«Digital Almaty» حالىقارالىق فورۋمى باستالدى

العاشقى كۇنگى پىكىرتالاس قازاقستان­داعى تسيفرلىق ماينينگ ونەر­كاسىبى، مەم­لەكەتتىك باسقارۋدىڭ تسيفرلىق ترانسفورماتسياسى، كريپتوبيرجالاردىڭ دامۋ پەرسپەكتيۆالارى، كيبەرقاۋىپسىزدىك ماسە­لەلەرى جانە ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى تەحنولوگيالار توڭىرەگىندە ءوربىدى.

فورۋم جۇمىسىنا قاتىسقان تسيفر­لىق دامۋ، يننوۆاتسيالار جانە اەروعا­رىش ونەركاسىبى ءمينيسترى باعدات مۋسين الماتىدا اقپاراتتىق تەحنولوگيا­لار سالاسىنىڭ دامۋىنا قولايلى ينفرا­قۇرىلىم قالىپتاسقانىن، ۇزدىك IT ما­مانداردى جينايتىن وڭىرلىك حابتى اشۋعا وسى قالانىڭ مۇمكىندىگى بارىن ايتتى. مينيستر ايتىپ وتكەندەي، ەلىمىز – تسيفرلاندىرۋدىڭ دامۋ جىلدامدىعى بويىنشا 20-ورىندا. 2021 جىلى تسيفر­ل­ىق داعدىلار بويىنشا 134 ەلدىڭ رەيتين­گىندە قازاقستان 43-ورىنعا يە بولدى. بۇل – ەلدەگى تسيفرلىق تەحنولوگيالار­دىڭ سەنىمدىلىگىنىڭ، تۇراقتىلىعىنىڭ جانە تيىمدىلىگىنىڭ ايتارلىقتاي جوعارى كورسەتكىشتەرى.

– ءبىز الماتىدا وسىمەن بەسىنشى رەت تسيفرلىق سالاداعى جاڭاشىلدىقتاردى تالقىلاپ، ۇزدىك جەتىستىكتەر تۋرالى ايتاتىن بولامىز. الماتى – ەلىمىزدەگى IT يندۋستريا استاناسى. IT كومپانيالار­دىڭ باسىم بولىگى وسىندا ورنالاسقان. قۋانتارلىعى، اقپاراتتىق تەحنولوگيا­لار سالاسىنىڭ دامۋىنا قولايلى ين­فرا­قۇرىلىم قالىپتاسقان. سوندىق­تان ءبىز قالانىڭ الەۋەتىن پايدالانا وتىرىپ، ۇزدىك IT مامانداردى جينايتىن وڭىرلىك حاب قۇرۋعا مۇددەلىمىز. الەم­دە تسيفرلىق سالا كوزدى اشىپ-جۇمعانشا وزگەرۋدە. بۇگىنگى فورۋم زامان تالابىنا ساي قارقىندى دامىپ كەلە جاتقان IT سالا وكىلدەرىنىڭ باسىن قوساتىن يگى داستۇرگە اينالدى، – دەدى ب.مۋسين.

مينيستر «Digital Almaty» بۇگىندە بيزنەس وكىلدەرىنىڭ، حالىقارالىق ساراپشىلار مەن IT قوعامداستىق كەزدەسە­تىن بىرەگەي الاڭعا اينالعانىن ەسكە سالدى. «باستى باسىمدىقتاردىڭ ءبىرى – IT سالانى دامىتۋ. قازاقستاندىق IT نارىعى قازىر­دىڭ وزىندە 10 مىڭنان استام IT كومپا­نيا­لار مەن وسى سالادا جۇمىس ىستەيتىن 150 مىڭ ادامدى ءبىر ارناعا تو­عىستىرىپ وتىر. IT يندۋستريادا جۇمىس ىستەيتىن ءبىر ادام ارالاس سالالاردا 3 جۇمىس ورنىن ۇيىمداستىرادى»، دەدى ول.

وسى جىلدىڭ كۇزىندە الماتى قالا­سىنىڭ «تسيفرلىق ەگىزى» قۇرىلاتىنى دا جيىن بارىسىندا بەلگىلى بولدى. 

فورۋم جۇمىسىنا قاتىسقان الما­تى قالاسىنىڭ اكىمى ەربولات دوساەۆ­تىڭ ايتۋىنشا، الماتىنىڭ تسيفر­لىق ەگىزىنە كولىك، ەكونوميكا، ەكولوگيا جانە قۇرىلىس دەرەكتەرى ەنگىزىلەدى. سونداي-اق ۇلكەن دەرەكتەردى تالداۋ نە­گىزىندە قالانى دا­مىتۋ ستسەناريىنىڭ فۋنكتسيونالى بار پلاتفورمانى ەنگى­زۋ جوسپارلا­نۋدا. «قابىلدانعان قالا­نى دامىتۋ باعدارلاماسىنداعى 7 نەگىز­گى باسىمدىقتىڭ ءبىرى – «الماتى – سمارت-سيتي» قۇرۋ. وسى جىلدىڭ كۇزىنە قاراي سينگاپۋر جانە شانحاي سياقتى مەگاپوليستەرگە ۇقساس قالانىڭ «تسيفر­لىق ەگىزىن» قۇرۋدى باستاۋ جوسپارلان­عان. بىلتىر قىركۇيەك ايىندا الماتى Almaty Data Lake-بىرىڭعاي دەرەكتەر قويماسى جوباسىمەن IEEE Smart Cities Awards Contest حالىقارالىق «اقىل­دى قالالار» بايقاۋىنىڭ ءفيناليسى اتان­دى»، دەدى ە.دوساەۆ.

شاھار باسشىسى قالانىڭ ودان ءارى دامۋىنا، جاقسارۋىنا ماڭىزدى جوبا­لار مۇمكىندىك بەرەتىنىن اتاپ ءوتتى. «بيىل بىرىڭعاي بەينەمونيتورينگ جۇيەسى الماتىنىڭ 80 پايىزىن قامتيدى. بۇل – تسيفر­لاندىرۋعا قاتىستى تسيفرلاندىرۋ ەمەس، ەڭ الدىمەن، جايلى قالالىق ورتا قۇرۋ جانە قالا تۇرعىندارى مەن قوناق­تارىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ»، دەپ اتاپ ءوتتى ول.  

فورۋمنىڭ پانەلدىك سەسسياسىنا قا­­تىسۋشىلار تسيفرلىق ماينينگتىڭ دا­مۋ باسىمدىقتارىن تالقىلادى. ءتورتىن­شى ونەركاسىپتىك رەۆوليۋتسيانىڭ ۇلەستەس ورتالىق باسشىسى پاۆەل كوكتىشەۆ كە­يىنگى ەكى جىلدا سەكتوردىڭ دامۋ كورسەت­كىشتەرىنىڭ تومەندەۋىنە قاراماستان (بۇل بۇكىل الەمدەگى ەكونوميكانىڭ ءبىرشاما سەكتورلارىنا ءتان)، يندۋستريا دۇرىس با­عىت­تا دامىپ كەلە جاتقانىن ايتتى.

قازاقستاندىق بلوكچەين-تەحنولوگيالار قاۋىمداستىعىنىڭ توراعاسى ساپار احمەتوۆ اتالعان سالادا جۇمىس ىستەي­تىن قازاقستاندىق كومپانيالاردىڭ دا ايتارلىقتاي قيىندىقتارعا تاپ بولعا­نىن ايتىپ ءوتتى. «الايدا بيىل وڭ ۇردىستەر­دى بايقاپ وتىرمىز. مەملەكەت سالا­نىڭ دامۋ ۇردىستەرىنە تۇسىنىستىكپەن قاراي­دى. بۇل اۋەلى قازاقستاندا جۇزەگە اسىرى­لىپ جاتقان جوبانىڭ العىشارتتارى. ءبىز­دىڭ قاۋىمداستىق ۇكىمەتپەن جانە احقو-مەن جۇمىستى بيىل دا جالعاستىرا­دى»، دەدى ول.

س.احمەتوۆ قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرىن ەسكەرە جانە اقشانى جىلىستاتۋعا قارسى ءىس-قيمىل جاساۋعا جاعداي جاساي وتىرىپ، قازاقستاندا كريپتوۆاليۋتا اينالىمىن ەنگىزۋ قاجەت ەكەنىنە سەنىمدى. قاۋىمداستىق ءوز تاراپىنان ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىن جۇزەگە اسىرۋدى قاراس­تىرا باستادى. سەبەبى نارىقتا كريپتوترەيدەرلەر مەن الاياقتاردىڭ كوبەيۋىنە بايلانىستى ازاماتتاردى ساۋاتتاندىرۋ قاجەت.

ەلەكتروندى ونەركاسىپ جانە تسيفر­لىق اكتيۆتەر يندۋسترياسىن دامىتۋ دە­پارتامەنتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى عيزات بايتۇرسىنوۆ پارلامەنت وتىرىسىندا وسى سەكتوردىڭ باستى ماسەلەلەرىن شەشۋدى كوزدەيتىن تسيفرلى اكتيۆتەر تۋرالى زاڭ قابىلدانعانىن ەسكە سالدى. «كوپتەگەن ەلدە كريپتوۆاليۋتالار تو­­لەم قۇرالى رەتىندە قولدانىلادى. بىزدە ­وعان ۇلتتىق بانك ءالى دايىن ەمەس، دەگەن­مەن بولاشاقتا جەتەمىز دەپ ويلايمىن»، دەدى ول.

MOST حولدينگىنىڭ باسقارۋشى سە­رىكتەسى ميرات احمەتسادىقوۆ بۇل باس­تاما وڭىردەگى ينۆەستيتسيانى جۇمىل­دىرۋ جانە كوبەيتۋگە كومەكتەسۋى كەرەك ەكەنىن اتاپ ءوتتى. ء«بىز ورتالىق ازيا­داعى ۆەنچۋرلىق كاپيتال نارىعىنىڭ ءىزاشارلارىمىز. MOST Ventures Fund 2020 جىلى احقو يۋريسديكتسياسىندا ءبىرىنشى بولىپ تىركەلدى، تاجىريبە الدىق. قازىر ءبىز ەكىنشى قورعا ينۆەستيتسيا اشۋ جانە قالىپتاستىرۋ ساتىسىندامىز. ينۆەستيتسيا تارتۋ بارىسىن­دا مەكەمەلەرمەن كوپ كەزدەسۋ وتكىزدىك. ەندى ويىنشىلار قاۋىمداستىقتىڭ كو­مەگىمەن ۆەنچۋرلىق كاپيتاليستەرمەن قازاقستاندا جوعارى ساپالى قارجى­لىق ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ ءۇشىن كۇش بىرىكتىرەتىن كەز كەلدى»، دەپ اتاپ ءوتتى ميرات احمەتسادىقوۆ. 

قازىرگى تاڭدا قازاقستاندا ۆەنچۋر­لىق يندۋستريانى ساراپشىلار شامامەن 150 ملن دوللارعا باعالاپ وتىر. م.احمەتسادىقوۆتىڭ ايتۋىنشا، 2022 جىلى قازاقستاندىق ۆەنچۋرلىق ينۆەس­تيتسيا نارىعىنىڭ كولەمى شامامەن 50-60 ملن دوللارعا باعالانعان. 2018 جىلى ۆەنچۋرلىق قارجىلاندىرۋ تۋرالى زاڭعا تۇزەتۋلەر قابىلدانعاننان كەيىن ۆەنچۋرلىق قور نەمەسە، مىسالى، ستارتاپ سياقتى ۇعىمداردىڭ ناقتى انىق­تاماسى پايدا بولعاننان بەرى ىلگەرى­لەۋ­شىلىك بار. نارىق ءوسىپ كەلەدى. بىراق قولدانىستاعى زاڭدا وپتسيوندىق كەلى­سىم، ايىرباستالاتىن نەسيە سياقتى ەڭ وزەك­تى ينۆەستيتسيالىق قۇرالدار ءالى دە جوق. ساراپشى ايتىپ وتكەندەي، نارىقتىڭ بەتالىسى ەندى قالىپتاسىپ كەلە جاتىر.  نارىق ءداستۇرلى جانە ۆەنچۋرلىق ينۆەس­تيتسيالار اراسىنداعى ايىرماشىلىقتى ءالى تۇسىنگەن جوق. «مەن ءوزىم ينۆەستيتسيانى تاعام رەتىندە، ال ۆەنچۋردى وعان دامدەۋىش، اۆانتيۋريزم جانە تاۋەكەل دەپ باعا بەرەمىن. تاۋەكەلگە تابەتى بار، ۇلكەن ءوسۋ مۇمكىندىكتەرىمەن وتەلەتىن كوپتەگەن جوباعا از سومانى سالۋعا دايىن ادامدار كەلەدى جانە ولاردىڭ بىرەۋى تەز ءوسىپ، پايدا تابادى دەپ كۇتەدى»، دەيدى بايانداماشى. 

«Digital Forum Almaty» اياسىندا ۇلت­تىق پوشتا وپەراتورى «قازپوشتا» اق مەن Mastercard حالىقارالىق تولەم ­جۇ­يە­سى اراسىندا ستراتەگيالىق ارىپ­تەس­تىك ­­تۋرا­لى مەموراندۋمعا قول قويىل­دى. تاراپ­­تار قازاقستانداعى قولما-قول اقشا­سىز ­ەكونوميكا جانە فينتەح ەكو­جۇيەلەرىن ىنتالاندىرۋ سالاسىندا­­عى ىنتى­ماقتاستىقتى دامىتۋعا كەلىستى. قۇ­جاتتا الەۋمەتتىك جوبالاردىڭ تو­لەم شە­شىمدەرىن ازىرلەۋ جانە ىسكە قوسۋ، ەلەك­­تروندى كوممەرتسيانى دامىتۋ، شا­­عىن جانە ورتا بيزنەستى تسيفرلاندى­رۋ، قازاقستاندا جىلدام، ۇزدىكسىز جانە قاۋىپ­سىز تسيفرلىق تاجىريبەنى قام­تا­ما­سىز ەتۋ بويىنشا بىرلەسكەن جۇ­مىس قا­راستىرىلعان. مەموراندۋمعا «قاز­پوش­تا» اق باسقارما توراعاسى اسەل جانا­سوۆا مەن ورتالىق ازياداعى Mastercard باس ديرەكتورى رافال ترەپكا قول قويدى. قۇجاتتا الەۋمەتتىك جوبالاردىڭ تو­لەم شەشىمدەرىن ازىرلەۋ جانە ىسكە قوسۋ، ەلەك­تروندى كوممەرتسيانى دامىتۋ، شا­عىن جانە ورتا بيزنەستى تسيفرلاندى­رۋ، قازاقستاندا جىلدام، ۇزدىكسىز جانە قا­ۋىپ­سىز تسيفرلىق تاجىريبەنى قامتا­ماسىز ەتۋ بويىنشا بىرلەسكەن جۇمىس قاراس­تىرىلعان.

اسەل جاناسوۆا ايتىپ وتكەندەي، Master­card-پەن اراداعى بايلانىس بىر­نەشە جىل بۇرىن باستالدى جا­نە بار­عان سايىن كەڭەيىپ كەلەدى. ء«بىز قا­رىم-قاتىناسىمىزدىڭ جاڭا كە­زە­­ڭى­نە قۋانىشتىمىز جانە ىنتى­ماق­تاس­تى­عىمىزدىڭ الەۋەتىن جوعارى باعا­لاي­مىز. قازپوشتانىڭ قازىرگى دامۋ ۆەكتورى يننوۆاتسياعا جانە ەڭ وزىق ونىم­دەر مەن قىزمەت كورسەتۋ ستاندارتتارىن ەن­گىزۋگە باعىتتالعان. Mastercard سياقتى جاھاندىق ويىنشىمەن ىنتىماقتاس­تىق جالپى حالىققا قارجىلىق قىزمەتتە­رگە قولجەتىمدىلىكتى قامتاماسىز ەتۋگە، ەڭ وزىق تەحنولوگيالار مەن قۇرالداردى ەنگىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى»، دەيدى ول.

ورتالىق ازياداعى Mastercard باس ديرەكتورى رافال ترەپكا «قازپوشتا» ماڭىزدى ءرول اتقاراتىن قارجىلىق تەحنولوگيالار مەن قولما-قول اقشاسىز تو­لەمدەردى دامىتپاي، تسيفرلىق ەكونومي­كانى قالىپتاستىرۋ مۇمكىن ەمەس ەكە­نىن ايتىپ ءوتتى. ء«بىز قازاقستاندا تسيفر­لىق ەكونوميكانىڭ دامۋىن ودان ءارى ىن­تالاندىراتىن وزىق يننوۆاتسيالار­دى ەنگىزۋدەمىز. «قازپوشتامەن» بىرلەس­كەن جۇمىس قازاقستاندىقتاردىڭ ين­نو­ۆاتسيالىق قارجىلىق قىزمەتتەرگە قول جەتكىزۋىن قامتاماسىز ەتەدى. ال ءبىز­­دىڭ تاجىريبەمىز بەن حالىقارالىق تاجى­ريبەمىز الەۋمەتتىك اسپەكتىلەردى دامى­تۋ­عا، شوب پەن ەلەكتروندى كوممەرتسيا­­نى تسيفرلاندىرۋعا جول اشادى»، دەيدى رافال ترەپكا. ارىپتەستىكتىڭ ماڭىز­دى بولىگى يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالار­دى دامىتۋ، تاجىريبە الماسۋ، «قازپوشتا» اق قارجىلىق تەحنولوگيالار ەكوجۇيە­­سىن دامىتۋدى قولداۋ، سونداي-اق باسقا دا ­جوبالار سالاسىنداعى بىرلەسكەن ءىس-شارالار بولماق.

فورۋمنىڭ ەكىنشى كۇنى قازاقستان، ارمەنيا، بەلارۋس، قىرعىزستان جانە رەسەي، سونداي-اق ازەربايجان، وز­بەك­ستان جانە مولدوۆا پرەمەر-مينيستر­­لەرىنىڭ قاتىسۋىمەن وتەتىن پلە­نار­لىق وتىرىسپەن باستالادى. كۇن تارتى­بىن­دە تسيفرلىق ينفراقۇرىلىم جانە تەلە­كوم­مۋنيكاتسيالارداعى جاڭا تەحنولوگيالاردى دامىتۋ جايى قاراستىرى­لا­دى. سونداي-اق تەحنوپاركتەردىڭ، حا­لىقارالىق ۆەندورلاردىڭ جانە ۆەن­چۋرلىك قورلاردىڭ كورمەلەرى دە ۇيىم­داستىرىلادى.

الماتى