بۇۇ ناۋرىزى: الەمدى ۇيلەستىرەتىن مەيرام

كۇن مەن ءتۇن تەڭەلەر، اينالا جاڭا­رىپ، گۇلدەنەر شاقتىڭ، جاقسى امال­دار­عا باستاۋ بولعان ناۋرىز مەيرامىنىڭ ەرەكشەلىگىن بۇۇ باس حاتشىسى انتونيو گۋتتەريش قۇتتىقتاۋ سوزىندە ەرەكشە اتاپ ءوتتى. ول ءوز سوزىندە جاھان جۇرتى بۇرىن-سوڭدى بولماعان سىننىڭ الدىندا تۇرعانىن، الەم ءتۇرلى قاقتىعىس، كليماتتىڭ وزگەرۋى، جاھاندىق ءومىر ءسۇرۋ قۇنىنىڭ ارتۋى سياقتى وزەكتى ماسەلە­لە­رىمەن بەتپە-بەت كەلىپ وتىرعانىن دا ايتىپ ءوتتى.

سالتاناتتى ءىس-شارادا بۇۇ جانىن­داعى قازاقستاننىڭ تۇراقتى وكىلى اقان راحمەتۋللين دە مازمۇندى بايانداما جاساپ، بارلىق حالىقتى جىل باسىمەن قۇت­تىقتادى.

«1926 جىلدان باستاپ 60 جىلدان استام ۋاقىت بۇل مەرەكەنى تويلاۋعا قا­زاق­ستاندا تىيىم سالىندى. تەك 1988 جىلى عانا ناۋرىز قايتا جاندا­نىپ، رۋحاني جانە قاسيەتتى مانىنە يە بولدى. بۇگىن ءبىز ناۋرىز مەرەكەسىن توي­لاي وتىرىپ، ونىڭ ماڭىزدىلىعىن بۇرىن­عىدان دا كوبىرەك ەسكە تۇسىرەمىز. بۇل جاڭارۋدىڭ، بىرلىك پەن كەلىسىمنىڭ ماڭىز­دىلىعىن ەسكە سالادى»، دەدى اقان راحمەتۋللين.

ۇيىمنىڭ شتاب-پاتەرىندە ناۋرىزدى تويلاۋ كەزدەيسوق ەمەس. سەبەبى بۇل مەرەكە 2009 جىلدىڭ 30 قىركۇيەگىنەن باس­تاپ يۋنەسكو-نىڭ ادامزاتتىڭ ماتە­ريالدىق ەمەس مادەني مۇراسىنىڭ تىزى­مىنە ەنگىزىلدى. ال 2010 جىلى بۇۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ مۇشەلەرى ناۋرىز مەي­رامىن حالىقارالىق كۇن رەتىندە جاريالادى. بۇۇ باس اسسامبلەياسى «حالىقارالىق ناۋرىز كۇنى» دەپ اتالاتىن قارار قابىلداعان ەدى. وندا مەرەكەگە «ناۋرىزدى كوكتەم مەرەكەسى رەتىندە 3000 جىلدان بەرى بالقان تۇبەگىندە، قارا تەڭىز ايماعىندا، كاۆ­كازدا، ورتالىق ازيادا جانە تاياۋ شىعىستا 300 ميلليون ادام تويلاپ كەلە جاتىر» دەگەن تۇسىنىكتەمە بەرىلگەن. تاريحى تەرەڭگە كەتكەن كوپ ۇلىستىڭ ۇلى كۇنىن رەسمي تۇردە مەرەكەلەۋگە كەڭەس وكىمەتى تىيىم سالسا دا، الاش ارىستارى ونى ەستەن شىعارماۋعا تىرىس­تى. ماسەلەن، تۇرار رىسقۇلوۆ 1920 جىلى تۇركىستان رەسپۋبليكاسى ورتالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى بولىپ سايلانعاندا، «تۇركىستان رەسپۋبليكاسىنداعى تۇركى حالىقتارىنىڭ ءتىلىن مەملەكەتتىك ءتىل دەپ جاريالاۋ» جانە ناۋرىزدى مەملەكەتتىك مەرەكەگە – دەمالىس كۇنىنە اينالدىرۋ تۋرالى باستاما كوتەرىپ، ارنايى بۇيرىق شىعارعان. ونى تاريحي دەرەكناما قۇ­جاتتار دالەلدەيدى.

ءىس-شارادا ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ حالىقتارى ناۋرىزدى قالاي اتاپ وتەتىنى تۋرالى بۇۇ جانىنداعى تۇرىكمەن­ستان­نىڭ تۇراقتى وكىلى اقسولتان اتاەۆا ايتىپ بەردى.

«بالا كەزىمنەن قوناقتارعا ەسىكتەر ايقارا اشىلىپ، ەڭ ادەمى كيىم كيىپ، مۋزىكا، اندەر شىرقالاتىنى ەسىمدە. ناۋرىز تويى نەعۇرلىم كوڭىلدى وتسە، جىل سوعۇرلىم جاقسىلىققا تولى بولادى. سوندىقتان مەن بارشاڭىزدى ناۋرىز مەرەكەسىمەن، وسى تاماشا كوكتەم كۇنىمەن قۇتتىقتايمىن جانە ارقايسىڭىزعا بەي­بىت­شىلىك، باقىت، جارىق جانە ۇيگە جاق­سىلىق تىلەيمىن»، دەدى ا.اتاەۆا.

سالتاناتتى ءىس-شارا كەزىندە ناۋرىز مەرەكەسى ءداستۇرلى بولىپ تابىلاتىن بۇۇ-عا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ وكىلدەرى كوكتەم مەرەكەسى مەن ولاردىڭ ەلدەرىندەگى جاڭارۋلار قالاي اتاپ وتىلەتىنى تۋرالى ايتىپ بەردى.

«ناۋرىز كەلگەندە ءبىز كىشكەنتاي بالالار سياقتى وتتان سەكىرەتىن ەدىك. بۇل ءبىز ءۇشىن باستى قۋانىش بولدى. بارلىق تۋعان-تۋىستارىمىزدىڭ ءبىر داستارقان باسىندا جينالاتىنى ەسىمدە. ايەلدەر ءدامدى باكلاۆا، شەكەر-بوراكس دايىندايدى. مۇنداي اس ءار ءۇيدىڭ داستارقانىندا تۇرادى. ارينە، ءبىز بالالار بۇل مەرەكەنىڭ اياقتالماۋىن تىلەيتىن ەدىك»، دەدى بۇۇ جانىنداعى ازەربايجاننىڭ تۇراقتى وكىلى ياشار اليەۆ.

نەگىزى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىندا ناۋرىز مەيرامىن اتاپ ءوتۋدى بىرقاتار ەل جىل سايىن مەرەكەلىك ءىس-شارا وتكىزۋدى قولعا الىپ، ۇيىمداستىرىپ وتىرادى. ماسەلەن، وتكەن جىلدارى يراننىڭ بۇۇ-داعى تۇراقتى وكىلدىگىنىڭ مۇرىندىق بولۋىمەن جانە ءتۇرلى مەملەكەتتەردىڭ ەلشىلەرى مەن وكىلدەرىنىڭ قاتىسۋىمەن حالىقارالىق ناۋرىز مەرەكەسى اتالىپ ءوتتى. ناۋرىز كۇنىنە ارنالعان مەرەكەلىك ءىس-شاراعا ير، اۋعانستان، ازەربايجان، ءۇندىستان، يراك، قازاقستان، تاجىكستان، پاكىستان، تۇرىكمەنستان، وزبەكستان، تۇركيا مەملەكەتتەرىنىڭ وكىلدەرى قاتىسقان. وسى مەرەكەلىك جيىن­­دا سول كەزدەگى بۇۇ-نىڭ ۆەناداعى كەڭ­­سەسىنىڭ باس حاتشىسى يۋري فەدوتوۆ تاريحي مەرەكەنىڭ حالىقتار اراسىنداعى بەيبىتشىلىك پەن دوستىقتى كەڭەيتۋدەگى ماڭىزدىلىعىن ايتا وتىرىپ، بۇل كۇندى بۇۇ-نىڭ باس اسسامبلەياسى تاراپىنان حالىقارالىق ناۋرىز كۇنى دەپ اتاۋدىڭ تاريحىن باياندايدى. وسىنى ەسكەرگەن جانە ناۋرىز مەيرامىنىڭ ەرەكشەلىگىنە ءتانتى بولعان بۇۇ جىل سايىن شتاب-پاتەرىندە كەڭىنەن اتاپ وتۋگە دەن قويىپ كەلەدى.