بۇۇ جانە قازاقستان: ىنتىماقتاستىقتىڭ نەگىزگى باسىمدىقتارى

وتكەن جىلدارداعىداي بيىل دا قازاقستان مەن بۇۇ پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ەكونوميكالىق جانە ساياسي رەفورمالارىن ىلگەرىلەتۋ بويىنشا ورنىقتى دامۋدىڭ 17 جاھاندىق ماقساتتارىن جانە بىرلەس­كەن جۇمىستى ىسكە اسىرۋ ماسەلەلەرى­نە ەرەكشە نازار اۋدارىپ، وسى باعىتتاعى بىرلەسكەن جوبالاردى ىسكە اسىرادى. بۇعان ەكى تاراپ قازاقستان سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىندە وتكەن 2021-2025 جىلدارعا ارنالعان ورنىقتى دامۋ ماقساتىندا بۇۇ ىنتىماقتاستىعى­نىڭ نەگىزدەمەلىك باعدارلاماسى (UNSDCF) ۇيلەستىرۋ كوميتەتىنىڭ كەزەكتى وتىرىسىندا كەلىسىمگە كەلدى. اتالعان وتىرىس سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى قايرات وماروۆ پەن بۇۇ-نىڭ قازاقستانداعى تۇراق­تى ۇيلەستىرۋشىسى ميكاەلا فريبەرگ-ءستوريدىڭ توراعالىعىمەن ءوتتى.

«بۇۇ باس تريبۋناسىنان جاريالانعان كوپتەگەن قازاقستاندىق باستاما تابىس­تى ىسكە اسىرىلدى جانە جاھاندىق قوعام­داستىق ولاردى مويىندادى»، دەپ اتاپ ءوتتى ق.وماروۆ ءوز سوزىندە.

سونىمەن بىرگە سىرتقى ساياسي ۆەدومستۆو باسشىسىنىڭ ورىنباسارى بۇۇ ەلىمىزدەگى كومانداسىنا قازاقستانداعى رەفورمالاردى، ونىڭ ىشىندە الەۋمەتتىك باعدارلامالاردى ىسكە اسىرۋ جانە ادام كاپيتالىن دامىتۋ جولىنداعى 30 جىل بويى قولداۋ كورسەتكەنى ءۇشىن العىس ءبىلدىردى.

ال ميكاەلا فريبەرگ-ستوري ءوز كەزەگىندە «بۇۇ ەلدىك كومانداسى وتكەن ءۇش ون­جىلدىقتاعى دامۋدا ەلەۋلى ناتي­جەگە قول جەتكىزگەن قازاقستان ۇكىمەتىمەن بىرلە­سىپ تابىستى جۇمىس ىستەۋگە قۋانىشتى» ەكەنىن جەتكىزدى. ءىس-شارادا ديپكورپۋس وكىلدەرى ەلىمىزدىڭ بۇۇ قۇرىلىمدارىمەن ىنتىماقتاستىعىنىڭ نەگىزگى باعىتتارى جانە ونى ودان ءارى كەڭەيتۋ پەرسپەكتيۆالارىن تالقىلادى.

ايتىپ وتسەك، 2021-2025 جىلدارعا ارنالعان ورنىقتى دامۋ ماقساتىن­دا جاسالعان قازاقستان ۇكىمەتى مەن بۇۇ ىنتىماقتاستىعىنىڭ نەگىزدەمەلىك باعدارلاماسى – تاراپتاردىڭ ءوزارا ءىس-قيمىلى ءۇشىن نەگىز بولاتىن قۇجات. ونىڭ نەگىزىندە ەلىمىزگە كليماتتىڭ وزگەرۋىنە قارسى كۇرەستە كومەك كورسەتۋ، كەمسىتۋشىلىكتىڭ بارلىق ءتۇرىن جويۋ جانە بالالار مەن ايەلدەردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ، كەڭەس بەرۋ مەن تەحنيكالىق كومەك كورسەتۋ، كەدەيلىكتى جويۋ، تسيفرلىق ساۋات­­تىلىقتى ىلگەرىلەتۋگە جانە ت.ب. باعىت­­تالعان كومەك كورسەتىلەدى.

سونىمەن قاتار قازاقستانداعى بۇۇ كومانداسى ۇكىمەتپەن قوسا ازاماتتىق قوعام جانە جەكە سەكتورمەن بىرقاتار ماسەلە بويىنشا ىنتىماقتاستىق جاسايدى. اتاپ ايتساق، ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك جانە ساياسي مودەرنيزاتسيا ارقىلى دەنى ساۋ حالىق، «جاسىل ەكونوميكا»، دامىعان بيزنەس جانە بارشانىڭ تەڭ قۇقىعى قامتىلعان بولاشاققا قول جەتكىزۋ; بارلىق ازاماتتىڭ، اسىرەسە الەۋ­مەتتىك وسال توپتاعى ادامداردىڭ قۇقىقتارى مەن ءال-اۋقاتىن قورعاۋ جانە نىعايتۋ ارقىلى ينكليۋزيۆتى قوعام قۇرۋ; ازاماتتاردىڭ تەڭ قۇقىعىن قامتاما­سىز ەتۋ ماقساتىندا بارلىق دەڭگەي­دەگى مۇددەلى تاراپتاردىڭ الەۋەتىن دامىتۋ جانە جاۋاپكەرشىلىگىن نىعايتۋ; كوپجاقتى جانە وڭىرلىك ىنتىماقتاستىقتى ىلگەرىلەتۋ، اسىرەسە گۋمانيتارلىق كومەك پەن تۇراقتى دامۋ ماقساتىنداعى قولداۋ.

قازاقستان 1992 جىلى 2 ناۋرىزدا بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ مۇشەسى بولدى. ءبىر جىلدان كەيىن، 1993 جىلدىڭ 16 اقپانىندا «قازاقستان» قوناقۇيىن­دە بۇۇ دامۋ باعدارلاماسىنىڭ ەل­دەگى كەڭسەسى جۇمىسىن باستادى. قازىرگى كەزدە قازاقستاندا بۇۇ جۇيەسىنىڭ 21 اگەنتتىگى مەن قۇرىلىمى اككرەديتتەلگەن. وسى ۋاقىتقا دەيىن حالىقارالىق ۇيىم قازاقستاندا 400-دەن استام جوبانى جۇزەگە اسىردى.

ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، قازاق­ستاننىڭ بۇۇ-عا قوسىلۋى حالقىمىز­دىڭ تاۋەلسىزدىك پەن بوستاندىققا دەگەن كوپعاسىرلىق ۇمتىلىسىنىڭ جەمىسىن بىلدىرەدى، ونىڭ الەمدىك وركەنيەتتىڭ دامۋىنا قوسقان ۇلەسىن كورسەتتى. كوپسالالى حالىقارالىق فورۋمنىڭ تولىق مۇشەسى بولا وتىرىپ، قازاقستان الەمدىك قوعام­داستىققا تولىققاندى ينتەگراتسيا­لانۋ مۇمكىندىگىنە يە بولدى. قازاقستان بۇۇ مۇشە بولىپ كەلە جاتقان 27 جىلدا حالىقارالىق قاۋىمداستىققا ينتەگراتسيالانىپ قانا قويماي، ءوز باستامالارىن تابىستى ىسكە اسىرىپ كەلەدى. قازاقستان ۇسىنعان ازياداعى ءوزارا سەنىم شارالارى جونىندەگى كەڭەس (اوسشك) ازيا قۇرلىعىنداعى مەملەكەتتەردىڭ تۇراق­تىلىعى مەن قاۋىپسىزدىگىنە ارنال­عان پلاتفورما بولىپ سانالادى. 2020 جىلى 24 قىركۇيەكتە وتكەن اوسشك مۇشە-ەل­دەردىڭ ءسىم كەزدەسۋىندە ۇيىم­نىڭ تور­اعا­لىعى تاجىكستاننان قازاق­ستانعا اۋىس­تى. 1992 جىلى بۇۇ باس اسسامب­لەياسى­نىڭ 47-سەسسياسىندا اوشسك شاقىرۋ تۋرالى ەلىمىزدىڭ ۇسىنىسى ءوزىنىڭ ومىرشەڭ ەكەندىگىن كورسەتىپ كەلەدى.