قارعىن سۋدان قاۋىپ بار

ءيا، قارعىن سۋدان قاۋىپ جوق ەمەس. سوندىقتان دا وبلىستا 1 اقپاننان باستاپ سۋ تاسقىنىنىڭ الدىن الۋ ماقساتىنداعى جۇ­مىستار كۇشەيتىلدى. تىڭعى­لىقتى دايىندىق رەجىمى ەنگى­زىلدى. الدىن الۋ جۇمىستارىنىڭ ءبىرى – ەلدى مەكەن ىشىندەگى قاردى شىعارۋ. ەسەپ-قيساپقا كوز جۇ­گىرتسەك، وبلىستا جەرگىلىكتى ات­قارۋشى ورگاندار 201 مىڭ تەكشە مەتردەن اسا قار شىعارىپتى. سۋ تاسقىنى قاۋپى تونە قالسا، جەدەل الدىن الۋ ءۇشىن جەكە قۇرامنىڭ 1 719 ادامى، 224 موتوپومپاسى، قۇت­قارۋشىلار مەن جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ 83 ءجۇزۋ قۇرالى جانە 750-دەن اسا تەحنيكاسى توپتاستىرىلعان. قاجەت بولعان جاعدايدا تجم 68303 اسكەري ءبولىمىنىڭ ازاماتتىق قورعانىس پولكى قوسىمشا تارتىلۋى مۇمكىن.

29 300 قاپ، 1 891 توننا ينەرت­تى ماتەريال مەن 237 توننا جانارماي ازىرلەندى. الدا-جالدا سۋ تاسقىنى بولا قالعان جاعدايدا تۇرعىنداردى ەۆاكۋاتسيالاۋ ءۇشىن قالالار مەن اۋدان­داردىڭ اكىمدەرى جالپى سىيىم­دىلىعى 6 500 ادامنان اساتىن 68 ۋا­قىت­شا ورنالاستىرۋ پۋنكتىن دا­يىندا­دى. دەگەنمەن جەرگىلىكتى جەر­­لەردە ءتىلسىز جاۋدىڭ الدىن الۋ جۇ­­مىستارى مىقتاپ قولعا الىن­عان.

– شىعىس قازاقستاندا سۋ تاس­قىنى قاۋپى بار 71 ەلدى مەكەن بار. 15 ەلدى مەكەندە قاۋىپ تو­لىعىمەن جويىلىپ، 46 ەلدى مە­كەندە سۋ باسۋ قاۋپى ازايتىل­دى، – دەيدى تجد الدىن الۋ باسقارماسىنىڭ باستىعى ەرلان بالتاباەۆ.

كۇن كۇرت جىلىسا، وزەن-كول­دەر دە ارناسىنان اسىپ، تاسۋى مۇمكىن. توعانداردى دا باقى­لاۋ­دا ۇستاۋ قاجەت. «شىعىس سۋ قويمالارى» كمك باسشىسى سەرگەي ۆاليەۆتىڭ ايتۋىنشا، مەكەمە تەڭگەرىمىندە 34 گيدرو­تەحنيكالىق قۇرىلىس بار ەكەن. جىل سايىن سۋ باسۋدىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ءتيىستى ءىس-شا­رالار وتكىزىلەدى. ماسەلەن، 2023 جىلعى كوكتەمگى قارعىن سۋ­دان كەدەرگىسىز ءوتۋ ءۇشىن تو­عاندار مەن سۋ قويمالارىنىڭ بو­گەتتەرىنە جاقىن ورنالاسقان ەلدى مەكەندەردەگى حالىقتى حاباردار ەتۋ سىزبالارى جا­ڭار­تىلدى. ينجەنەر-گيدرو­تەح­نيكتەر توعانداردىڭ، سۋ قوي­مالاردىڭ بوگەتتەرىن تولتىرۋ جۇمىستارىنا تەكسەرۋ جۇرگىزدى. ەرەكشە نازار اۋدارۋدى تالاپ ەتەتىن گيدروتەحنيكالىق قۇ­رى­لىستاردىڭ كىرمە جولدارى تازارتىلدى. قازىرگى ۋاقىتتا قۇت­قارۋشىلار حالىققا سۋ تاسىعان جاعدايدا نە ىستەۋ كەرەكتىگىن ايتىپ، ەرەجەلەردى ەسكە سالىپ ءجۇر. ارينە، قاۋىپ بار اۋىلدار الدىن الا انىقتالادى. قارعىن سۋ قاۋپىن باقىلاپ وتىرۋ ءۇشىن تجد داعدارىس ورتالىعىندا مونيتورينگ جاساۋ جونىندە شتاب اشىلدى. اسىرەسە قار قالىڭ تۇسكەن اۋداندارعا ەرەكشە كوڭىل بولىنەدى.

«قازگيدرومەت» شق فيليالى باسشىسى ءلاززات بولاتقاننىڭ اي­تۋىنشا، قار قالىڭدىعى – 14 پەن 95 سم ارالىعىندا. تاۋ­لى جەرگە تۇسكەن قار نورمادان 1،4 ەسە اسىپ كەتكەن. ال گي­درو­لوگيالىق جاعداي تۇراقتى. سۋ دەڭگەيى شەكتى بەلگىلەردەن تومەن. وزەندەردەگى مۇزدىڭ قالىڭدىعى – 12-75 سم. توڭنىڭ قاتۋىن ەسەپكە الا وتىرىپ، كۇن كۇرت جىلىنسا، سۋ باسۋ قاۋپى جوق ەمەس ەكەنىن دە جاسىرۋعا بولمايدى. بۇل – اۋا رايىن بولجاۋ ماماندارىنىڭ پىكىرى.

اسىرەسە التاي، گلۋبوكوە، ۇلان، شەمونايحا، تارباعاتاي، كاتونقاراعاي جانە زايسان اۋدان­دارىنداعى احۋال الاڭداتادى. تجد قىزمەتكەرلەرى ايتقانداي، ءار تۇرعىن ءوز ماڭايىنداعى ارىق­تىڭ ارناسىن اشىپ قويعان ابزال. مۇمكىندىكتەرىنە قاراي، توڭىرەگىندەگى قاردى دالالى جەرگە شىعارىپ تاستاۋ كەرەك.

– ۇيلەردى ارالاۋ بارىسىن­دا حالىققا سۋ تاسقىنىنان قورعانۋدىڭ جولدارىمەن قاتار، ءورت قاۋىپسىزدىگى ەرەجەلەرى دە ءتۇ­سىندىرىلدى. وسى ورايدا ايماق­تاعى ورتتەردىڭ جانە كومىر­تەگى توتىعىمەن ۋلانۋدىڭ باس­تى سەبەبى پەشتى جىلىتۋ كە­زىندە قاراپايىم قاۋىپسىزدىك تا­لاپتارىنىڭ ساقتالماۋى بو­لىپ تۇر. احۋالدى وڭالتۋ ماق­ساتىندا وبلىستىق تجد ماماندارى 160 مىڭنان اسا ءۇيدى ارالاپ شىقتى. ناتيجەسىندە 42 820 ءورت قاۋىپسىزدىگى تالاپتارىن بۇزۋ فاكتىسى انىقتالدى. ال قار سۋىنان كەلەر قاۋىپتىڭ بەتىن قايتارۋ ءۇشىن قاپ پەن ينەرتتى ماتە­ريال­دار قورىن ازىرلەپ قويعان دۇرىس. بارلىق قۇندى زاتتى جەرتولەلەردەن جانە سۋ باسۋى مۇمكىن جەرلەردەن الىپ تاستاعان ءجون. توتەنشە جاعداي كەزىندە دەرەۋ 101 جانە 112 نومىرلەرىنە قوڭىراۋ شالۋ قاجەت، – دەپ جازادى تجد ءباسپاسوز قىزمەتى.

وبلىسىمىزدىڭ تاۋلى اي­ماقتارىندا تاسقىنعا توسقىن بولارلىق ءىس-قيمىلدارمەن قا­­تار، قار كوشكىنىنىڭ الدىن الۋعا باعىتتالعان جۇمىستار دا قارقىندى جۇرگىزىلىپ جاتىر. ماسەلەن، قىس ماۋسىمى باس­تالعالى بەرى بوكتەرلەردەن 244 مىڭ تەكشە مەتر قار ءتۇ­سىرىلىپتى. اتالعان باعىتتاعى جۇ­­مىستار بۇدان بىلاي دا جال­عاسا بەرمەك. ايتقانداي، سۋ باسۋ قاۋپى بار اۋداندارمەن دە باي­­لانىسقا شىقتىق. 2018 جىل­عى كوكتەمگى سۋ باسۋدان ساباق السا كەرەك، دايىندىق تىڭ­­عىلىقتى سياقتى.

ماسەلەن، گلۋبوكوە اۋدانىندا 9 ەلدى مەكەنگە قارعىن سۋدىڭ قاۋپى ءتونىپ تۇر. الدىن الۋ ءۇشىن 4 شاقىرىمدىق ءۇش كا­نالدىڭ، 14 ارىقتىڭ ارنالارى اشىلدى. جولاستى سۋ ءوتۋ قۇبىرلارىنىڭ كوزدەرى اشىلدى. سۋ باسقان جاعدايدا جەكە قۇرامنىڭ 170 ادامى ساقاداي ساي. سونداي-اق ينەرتتى ماتەريا­ل، سۋ سورعى قۇرالدارى سەكىلدى تەحنيكالار دا تۇگەندەلدى. ءدال وسىنداي جۇمىستار التاي اۋدانىن­دا دا جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. مۇنداعى 9 ەلدى مەكەندە 16 ەۆاكۋاتسيالاۋ پۋنكتى دايىن­دالدى. ۇزىن سانى 671 ادامعا ار­نالعان ەكەن. اسحانا، انا مەن بالا بولمەسىنە دەيىن قاراستىرىلعان. شەمونايحا، ۇلان، تارباعاتاي، كاتونقاراعاي اۋداندارىندا دا تاسقىنعا توسقىن قويۋ جۇمىستارى قۇ­زىرلى ورگانداردىڭ ءجىتى با­قىلاۋىندا.

البەتتە، شىعىسقازاق­ستان­دىقتار كوكتەمنىڭ اۋرە-سار­ساڭعا سالماي كەلۋىن تىلەپ وتىر. وسىدان بەس جىل بۇرىنعى قار سۋىنان كەلگەن شىعىن ءالى ەس­ىندە.

شىعىس قازاقستان وبلىسى