جەتى جاۋقازىن ءھام ءبىر ءۇيدىڭ اپالى-ءسىڭلىلى قىزدارى حاقىندا

ەندەشە، قىزىڭىز بولسا، قۋانى­ڭىز! اللا قىز بەرگەن سايىن جۇبا­نى­ڭىز! ويتكەنى ءبارى ەسەلەنەدى. قۇت تا، كيە دە، ىرىس تا، ساۋابىڭىز دا... ءبارى-ءبارى... قانشاسىن بەرەمىن دەسە دە جا­ساعاننىڭ جومارتتىعىندا شەك جوق قوي. ەكەۋ بەرسە دە، بەسەۋ بەرسە دە، ءتىپتى جەتەۋ بەرسە دە... ءبىزدى وسى وي قانات­تاندىردى. ءبىر شاڭىراق استىندا ءوسىپ-ونگەن اپالى-سىڭلىلىلەر تۋرالى ىندەتىپ جازباققا نيەتتەندىك. ىلە-شالا ىزدەستىرۋ قامىنا كىرىستىك. كوپ ۇزاماي اقتوبە قالاسىنان ءبىز ىزدەگەن بۇرىمدى باۋىرلاردىڭ ءبىر حابارى شىقتى.

راسىندا دا، سول وڭىرگە سىيلى، ءوز ەڭبەگىمەن اتى تانىلعان قاجىمۇقان دەمەۋوۆ اعامىزدىڭ شاڭىراعىندا ۇيەلمەلى-سۇيەلمەلى جەتى قىز جارىق دۇنيە ەسىگىن اشقان ەكەن. سوناۋ 1975 جىلى ءسۇيىپ قوسىلعان جارى بيباتپا تاجيدانقىزىمەن كوڭىل جاراستىرىپ، ويىلدا وتاۋ كوتەرىپ، شاڭىراق تىكتەيدى. مىنە، جەتى حانشايىمنىڭ كورەر جارىعى دا ءدال وسى كەزەڭدەردەن باستاۋ الادى...

كەلىن بولىپ تۇسكەننەن باستاپ بيباتپا اپامىز ەرىن پىرىنە بالاپ، ۇنەمى قاس-قاباعىنا قارايلاپتى. جاقسى جار، ونەگەلى كەلىن بولۋدى ومىرلىك ماقسات تۇتسا كەرەك. ءيا، جاقسى جار بولىپ ءوتۋ وڭاي شارۋا ەمەس. ونىڭ ۇستىنە، ازاماتى ءبىر اۋلەتتىڭ ۇلكەنى مەن كىشىسىنىڭ قامىن كۇيتتەگەن قامقور جان بولسا، ونىڭ بۇل قىزمەتىنە الدىمەن قوساعى قولداۋ كورسەتۋ كەرەك. تۇسكەن شاڭىراعىنا تەز-اق ءسىڭىسىپ كەتكەن يبالى كەلىن ەش يمەنبەستەن پاراساتتى ەنەسىنىڭ ءتالىم-تاربيەسىن باسشىلىققا الدى.

«قىزىلدى-جاسىل دۇنيەدەن بيىك تۇرىپ، قىزعانىشتان ادا، كەڭ بولساڭ، كەم بولمايسىڭ، اۋەلى ەرىڭنىڭ جاع­دا­يىن جاساپ، ءتورىڭنىڭ كەرەگىن قامداساڭ، ءبىر اسىم ەتىڭنىڭ بەرەكەتىن كەلتىرىپ، ۇيى­ڭە كەلگەن مەيمانمەن ءبولىپ جەسەڭ، قوناعىڭ تاماققا ەمەس، كوڭىلىڭە تويادى. جاقىننىڭ كەمشىلىگىن كەشىرە ءبىل. اشۋىڭا جول بەرمە، كىربىڭ تارتقان قاباعىڭ مەن كوز جاسىڭدى بالا-شاعاعا كورسەتە كورمە، سوندا كەلگەن جەرىڭدە قادىرىڭ بولىپ، بالداي باتىپ، سۋداي سىڭەسىڭ. قوناعىڭا دەمدەيتىن جاقسى شايىڭ مەن داستارقانىڭا قوياتىن ءدامىڭدى بولەك ساقتاپ قوي...»، دەيتىن ءجانيا اجەيدىڭ ءماندى اڭگىمەسى جەتى قىزدىڭ ومىرلىك جولىندا دا ۇلكەن تاربيە مەكتەبىنە اينالا ءبىلدى.

بىردەن ايتا كەتەيىك، ءبىر ءۇيدىڭ بۇرالا وسكەن جەتى قىزىن جازار الدىندا، كوز الدىمدا جازيرالى قازاق دالاسىندا جايقالا وسكەن جەتى ءتۇيىر جاۋ­قازىن كەلە قالماسى بار ما؟ كۇن قىزىپ، كوكتەم شىعىسىمەن قاۋى­زىن جارىپ، جاپىراعىن جايىپ، دالا توسىندە سامال جەلمەن تەربەلە جايقالاتىن جاراتىلىس ءتۇرى كورەر كوزگە ەرەكشە ءبىر كورىنىس سىيلايدى ەكەن. راسىندا دا، جاۋقازىن – ەرتە كوك­تەم­نىڭ گ ۇلى. كوز جاۋىن الاتىن كورىكتى وسىمدىكتىڭ ساباعى نازىك بول­عانمەن، جەر استىنداعى تامىرى جۋان­داۋ كەلەدى دەسەدى. ارعى تاريحىندا ەلگە ءسوزى وتكەن ايبارلى اتالارى بار شاڭىراق ءۇشىن بۇل دا كوپ نارسەنى اڭعارتسا كەرەك. بۇگىنگە جەتكەن كەيبىر نانىم-سەنىمدەردە جاۋقازىننىڭ قاۋىزىندا بايلىق پەن باقىت جاسىرىنىپ وتىرادى-مىس دەپ تە ايتىلىپ جاتادى. مۇمكىن راس تا شىعار...

قاجەكەڭ مەن بيباتپا انامىز دا جەتى قىزدى جۇرتتان كەم قىلماي جەتكىزەمىن دەپ جارعاق قۇلاقتارى جاستىققا تيمەي كۇنى-ءتۇنى ەڭبەكتەندى. سول ەڭبەكتىڭ وتەۋى شىعار، جەتەۋى دە ءبىلىمدى ءارى تاربيەلى، يناباتتى دا يبالى بولىپ بوي جەتتى. تەك تاعدىر جولىندا انالارىنان ءسال ەرتەرەكتەۋ اجىراپ قالعاندارى بولماسا، وڭگەسىنىڭ ءبارى ءوز كەزەگىمەن بولىپ جاتتى. بۇل تۇرعىدا قاجىمۇقان اعامىز بىلايشا ءبىر ويىن ءبىلدىردى:

«زاتى قىز بالا دەمەسەڭ، ەر بالادان ەش كەمدىگى جوق. شىنتۋايتىنا كەلگەندە، جەتەۋىن جەتپىس ۇلعا ايىرباس­تاي الماس ەدىم. مەنىڭ تاعدىرىم ولاردىڭ ارقايسىمەن تىكەلەي بايلانىسىپ، تامىرلاسىپ جاتىر. ونى ءۇزۋ استە مۇمكىن ەمەستەي. اللا بەردى، العىسىمىزدى ايتىپ جۇبايىمىز ەكەۋمىز قال-قادىرىمىزشە ولاردى جەت­كى­زۋگە كۇش سالدىق. ءار قىزىم دۇنيەگە كەلگەن سايىن ەرەكشە ءبىر سەزىمدە بولعانىم راس. ء«ۇش قىزى بار اكە جۇ­ماققا بارادى» دەپ جاتادى عوي جۇرت­تار. شۇكىر دەيمىن. وسى تۇستا ويىما شەرنياز اقىننىڭ مىنا ءبىر شۋماقتارى ورالا كەتكەنى:

«جەردىڭ تايعاق بولعانىن، مۇزدان كوردىم،

ەتتىڭ اششى بولعانىن، تۇزدان كوردىم.

جاس كۇنىمدە قىز بالا دەپ مەنسىنبەپ ەم،

قارتايعاندا راحاتتى قىزدان كوردىم».

ءبىزدىڭ ۇلتىمىزدىڭ بار بول­مىسىن، ءتىلى مەن ءدىنىن، ادەت-عۇر­پى مەن سالت-ءداستۇرىن ۇرپاقتان-ۇر­پاققا جەتكىزىپ، بويىنا دارىتاتىن دا ايەل-انالار. سوندىقتان ەرتەڭگى انا، بۇگىنگى قىزدارىمىزدى داستۇرگە سۇيەنىپ، ۋاقىت تالابىنا ساي تاربيە الۋى – اتا-انانىڭ عانا ەمەس، بۇكىل قوعامنىڭ الدىندا تۇر­عان جاۋاپكەرشىلىك. انالارى امان جۇر­گەندە بۇدان دا جاقسى بولار ما ەدى دەپ ارماندايسىڭ عوي ادام بولعان سوڭ. بىراق شەشەلەرى دۇنيەدەن وتكەن­دە قىزدارىمنىڭ ءبارى ەستەرىن ءبىلىپ قالعان بولاتىن. ولار ءۇشىن وتە اۋىر سوققى وسى بولدى»، دەيدى قاجەكەڭ. بۇل جايىندا قىز­دار­­دىڭ ءوزى دە بىلايىنان اعىنان جارىلادى:

ء«تۇن ۇيقىسىن ءتورت ءبولىپ، ءبىز ءۇشىن ولە-ولگەنشە جانىن بەرەتىن انانىڭ بالاعا دەگەن ماحابباتى ماڭگىلىك ءارى شەكسىز. العاش كوزىڭدى اشقان كەزدە باۋى­رىنا باسىپ، «بالام» دەپ وبەكتەگەن انالىق ءالديى، ءبۇتىنىن بەرىپ جارتىسىن العان، بارىن بەرىپ جوعىنا قاناعات تانىتقان دا سول اياۋلى اناڭ عوي.

ال بىراق تا اناڭ بۇل دۇنيەدەن ءوتىپ كەتكەندە ول تۋرالى ايتۋ قيىننىڭ قيىنى ەكەن. جاقىن جاننىڭ جانىمىزدا جوقتىعى بىزگە وتە اۋىر ءتيدى. ءتىپتى نەدەن باستارىمىزدى دا بىلمەي دەل-سال بولدىق. ونى ساعىنىپ، زارىعىپ جۇرگەنىمىز تاعى بار. ومىردەن وزعالى قانشاما ۋاقىت وتسە دە، ونىڭ جارقىن بەينەسى سانامىزدا، جۇرەگىمىزدىڭ تورىندە ءالى كۇنگە دەيىن ساقتاۋلى تۇر. ونىڭ مەيىرىمدى كوزدەرى، سۇلۋ اجارى سول قالپىندا كوز الدىمىزدا».

قازاق قاشان دا قىز بالاسىن قىم­بات قازىناسىنا بالاپ، قوناق دەپ ءتورىن ۇسىنىپ، قۇرمەتتەن استە كەندە قىلىپ كورگەن ەمەس. ورايى كەلگەن وسى تۇستا قاجەكەڭنىڭ «جەتى قازىناسىن» جەكە-جەكە تانىستىرىپ ءوتۋدى ءجون دەپ سانادىق.

اۋەلگىسى – ادەمى. قاجەكەڭنىڭ ءتولباسى تۇڭعىشى. بۇگىندە بىلىكتى مامان، انتىنا ادال بولىپ، دەرتىنە داۋا ىزدەگەن جانعا ەم-شيپاسىن جاساپ، قانشاما جىلدان بەرى كۇن-تۇنمەن ساناسپاي، ءوزىنىڭ ەمدەلۋشىلەرىنە بارىنشا كومەكتەسىپ كەلە جاتقان اق حالاتتى ابزال جان. ادەمىنىڭ شيپاگەرلىك شەبەرلىك ءوتىلى شيرەك عاسىردان اسىپ بارادى. جۋىردا تۋعان قالاسىنىڭ تورىنەن اۋىرىپ-سىرقاعان بالالارعا اۋاداي قاجەتتى جەكە كلينيكاسىنىڭ ەسىگىن ايقارا اشتى.

تەكتى اۋلەتتىڭ تاعى ءبىر قىزى – گۇلناز قاجىمۇقانقىزى. قارشا­دا­يىنان ءىلىم-بىلىمگە قۇش­تار بولىپ وسكەن گۇلناز وسە كەلە قارجى سالاسىن تاڭدادى. بىلىكتىلىگى جوعارى مامان قىزمەت پەن عىلىمدى دا قاتار الىپ ءجۇردى. 2009 جىلى ەكونوميكا سالاسى بويىنشا كانديداتتىق ديسسەرتاتسياسىن قورعادى. بۇل كۇندە اقتوبە قالاسىنداعى ق.جۇبانوۆ اتىنداعى اقتوبە ايماقتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىتۋشىلىق قىزمەتتە.

كەلەسى بۇرىمدىمىز – بەرىشتىڭ ايداي سۇلۋى بۇلب ۇلى. ول اجەلەرى مەن اناسىنان دارىعان جان-جاقتى قاسيەتتەرىن مەكتەپتە ءجۇرىپ-اق دامىتتى. جوعارى ءبىلىمدى ق.جۇبانوۆ اتىنداعى اقتوبە ايماقتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە الىپ، زامانعا ساي اعىل­شىن تىلىنەن اۋدارماشى بولۋعا تالاپتاندى. شۇعىل شەشىم قابىلداي ءبىلۋ قابىلەتى تۇركياعا قاراي جەتەلەپ، وتباسىمەن سوندا قونىس اۋدار­دى.

اپالى-سىڭلىلىلەردىڭ اراسىنان العاش بولىپ استاناعا قاراي بەت تۇزەگەنى نۇرگۇل قاجىمۇقانقىزى. تاڭداعان ماماندىعى تاريح بولاتىن. اقتوبەدەگى جوعارى وقۋ ورنىن بىتىرگەننەن كەيىن، ۇستازدىق جولى باس­تالدى. تاريح عىلىمدارىنىڭ كان­ديداتى. 2016 جىلدان باستاپ س.سەيفۋللين اتىنداعى قازاق اگروتەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە قازاقستان تاريحى كافەدراسىندا اعا وقىتۋشى قىزمەتىن اتقارىپ كەلەدى. 

دەمەۋ اتاسىنىڭ دارا قىز، دانا قىزى، ول – گۇلدانا. ول اقتوبە قالاسىنداعى ۇزدىك ءبىلىم وردالارىنىڭ ءبىرى №32 مەكتەپ گيمنازياسىندا وقىپ جۇر­گەندە-اق، ەكونوميكا سالاسىنا قىزىق­تى. اسقاق ارمان قازاق ۇلتتىق تەح­ني­كالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ەكونوميكا ماماندىعىنا قاراي جەتەلەپ، ونى 2007 جىلى ۇزدىك ديپلوممەن ءتامامدادى. ماگيستراتۋراعا كوپتىڭ قولى جەتە بەرمەيتىن كيمەپ-كە ءتۇستى. شەتەلدىك وقىتۋشىلاردان ءدارىس الىپ، كوپتەگەن تىڭ جوبا جاساپ، مول تاجىريبە جيناپ، MBA ماگيستراتۋراسىن اياقتادى. وسىنداي قوماقتى ءبىلىم قورىمەن قارۋلانعان ارۋ بۇگىندە بەلگىلى بانك قىزمەتكەرى.

ال گۇلزات پەن گۇلشات، اتا-انا­سىنىڭ مەيىرىمى مەن ماحابباتىنا ەرەكشە بولەنگەن ءۇيدىڭ كەنجەلەرى. اتا-اناسىمەن كەڭەسە كەلە قىزدار ەكى ءتۇرلى ما­ماندىق تاڭ­دا­دى. گۇلزات حيميالىق ينجەنە­ريا با­عى­تىندا «بولاشاق» باعدار­لا­ما­سى­مەن ۇلىبريتانيانىڭ بات ۋني­ۆەر­سيتەتىندە باكالاۆرياتتى، كەيىننەن سول ەلدەگى ليدس ۋنيۆەرسيتەتىندە ماگيس­تراتۋرانى جالعاستىردى. اناسىنىڭ عالىمعا دەگەن قۇلشىنىسى بەرىلگەن بولار، «بولاشاقتان» كەيىن ەلگە ورالىپ نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە عىلىم جولىن قۋىپ، قازىرگى تاڭدا عىلىمي قىزمەتكەر بولىپ نانوتەحنولوگيا سالاسىندا جاڭالىقتار اشۋعا تالپىنىپ ءجۇر. اعىلشىن ءتىلىن مەكتەپ وقۋشىلارىنا جەڭىل ۇيرەنۋگە باعىتتالعان بىرنەشە كىتاپتىڭ اۆتورى.

گۇلشات بولسا، الدىمەن الماتى قالا­سىنىڭ قازاق-بريتان تەحني­كالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ «قارجى جانە ەسەپ» ماماندىعىنىڭ باكالاۆرياتىن، «بو­لاشاق» باعدار­لا­ما­سىمەن ۇلىبريتانيانىڭ بات ۋنيۆەرسيتەتىندە ماگيستراتۋراسىن جالعاستىردى. بۇگىندە ءبىلىم سالاسىندا سۇرانىسقا يە مۇعالىم قىزمەتىن اتقارىپ ءجۇر.

جايقالا وسكەن جەتى قىز بۇگىندە ءوز الدارىنا جەكە-جەكە ءبىر-ءبىر وتاۋ يەلەرى. قاجەكەڭ مەن بيباتپا انا­مىزعا دا كۇيەۋ بالالاردىڭ كەلىستى، كەرە­مەتتەرىن تاڭداپ بەرگەنىن قارا­سا­ڭىزشى...

جەتى قىز جاققان وت جان-جا­عىن جىلىتۋعا جەتكىلىكتى ەكەن دەپ وي تۇيدىك. وشاقتارىڭىزدىڭ وتى وشپەسىن، اپالى-سىڭلىلىلەر!

P.S. ءسوزىمىز اياقتالار تۇستا ويىمىزعا زامانىمىزدىڭ زاڭعار جازۋشىسى مۇحتار اۋەزوۆتىڭ: «قىز تاربيەلەي وتىرىپ، ۇلتتى تاربيەلەيمىز» دەگەن ۇلاعاتتى ءسوزى ورالدى. راسىندا، جالپى قوعامنىڭ باستى بايلىعى ادام دەپ ەسەپتەلسە، پاراساتتى دا تاربيەلى قىزدار – قوعامنىڭ ورتايمايتىن ەڭ قۇندى قازىناسى بولىپ قاي عاسىردا دا قالا بەرەدى.