جىلقىنىڭ اتاسى

عالىمداردىڭ زەرتتەۋىنشە، 25 ميلليون جىل بۇرىن عالامشارى­مىزداعى كليمات وزگەرىپ، ورماندار مەن بۇتالى القاپتار، شالعىندار قۇرعاقشىلىققا ۇشىراپ، جەر بەتى كەبە باستاعان. وسى وزگەرىستەن سوڭ تاۋلى-تاستى دالالار قالىپتاسىپ، تۇرقى قازىرگى جىلقىعا ۇقساس جىل­قىنىڭ اتاتەگى قالىپتاسا باستايدى. جۇمساق ايىر تۇياقتارى قاتتى تۇياققا اينالىپ، سودان سەكىرىپ، جىلدام جۇرۋىنە جاعداي تۋىپتى. ارادا 13 ميلليون جىل وتكەن سوڭ ەوگيپپۋستان دەنە تۇرقى كيىكتەي، ءار اياعىندا ءۇش ايىر تۇياعى بار، جىلدام شابا الاتىن گيپپاريون دەگەن جانۋار پايدا بولعان دەسەدى.

پاۆلودارداعى «قازقوناق» تا­بيعي ەسكەرتكىشى – ەجەلگى زاماندا ءومىر سۇرگەن جانۋارلاردىڭ قاڭقاسى ساقتالىپ قالعان عاجايىپ جەر. ەرتىس وزەنىنىڭ جارلاۋىت تۇسىندا ور­نالاسقان ەسكەرتكىشتەن 1928 جى­لى پالەونتولوگتار 5-7 ملن جىل بۇرىن ءومىر سۇرگەن ءتۇرلى جانۋار­لاردىڭ سۇيەكتەرىن تاپقان. ونى جيناعاندا ەكى ۆاگون شىققان ەكەن. كەيىن ول ماسكەۋگە جونەلتىلىپ، زەرت­تەلەدى. وسى قاڭقالاردىڭ اراسىندا گيپپاريون جىلقىسى دا بار.

پوتانين اتىنداعى وبلىستىق تاريحي-ولكەتانۋ مۋزەيىنىڭ ءبولىم جەتەكشىسى نادەجدا مايبانىڭ ايتۋىنشا، گيپپاريوننىڭ بويى الاسا، ءار اياعىندا ءۇش تۇياعى بولعان. شوپ­قورەكتى جانۋار شاپقاندا كو­بىنە الدىڭعى ۇلكەن تۇياقتارىنا كۇش سالىپ، باياۋ جۇرگەندە ۇشەۋىنە دە سۇيەنگەن. بۇل ولكەدە ەجەلدە وسىمدىكتەردىڭ مول قورى بولعانى بايقالادى. گيپپاريوندار ۇيىرىمەن ءجۇرىپ، سولتۇستىك امەريكادان ەۋرو­پاعا، ودان سوڭ ازيا اۋماعىنا تاراعان دەپ بولجانادى.

ۋاقىت وتە كەلە وسى گيپپا­ريوندار قازىرگى جىلقى تۇرپاتىنا كەلە باستايدى. قازاق جىلقىسى دا – سونىڭ ۇرپاعى. دەرەكتەردە جىل­قى العاشقى بولىپ ەنەوليت داۋىرىندە قولعا ۇيرەتىلگەن دەپ كورسەتىلەدى. 10 مىڭ جىل بۇرىن قازىرگى قازاقستان جەرىن مەكەن قىلعان. ارحەولوگ ۆ.زايبەرتتىڭ زەرت­تەۋى بويىنشا، سول كەزدەگى بوتاي تۇرعىندارى بيەنىڭ سۇتىنەن قى­مىز دايىنداعان. وعان شامامەن 5 مىڭ جىلداي ۋاقىت ءوتتى. قازىرگى قازاق جىلقىلارىندا ەرتەدەگى بو­تاي جىلقىلارىنىڭ 2،7 پايىز قانى بار. قازاق جىلقىلارىنىڭ تۇ­قىمىن قالىپتاستىرۋ سول داۋىر­دە باستالىپ، مىڭداعان جىلدار بويى جالعاسىپ كەلەدى.

نەگىزى كەزىندە كەڭەس عالىمدارى «قازقوناق» ەسكەرتكىشىنەن 200 گيپپاريوننىڭ قاڭقاسىن جيناپ اكەتكەن دەسەدى. ودان بولەك 60 ءتۇرلى ەجەلگى جانۋاردىڭ، سونىڭ ىشىندە 20 الىپ بۇعىنىڭ، 40 كەرىكتىڭ، 130 مۇيىزتۇمسىقتىڭ سۇيەكتەرىن العان. وكىنىشكە قاراي، بۇل ارحەولوگيالىق ولجالار كەيىن قازاقستانعا قايتارىلماعان.

بۇگىندە «قازقوناق» الەمدە تەڭدەسى جوق 20 تابيعي ەسكەرتكىشتىڭ قاتارىنا ەنەدى. ال ءدال مۇنداي ەرەكشە ورىن پاۆلوداردا جانە گرەك ەلىنىڭ استاناسى – افينا شاھا­رىندا بار.

پاۆلودار