1916 جىلى شىلدە ايىنىڭ ورتا شەنىندە مۇقا بولىس اشقان ات بايگەسى قارادالادا دۇركىرەپ وتەدى. بايگە باستالاردا مۇقا بولىس كوپشىلىك الدىندا قازاق ەلىنىڭ جەكە مەملەكەت بولعانى جونىندە بار كۇش-جىگەرىمەن, قۋانا تۇرىپ سويلەگەن ەكەن. ارادا ءبىر جىل وتكەندە جاركەنتتە كەڭەس وكىمەتى ورناپ, مۇقا بولىستان باستاپ, حالىقتىڭ زيالىلارى جاركەنت ايماعىندا قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىرادى. قارادالاداعى بايگە وتكىزەتىن ورىندى قىزىلدار: «بولىستىڭ قالدىعى» دەپ, قارادالادا ات بايگەسىن وتكىزبەك تۇگىل, وندا حالىقتىڭ توپتاسىپ جۇرۋىنە قاتاڭ تىيىم سالعان.
مىنە, وسى قارادالاداعى 1916 جىلى مۇقا بولىس قازاق ەلىنىڭ جەكە مەملەكەت بولۋىنا ارناپ اشقان ات بايگەسىنىڭ 2004 جىلى جاركەنتتىك جايساڭ ازامات ماعرۋف قادىروۆ حالىققا قايتا اشىپ بەردى. ۇزىندىعى 18 شاقىرىم اتشاباردىڭ ەنىن 30 مەترگە دەيىن كەڭەيتىپ, قۋاتتى تراكتورمەن قىرلى, ويلى, شۇڭقىرلى جەرلەرىن تەگىستەپ, بايگە اتتارى شاپقاندا ولارعا كەدەرگى كەلتىرمەيتىندەي ەتىپ قايتا جاسادى. اشىلۋ سالتاناتىندا ءسوز سويلەگەن جاركەنت قالاسىنداعى ى.التىنسارين اتىنداعى ورتا مەكتەپتىڭ ديرەكتورى بولىپ 40 جىل قىزمەت اتقارعان جاقسىباي يساەۆ: «بۇل ات بايگەسى 1916 جىلى قازاق ەلىنىڭ جەكە مەملەكەت بولعانىنا ارنالىپ اشىلعان ەدى. سودان كەيىن قىزىل يمپەريانىڭ سولاقاي ساياساتىنىڭ سالدارىنان جابىلدى. بۇگىن مىنە, اراعا 88 جىل سالىپ, كاسىپكەر ماعرۋف قادىروۆ قارادالادا سول اتشاباردى قايتادان اشىپ وتىر. ماعرۋفقا مىڭدا ءبىر راقمەت!» – دەدى.
ماعرۋف عاپباس ۇلى الماتى اۋىل شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىنىڭ ونەركاسىپتى جوسپارلاۋ ءبولىمىن, 2 قازاق ۇلتتىق اگرارلىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ورمان شارۋاشىلىعىنىڭ ينجەنەر فاكۋلتەتىن بىتىرگەن جوعارى ءبىلىمدى مامان. ەڭبەك جولىن مەكتەپتە دەنە شىنىقتىرۋ ءپانىنىڭ مۇعالىمى بولىپ باستاپ, اسكەر قاتارىندا ازاماتتىق بورىشىن وتەپ كەلگەن سوڭ, بىرنەشە جىل اۆتوكولىك جۇرگىزۋشىسى بولىپ جۇمىس ىستەدى. 1981-1989 جىلدارى ساۋدا سالاسىنا باسشىلىق جاسادى. 1989-1993 جىلدارى «بەرەكە» اگروونەركاسىپ مەكەمەسىنىڭ باستىعى قىزمەتىن, 1993-1999 جىلدارى «لينگۆيست» اق «اقس يگىلىك» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگىنىڭ, «مكس اقبوز» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگىنىڭ باستىعى قىزمەتىن ابىرويمەن اتقارىپ, حالىقتىڭ العىسىنا بولەندى.
ماعرۋف اۋدانىمىزدا اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتىپ, وركەندەتۋگە لايىقتى ۇلەسىن قوسىپ كەلە جاتقان ازامات. مال شارۋاشىلىعىن, ونىڭ ىشىندە اسىل تۇقىمدى جىلقى, ءىرى قارا مال, مەرينوس قويىن ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان باستاپ ءوسىرىپ, وركەندەتىپ كەلەدى. حالىقتىڭ قامقورشىسى, ادامدارعا جاقسىلىق جاساۋعا ارقاشان دايىن تۇرادى.
ۇلتى تاتار ازامات اۋداندا قازاقتىڭ ۇلتتىق ات سپورتىن دامىتۋ ءىسىن 30 جىلدان بەرى ءۇزىلىسسىز جۇرگىزىپ كەلەدى. ات بايگە, قۇنان بايگە, جورعا بايگە, تاي بايگە, تەڭگە ءىلۋ, كوكپار, اۋدارىسپاق سياقتى ات سپورتى تۇرلەرىن اۋداننىڭ بارلىق اۋىلىندا دامۋىنا ۇيىتقى بولا ءبىلدى. جاس شاباندوزداردى دايىنداۋدى اۋىل-اۋىلدا ۇيىمشىلدىقپەن جۇرگىزىپ, وعان اقىل-كەڭەسىن بەرىپ وتىرادى. جۇيرىك اتتاردى باپتاۋدىڭ ءادىس-تاسىلدەرىن اتبەگىلەر مەن جاس شاباندوزدارعا ۇيرەتۋدەن جالىقپايدى. جاس كەزىنەن مال ءوسىرۋدىڭ قىر-سىرىن جان-جاقتى ءبىلىپ وسكەن م.قادىروۆ جۇيرىك جىلقىلاردى تاڭداي بىلۋمەن عانا شەكتەلمەي, سايگ ۇلىكتەردى باعىپ-كۇتۋ, ءتورت ت ۇلىكتى ءوز ءتولى ەسەبىنەن ءوسىرىپ, ودان جوعارى ساپالى ءونىم الۋ, ت.س.س. بويىنشا مول تاجىريبە جيناقتاعان. بۇل تۇرعىدا ول عىلىم جەتىستىكتەرىن دە كەڭىنەن پايدالانىپ كەلەدى. مال شارۋاشىلىعىن وركەندەتۋ جونىندەگى عالىمدارىمىزدىڭ كىتاپتارىن, گازەت-جۋرنالداردا باسىلعان عىلىمي ەڭبەكتەرىن ىزدەنىپ ءجۇرىپ وقيدى.
اۋدانىمىزدان سوڭعى جىلدار ىشىندە جۇيرىك سايگ ۇلىكتەردى وسىرۋمەن اينالىساتىن اتبەگىلەر كوپتەپ شىقتى. سولاردىڭ كوبى: «ات تاڭداۋدىڭ ءادىس-تاسىلدەرىن ءبىز ماعرۋف اعادان ۇيرەندىك», دەيدى. سوڭعى كەزدەرى اۋدانىمىزدا وتكەن الامان بايگەلەردە ماعرۋف قادىروۆتىڭ اتى وزىپ كەلىپ, سايگ ۇلىگى بىرنەشە تەمىر تۇلپارعا يە بولدى. اۋدانىمىزدىڭ باستى اتبەگىسى, اسىل تۇقىمدى جىلقى, قوي, ءىرى قارا مالدارىن كوپتەپ ءوسىرىپ وتىرعان شارۋا قوجالىعىنىڭ توراعاسى, «اۋداننىڭ قۇرمەتتى ازاماتى», بىرنەشە مەدال مەن وردەننىڭ يەگەرى, ەسىمى ايماققا كەڭىنەن تانىس ماعرۋف قادىروۆ ەرەن ەڭبەگى ءۇشىن حالىقارالىق, مەملەكەتتىك وردەن-مەدالدارمەن ماراپاتتالعان.
حالىققا قامقورلىق جاساۋدى ماعرۋف ءوزىنىڭ مىندەتى سانايدى. جىل سايىن جاركەنت قالاسىنىڭ ورتالىعىندا 22 ناۋرىز كۇنى 500-دەن استام ادامعا ناۋرىز كوجە دايىنداتىپ, حالىققا تەگىن ۇلەستىرىپ, حالىقتىڭ العىسىنا بولەنگەن ەدى. «سۋان» قورىنا اقشالاي 1,5 ملن تەڭگە كومەك كورسەتتى. ىسكەر ازاماتتىڭ تاعى ءبىر يگى جۇمىسى – اۋدان اۋماعىنان 5 گەكتار جەر الىپ, مال ساتاتىن ۇلكەن بازار اشتى. بۇل بازاردىڭ جۇمىس ىستەي باستاعانىنا دا 10 جىلدان استى. جەكسەنبى كۇنى پانفيلوۆ ايماعىنداعى اۋىل-اۋىلداردان اكەلىنگەن جىلقى, ءىرى قارا, قوي-ەشكى, كەيدە ءتىپتى تۇيەلەر وسى بازاردا ساتىلۋدا. مۇندا تۇتىنۋشىلارعا بارلىق جاعداي جاسالعان.
ماعرۋفتىڭ جۇبايى ريزۆان دا جەكە كاسىپكەر, اۋداندىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى. اۋداننىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەلەرى ءماسليحات سەسسيالارىندا قارالعاندا ريزۆان تۇرعىندار مۇددەسىنە قاتىستى ويلارىن باتىل تۇردە ورتاعا سالىپ, ونىڭ دۇرىس شەشىلۋىنە ۇنەمى ۇيىتقى بولىپ كەلەدى. انالار مەن بالالاردىڭ دەنساۋلىعى, ولارعا جاسالاتىن قامقورلىقتاردىڭ بارىنشا ارتا تۇسۋىنە سەسسيا سايىن ءوز ويىن ايتىپ, حالىق ءۇشىن قىزمەت ەتۋدە.
ءوز ءىسىنىڭ بىلگىرى م.قادىروۆ مال تۇقىمىن اسىلداندىرۋ بويىنشا 30 جىلعا جۋىق ۋاقىتتان بەرى جۇيەلى جۇمىس جۇرگىزىپ كەلەدى. 1999 جىلى «مكس اقبوز» سەرىكتەستىگىن قۇرىپ, اسىل تۇقىمدى «سيمانتال» سيىرىن قاراعاندى وبلىسىنان كوپتەپ ساتىپ الىپ كەلىپ ءوسىردى. ال شىعىس قازاقستان وبلىسىنان «دەگەرەس», «بايىس» اسىل تۇقىمدى قويلارىن, اقتوبە وبلىسىنان «جەبە» اسىل تۇقىمدى جىلقىلارىن ساتىپ الىپ, اۋدانىمىزدا ءوسىرىپ, باسقا دا جەكە شارۋا قوجالىقتارىنا ارزان باعاعا ساتتى. سونىڭ ناتيجەسىندە, اۋدانىمىزدا ءوسىرىلىپ, باسقا دا اۋداندارعا ساتىلعان اسىل تۇقىمدى مالداردىڭ سانى بارىنشا ارتتى. ونىڭ ناقتى ناتيجەسىن حالىق كورىپ, العىستارىن ايتىپ وتىر. 2012 جىلى «اۋليەكول» اسىل تۇقىمدى سيىرلارىن كوپ مولشەردە ساتىپ الىپ, ونى ءوز ءتولى ەسەبىنەن ءوسىرىپ, بۇگىندە باسقا دا «اۋليەكول» سيىرىن وسىرەمىن دەۋشىلەرگە نارىق باعاسىنان تومەن مولشەردە ساتۋدا.
م.قادىروۆ جاركەنت قالاسىنان «مال ونىمدەرى» پۋنكتىن اشقان بولاتىن, مۇندا ءوزىنىڭ جەكە شارۋاشىلىعىنىڭ بورداقىلانعان مالدارىن سويىپ, تۇتىنۋشىلارعا ارزان باعاعا ساتىپ, بۇل سالادا دا حالىقتىڭ العىسىنا بولەنىپ وتىر.
جاڭا قازاقستاننىڭ العا قويعان مىندەتتەرىن ءىس جۇزىنە اسىرۋ جولىندا پانفيلوۆ اۋدانىنىڭ جەكە شارۋا قوجالىعىنىڭ باسشىسى ماعرۋف قادىروۆ حالىقتى اسىل تۇقىمدى مالمەن, ساپالى ەتپەن جانە جۇيرىك سايگ ۇلىكتەرمەن قامتۋدا جەمىستى دە جەڭىستى جۇمىس اتقارۋدان جالىققان ەمەس. ەلىمىزدىڭ دامۋىنا قوسار ۇلەسى الدا دا ەلەۋلى بولادى دەپ سەنەمىز.
سادىق جۇماباي,
قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى
جەتىسۋ وبلىسى,
پانفيلوۆ اۋدانى,
جاركەنت قالاسى
