فوتو: اشىق دەرەكوز
«مەن بۇل ماسەلەنى كوپتەن بەرى قوزعاپ كەلە جاتىرمىن. بۇل پىكىردى اسىرەدىنشىلدەر قوزداتىپ ءجۇر, قازاقتىڭ مەنتاليتەتىنە جات تۇسىنىك. قازاقتىڭ ۇلتتىق تانىمىنداعى يسلامنان اۋلاق ۇعىمداردى اكەپ تەلىپ سىڭىرگىسى كەلەدى.
پايعامباردىڭ سۇننەتى دەگەندى قالقان ەتىپ قازاقتىڭ سالت-داستۇرىنە قيانات جاساپ سويلەپ جاتقاندار ءدىني ساۋاتتى ماماندار, يمامدار ەمەس. قازاقتىڭ كوزى اشىلاتىن ۋاقىتى كەلدى. تاۋەلسىزدىكتى العاندا يسلامعا دا ەركىندىك بەرىلدى. جەتپىس ەكى اعىمنىڭ قايسى ارناسىنىڭ اعىسىنا ىلەسىپ كەتكەنىن ءوزى دە يگەرە الماي جۇرگەندەردىڭ, جات اعىمنىڭ ەتەگىنەن ۇستاعانداردىڭ, ورانىپ, بالاعىن شورت كەسىپ, ساقالىن جوسىقسىز وسىرگەندەردىڭ قازاقتىڭ ۇلتتىق قۇندىلىعى دومبىراعا ءپاتۋا ايتۋىنا مەنىڭ ويىمشا ەش قاقىسى جوق!
«دومبىرا – حارام» دەپ سىڭارەزۋلەنىپ, ەلدىڭ ءىشىن الاتايداي ءبۇلدىرۋ پيعىلىنداعى پەندەلەردىڭ ارەكەتى ارىدە دە بولعان. زامانىندا قاشاعان كۇرجىمان ۇلى ەسقالي سۇپىعا بىلاي دەگەنى بار:
«ول كۇندەگى و دا ساز.
بۇل كۇندەگى بۇ دا ساز,
سازدى كۇنا دەپ جۇرگەن,
مولدەكە, سەنىڭ اقىلىڭ از.
مولدەكە, بىلمەي اداسپا,
دومبىرانىڭ بىزگە كۇناسى از».
سيرياعا كەتىپ, جيحاد جاسايمىز دەپ اداسقان وتباسىلاردىڭ بەتىن قايتارۋعا كوپ كۇش سالۋىمىز كەرەك. وسى ماسەلەنى ءالى دە ناسيحاتتاپ, قاتەردىڭ بەتىن قايتارۋىمىز قاجەت. اسىرەدىنشىلدەردىڭ الگىندەي ءدۇباراسى كۇش الىپ تۇرعانى سونشالىق, دومبىرا قازاقتىڭ جانى دەگەن پىكىردى ايتساڭ سەنى كاپىر كورەدى, قوعامعا سولاي بەينەلەۋگە بەيىم تۇرادى. ەڭ قورقىنىشتىسى كەلەشەكتە بۇل جالپىحالىقتىق سيپات الىپ كەتۋى مۇمكىن. بىزگە وسىدان ساقتانۋىمىز ماڭىزدى. ەڭ ءبىرىنشى ماڭدايىمىزدا ساقتاپ, قىزعىشتاي قورعايتىن دۇنيەمىز ۇلتتىق قۇندىلىق بولۋى كەرەك.
سەگىز عاسىر بويى يسلام دىنىنە قورعان بولىپ, سوڭعى پايعامبارعا كەسەنە ورناتقان وسمانلى تۇرىكتەرى كەزىندە ارابتانۋدىڭ از الدىندا تۇرعاندا كەمال اتاتۇرىك ساقتاپ قالدى عوي. سونىڭ ارقاسىندا تۇرىك حالقى ءوزىنىڭ مەنتاليتەتىنەن اجىراعان جوق.
مەكتەپتەگى حيدجاب ماسەلەسىنىڭ دە ۋىتىن وسىنداي دۇمشەلەر شاشىپ وتىر. وقۋشى مەكتەپتە ەڭ ءبىرىنشى ساۋاتتى ءبىلىم الۋى كەرەك. اتا-انالاردىڭ دا كوپ جەردە قاتەلەسەتىنى بار. بالا كامەلەتتىك جاسقا تولىپ, وڭ مەن سولىن ايقىنداعاندا ءوزى شەشۋى ءتيىس ورانا ما, حيدجاب كيە مە ءوزىنىڭ ىرقىنداعى ماسەلە بولۋى كەرەك. مۇنىڭ الدىن الىپ, ىرىقتاپ تەجەمەسەك ەرتەڭ بارماعىمىزدى شايناۋىمىز مۇمكىن. ەكى سۇرەنى تەرەڭدەپ بىلمەي ءدىندى جان-دۇنيەسىمەن ىشكى مازمۇنىمەن سەزىنبەي سىرتقى فورماسىمەن عانا قابىلداپ جۇرگەندەردىڭ شالاعاي تىرلىگى دەپ ويلايمىن.
مەن 90 جاسقا كەپ قايتقان اپامنىڭ ەتەگىندە ەسەيدىم. اتام قۇمار موللا 1938 «حالىق جاۋى» بولىپ ۇستالىپ كەتتى. اپام 13 جاسىنان ءدىنىن ۇستانىپ, نامازىن ولە-ولگەنشە قازا قىلماي وتەگەن كىسى. سول كىسى جارىقتىق «دىنمەن دە بولما, ءدىنسىز دە بولما» دەپ وسيەت ەتەتىن. قالجىڭعا سۇيەپ تە كەيدە «مەن ولگەن سوڭ مولاما كەلىپ قۇران وقىماساڭ دا, دومبىراڭدى كوتەرىپ كەلىپ شەرتىپ كەت» دەۋشى ەدى. كەشەگى ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز دا اسىل ءدىنىمىزدى ۇستاندى, شاريعاتتىڭ جولىمەن ءجۇردى. بىراق ولاردىڭ كوكەيىندە ەڭ ءبىرىنشى ۇلتتىڭ ماسەلەسى بيىك بولدى. كەشەگى قۇبىلاسىنان جاڭىلماعان, دىنسىزدەنبەگەن بابالارىمىز ۇلتتىق يدەولوگياسىن دا ۇيىتا بىلگەنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك», دەدى د.كاپ ۇلى.
