­دىلارعا، جاڭا زامانعا قاجەتتى ۇلت­تىق مىنەز بەن قاسيەتتەرگە يە بولۋى رۋ­حاني جاڭعىرۋدىڭ وزەگىنە اينالعان باسە­كەلىك قابىلەتتىڭ باستى شارتى. سونىڭ ىشىندە كوم­پيۋتەرلىك ساۋاتتىلىق، شەت تىل­دەرىن ءبىلۋ، جاڭا ءبىلىم مەن مادەني قۇن­دى­لىق­تارعا اشىق بولۋ سياقتى فاكتورلار قو­عامنىڭ العا باسۋىن جەدەلدەتەدى. 

بۇل رەتتە جاستاردى ەتەكباستى ەس­كى­­لىكتەن ارىلۋعا، ىسىراپشىلدىق پەن اس­تامشىلىققا، داڭعويلىق پەن كەر­دەڭ­دىككە جول بەرمەۋگە ۇندەۋ اسا ماڭىزدى. ەل جاستارى العا قويعان ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن ءبىلىم الۋدىڭ، سالاماتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋدىڭ اسا قاجەتتىلىگىن سەزىنىپ ءوسۋى ءتيىس. 
بىراق، جاڭعىرۋ دەگەنىمىز وزىندىك كەلبەتتەن، ءتول بەلگىدەن، ەرەكشەلىكتەن ايىرىلۋ ەمەستىگىن دە ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك. كەرىسىنشە، تەك سول ەرەكشەلىكتەر ار­قىلى عانا باسەكەگە قاۋقارلى بولامىز. سون­دىقتان ءار ەل، ءاربىر مەملەكەت ءوزىنىڭ دەربەس، دارا دامۋ ۇلگىسىن قالىپتاستىرۋدا. 
– ياعني، ۇلتتىق سالت-داستۇرلەرىمىز، ءتى­لىمىز بەن مۋزىكامىز، ادەبيەتىمىز، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ۇلتتىق رۋحىمىز بوي­ى­مىزدا ماڭگى قالۋى ءتيىس. وسىنداي دا­رالىقتى ساقتاپ، ۇلتتىق بىرەگەيلىكتىڭ نەگىزىن كۇشەيتۋدە قايماعى بۇزىلماعان قازاقى مادەنيەتتىڭ قاسيەتتى ورداسى – سىر ەلىنىڭ ورنى بولەك،– دەگەن وبلىس باسشىسىنىڭ لەبىزى كەڭەسكە جينالعان كوپتەن قىزۋ قولداۋ تاپتى. 

بۇگىنگى جيىنعا وبلىس اكىمى عانا ەمەس، مەملەكەت باسشىسى باستاماشى بولعان «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيانىڭ مۇشەسى جانە وسى باعدارلامانىڭ ءار تاراۋى مەن ءار قادامىن شىن جۇرەكتەن جاقتاۋشى، جاناشىر ازامات رەتىندە كە­لىپ تۇرعانىن ايتىپ وتكەن ءوڭىر جە­تەك­­شىسى جاستارىمىز باسىمدىق بە­رە­تىن قۇندىلىقتاردىڭ قاتارىندا ءبىلىم ءار­دايىم ءبىرىنشى ورىندا تۇرۋى قا­جەت­تىگىن جەتكىزدى. ەلباسى ۇسىنعان جا­ڭا­رۋ قاعيداسىن وي ەلەگىنەن وتكىزىپ، قو­رىتىندى جاساۋ جالپى قوعامنىڭ، سو­نىڭ ىشىندە ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ وتە ماڭىزدى دۇنيەتانىمدىق، ادىستەمەلىك جانە رۋحاني مىندەتىنىڭ ءبىر بولىگى ەكەندىگى جايلى پايىمدى پىكىر ءبىلدىردى. «رۋحاني جاڭ­عىرۋ» باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ تەتىكتەرى رەتىندە مەملەكەت باسشىسى 6 ارنايى جوبا ۇسىنعانىن ايتىپ ءوتتى. 

سول 6 جوبانىڭ مازمۇنى مەن مىن­دەت­تەرىن ءبىلۋ جانە تەرەڭ ءتۇسىنۋ ۇستازدار ور­تا­­سى ءۇشىن وتە ماڭىزدى. ويتكەنى، ال­داعى جىل­دارى ەلىمىزدىڭ قوعامدىق ساياسي جانە ءبىلىم بەرۋ مەن تاربيە جۇمىسىنىڭ وزەگى «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى بولادى، دەدى وبلىس باسشىسى. 

كەڭەستە وبلىستاعى ءبىلىم سالاسىنىڭ جا­ڭا­لىعى مەن جەتىستىگى، جۇزەگە اسۋى ءتيىس جۇ­مىستار جايلى دا ايتىلدى. 

بۇگىندە وبلىستا مەملەكەت-جەكە­مەن­شىك ارىپتەستىگى اياسىنداعى جۇمىس­تار­دىڭ دەنى وسى ءبىلىم سالاسىنا قاتىس­تى بو­لىپ وتىر. وسىنىڭ ارقاسىندا قازىر ەل­­باسى باستاماسىمەن قولعا الىنعان 3-6 جاس ارالىعىنداعى بالالاردى مەكتەپكە دەي­ىنگى تاربيە جانە بىلىممەن قامتۋ باع­دار­­لاماسى ايماقتا تولىق ورىندالدى. وبلىس، اۋدان ورتالىقتارىمەن قاتار اۋىل­داردا دا بالاباقشا قاتارى كوبەيىپ، كە­رىسىنشە ءسابيىن ورنالاستىرۋ كەزەگىن سارىلا كۇتكەندەر ازايدى. 

تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى، بيىلدان باستاپ ايماقتا اپاتتى مەكتەپ دەگەن ۇعىم اتىمەن جويىلدى. وتكەن وقۋ جىلى 13 مەكتەپ جاڭادان پايدالانۋعا بەرىلىپ، ەل مارە-سارە بولعان ەدى. ال جاڭا وقۋ جىلىنىڭ قار­ساڭىندا ارال، قازالى، قارماقشى اۋ­دان­دارىنداعى اپاتتى جاعدايداعى 11 مەك­تەپ جەرگىلىكتى بيۋدجەت ەسەبىنەن، جاڭا­قور­عان اۋدانىنداعى 300 ورىندىق 2 مەكتەپ «نۇرلى جول» باعدارلاماسى اياسىندا قايتا سالىندى. سونىمەن قاتار، بۇگىنگى كۇنى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت ەسەبىنەن 300 ورىندىق 5 مەكتەپتىڭ قۇرىلىسى جۇرگىزىلىپ جاتىر. ولار كەلەسى جىلى قولدانىسقا بەرىلمەك. 2018 جىلى تاعى 5 مەكتەپتىڭ قۇرىلىسىن باستاۋ جوسپارلانعان.

ءبىلىمنىڭ قاي كەزدە دە ءباسى بيىك. سون­دىق­ت­ان دا، وعان بولىنەتىن قاراجات ۇلەسى جو­­نىنەن الەمدەگى ەڭ الدىڭعى قاتارلى ەل­دەردىڭ ساناتىندا تۇر. ال ايماقتار ارا­سىندا بۇل كورسەتكىشتەن قىزىلوردا وب­لىسى كوش باستاپ كەلەدى. مىسالى، 2015 جى­لى 63،9 ملرد تەڭگە بولعان سالا بيۋد­جە­تى بىلتىر 70 ملرد-عا جەتتى. ال بيىل 89،3 ملرد تەڭگە ءبولىنىپ وتىر. بۇل وبلىس ۇستازدارىنىڭ ۇلتتىق سالت-ساناعا جاڭا ساپا بەرۋدىڭ، وسكەلەڭ ۇرپاقتى جاڭاشا تاربيەلەۋدىڭ تۇجىرىمدامالىق تۇعىرى سانالاتىن رۋحاني جاڭعىرۋ اياسىندا اتقارار جۇمىستارىنا تىڭ سەرپىن بەرمەك. 

ەلباسى جاڭا قۇندىلىقتار ساناتىن­دا­عى سانانىڭ اشىقتىعى دا ءبىلىم بەرۋ جۇيە­سى ارقىلى قالىپتاساتىنىن ايتتى. دەمەك، بارىمىزبەن بازار بولىپ، بۇي­ىعى تارتۋعا بولمايدى. ءبىزدىڭ قوعام دا الەمنىڭ قارقىندى وزگەرىسىنە ىلەسەتىندەي سەرگەك، وزگەرىسكە بەيىم بولۋى ءتيىس. «كوپ بىلگەن كوپتەن وزادى» دەمەكشى، وسى وزگە­رىس­تەرگە كەڭ ءورىس اشاتىن باستى قۇرال اعىل­شىن ءتىلى بولماقشى. كەڭەستە مەكتەپتە اعىلشىن ءتىلىن وقىتۋدى جۇيەلەۋ تۋرالى دا جان-جاقتى ايتىلدى. 

سوڭعى ءۇش جىلدا وبلىس تۇلەكتەرى ۇبت قورىتىندىسى بويىنشا جوعارى بالل جيناپ، رەسپۋبليكاداعى ۇزدىك بەس­تىككە ەنىپ وتىر. ماسەلەن، بىل­تىرعى وقۋ جىلىندا مەكتەپ بىتىرگەن 6 564 تۇلەكتىڭ 95 پايىزى كوللەدجدەر مەن ۋنيۆەرسيتەتتەردە مەملەكەتتىك ءبىلىم گران­تى جانە اقىلى نەگىزدە بىلىمدەرىن جال­عاستىرۋعا قول جەتكىزدى. بيىل 6 196 تۇ­لەكتىڭ 4 123-ءى جاڭا فورماتتاعى ۇبت سى­ناعىنان ءوتىپ، ورتاشا 82،4 بالمەن رەس­پۋب­ليكا بويىنشا ءبىلىم دەڭگەيلەرىنىڭ جو­عارى ەكەندىگىن تاعى ءبىر دالەلدەدى.

جوعارى وقۋ ورىندارىنا جولداما العان تۇلەكتەردىڭ ۇلەسى جونىنەن سىر­داريا، قازالى، جالاعاش اۋداندارى ۇز­دىك­تەر قاتارىنان كورىندى. ەندىگى مىندەت – قال­عان بىتىرۋشىلەردى تۇگەلدەي كول­لەدجدەر­دە ءبىلىم گرانتى نەگىزىندە، ۋني­ۆەر­سي­تەتتەردە اقىلى نەگىزدە وقۋعا تارتۋ. بۇل با­عىتتا دا بىتىرۋشىلەرگە كوپ مۇمكىندىك جاسالعان.

رۋحاني جاڭعىرۋدى وزەك ەتكەن كونفەرەنتسيادا ى.التىنسارين اتىنداعى ۇلت­تىق ءبىلىم اكادەمياسىنىڭ ۆيتسە-پرە­زي­دەنتى م.مۇقاتاەۆا 2017-2018 وقۋ جىلىن­دا ءبىلىم بەرۋدى ۇيىمداستىرۋداعى جا­ڭا­لىقتار تۋرالى ايتتى، «نازارباەۆ زيات­كەرلىك مەكتەپتەرى» دەربەس ءبىلىم بەرۋ ۇيىمى­نىڭ ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارى ور­تالىعىنىڭ ديرەكتورى جانار ءابدىلدينا 2، 5، 7-سىنىپتاردا جاڭارتىلعان ءبىلىم بەرۋ مازمۇنىن ەنگىزۋدىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە كەڭىنەن توقتالدى. 

كونفەرەنتسيا قورىتىندىسىندا بىر­قاتار ۇستاز «ى.التىنسارين»، ء«بىلىم بە­رۋ ءىسىنىڭ قۇرمەتتى قىزمەتكەرى» توسب­ەل­­گى­لەرىمەن، مينيسترلىكتىڭ قۇرمەت گرا­مو­تاسى­مەن، وبلىس اكىمىنىڭ العىس حاتى­مەن ماراپاتتالدى. ال قىزىلوردا قا­لا­سىن­دا­عى س.تولىباەۆ اتىنداعى №3 مەكتەپ-لي­تسەي «ۇزدىك ورتا ءبىلىم ۇيىمى» اتاعىن يە­لەنىپ، وبلىس اكىمى ق.كوشەرباەۆ ۇجىم باسشىسى مەرۋەرت ابدىحالىقوۆاعا 17 ملن تەڭگە سىياقى سەرتيفيكاتىن تابىستادى. 
ۇلى مۇرات – رۋحاني جاڭعىرۋ جولىن­دا­عى ءبىلىمنىڭ سالتانات قۇرۋىندا سىر ءوڭىرى­نىڭ ۇستازدار قاۋىمى وتان­داس­تا­رى­مىز­دىڭ الدىندا ونەگە كورسەتىپ، الدىڭعى قا­تاردان تابىلۋى ءتيىس.

كونفەرەنتسيا ءتۇيىنى وسى بولدى. 

ەرجان بايتىلەس،
«ەگەمەن قازاقستان»
قىزىلوردا وبلىسى