ۇلت ءباسپاسوزىنىڭ تەمىرقازىعى

ءححى عاسىردىڭ بيىگىندە تۇرىپ، «قازاق» گازەتى نە ءبىتىردى؟» دەگەن سۇراق قويماس بۇرىن «بۇل گازەت نە تىندىرمادى!» دەپ دايەكتەۋ – تاريحي ادىلەتتىلىك.

بىرىنشىدەن، «قازاق» گازەتى حالقىمىزدىڭ رۋحاني ساناسىنا رەفورما جاساپ، ء«باسپاسوز»، «قالام قايراتكەرى»، ت.ب. ۇعىمداردى الىپ كەلدى.

ەكىنشىدەن، بۇل گازەت شىن مانىندە جالپىۇلت­تىق دەڭگەيگە كوتەرىلىپ، قايراتكەر زيالىدان باس­تاپ ساۋاتى بار قاراپايىم ادامعا دەيىنگى تۇتاس قوعامنىڭ مىنبەرى بولا الدى.

ۇشىنشىدەن، «قازاق» گازەتىنىڭ اسىل ميسسيا­سى اعارتۋشىلىق ەدى. بۇل باسىلىم ءىرى ساياسات اڭگىمەسىنەن قاۋىم بىرلىگىنە اسەر ەتەتىن تۇرمىس ماسەلەسىنە دەيىن وسى مۇراتپەن قالىپتادى.

تورتىنشىدەن، ۇلتتىڭ مەملەكەتتىلىگى جوق كەزەڭدە «قازاق» گازەتى «مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن» ەلشىلد­ىك ويدىڭ، پاراساتتىڭ، ۇستانىمنىڭ ار­قاۋىن جالعادى. مەملەكەتتىك باسقارۋ قۇرى­لى­مى بولماعان شاقتا ءبىر ءوزى اقپارات، ءبىلىم-عىلىم، مادەنيەت، ت.ب. الەۋمەتتىك سالالاردى ۇيلەستىردى. الاش مۇراتىنىڭ تەمىرقازىعى بولدى.

بەسىنشىدەن، ءباسپاسوز بەن ادەبيەت ەنشى بولىسپەگەن زاماندا «قازاق» گازەتى كوركەم تالعام، ادەبي سىن، ونەردىڭ جاڭا جانرلارىن، ت.ب. قالىپتاستىرىپ دامىتتى.

وسىدان 110 جىل بۇرىن دۇنيەگە كەلگەن تاريحي «قازاق»، اق-قىزىل ايقاسى كەزەڭىندە الاش تيپوگرافياسىن ولجالاپ جارىق كورگەن «قازاق مۇڭى» مەن بولشەۆيزم-ءسوتسياليزمنىڭ كورىگىنەن وتكەن «ۇشقىن»، ت.ب. گازەتتەر قوعامنىڭ، ەلدىك كۇردەلى ويدىڭ، ساياسي ساپىرىلىستاردىڭ ترانسفورماتسياسىن كورسەتەدى. مۇنى تاۋەلسىزدىكتىڭ ەلەڭ-الاڭىندا باس گازەت تىزگىنىن ۇستاعان جازۋشى، قوعام قايراتكەرى شەرحان مۇرتازا: «باق – قوعامنىڭ، ەل تاعدىرىنىڭ ايناسى. ول قانشا كۇردەلى بولسا دا، تاريحتى قاتتايدى» دەپ، ءبىراۋىز سوزگە سىيدىرعان-دى.

ءيا، گازەت-جۋرنال نيەتى – ەل نيەتى. سالا كوكىرەك كوزى اشىق قاۋىممەن بىرگە ازاتتىق جىلدار شەجىرەسىن قۇنتتاپ، قاتتاپ كەلەدى. پرەزيدەنت ق.ك.توقاەۆتىڭ مىنا پايىمى «قازاق» گازەتىنەن باستالاتىن مۇراتتى ءدوپ باسقانداي: «ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان جازىلعان شەجىرە ۇرپاقتىڭ ساناسىن وياتىپ، جادىن جاڭعىرتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى». كلاسسيكالىق ۇعىمدا ۇلت – مەملەكەت دەگەندى اڭعارتادى.

بۇگىندە «قازاق گازەتتەرى» سەرىكتەستىگى شاڭى­­راعى استىندا جەتى گازەت، بەس جۋرنال توپتاس­قانى جۇرتشىلىققا ءمالىم. ءبارىنىڭ ءوز تاريحى، وقىرمانى، اقپاراتتىق تۇجىرىمداماسى، ەلدىڭ بولاشاعىنا ارنالعان جوبا-جوسپارى بار. بارشاسى – ەلدىڭ مەملەكەتتىك ساياساتىن، قوعامنىڭ تامىر سوعىسىن حالىققا جەتكىزەتىن مەرزىمدى باسىلىمدار. اۋديتورياسى اعا بۋىن­نان جاس ۇرپاققا دەيىن. سوندىقتان «قازاق گازەتتەرى» ەكى ارنانى توعىستىرادى.

ءبىرىنشى ارنا – ارعى تاريحىن تۇركى بىتىگ تاستارىنداعى حابارلامادان نەمەسە پاتشا وكى­مەتى تۇسىنداعى «تۇركىستان ءۋالاياتىنىڭ گازەتى­نەن» وربىتسە دە، الاش سەركەلەرى ءاليحان بوكەي­حان مەن احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ەلدىك-يدەيا­لىق، مادەني-ينتەللەكتۋالدىق جوباسى – «قازاق» گازەتىنەن باستالاتىن ءداستۇرلى اقپارات جولى.

ەكىنشى ارنا – تاۋەلسىزدىك رۋحىمەن استانادان وڭىرلەرگە دەيىن جارىققا شىققان ۇلت گازەتتەرى، جاڭارعان «ەگەمەن قازاقستان»، سالالىق جانە باستاماشىل باسىلىمدار (ونىڭ ىشىندە «قازاق» گازەتى اتاۋىن العانى دا بار)، كەيىنگى «قازاق گازەتتەرى»، «ەگەمەن» مەن «كازپراۆدانىڭ» ورتاق مۇددەگە بىرىگۋ تاجىريبەسى.

ۇلت باسىلىمىنىڭ عاسىرلىق ءتالىمى: ءبىز «قازاقتان» شىعىپ، «قازاق گازەتتەرىنە» قايتا ورالىپ تۇرمىز. مۇنىڭ رامىزدىك ءمانى بار. سونىمەن بىرگە بۇرالاڭ تاريحتىڭ كۇردەلى كەزەڭدەرى قاسىرەتىنەن ارىلىپ، تاعىلىم الاتىن، ۇلتتى تۇتاستاندىرىپ، ۇرپاق ساباقتاستىعىن قالىپتى ارناعا سالاتىن قاعيداتى ايقىن. ءدال بۇگىن بىزگە قوعامدى جاساندى بولەتىن ءجۇز جىلعى كەك، قىرىق جىلعى تەكەتىرەس، بولشەۆيكتىك جاداعايلىق، تاپشىلدىق-جىكشىلدىك ۇستانىم كەرەك ەمەس. راس، تاريحتىڭ اششى ساباعى ەسىمىزدە. دەگەنمەن اقاڭدار «قازاق» گازەتى ءۇشىن سوناۋ قازاننان پويىزعا ارتىپ، تۇيەگە تەڭدەپ اكەلگەن تيپوگرافيا كەيىن تالاي گازەتتىڭ قاجەتىنە جارادى. توڭكەرىس ءداۋىرىنىڭ دۇربەلەڭى باردى جوق ەتە العان جوق. ا.بايتۇرسىن ۇلى دا «قازاقتاعى» يدەياسىن جاڭاشا جالعاستىردى...

ادىلەتتى قازاقستان – تاريحقا دا، بۇگىننىڭ سان قيلى ۇدەرىسىنە دە وي كوزىمەن تەڭ قارايتىن جاڭاشىل ەل. مۇنى مەملەكەت باسشىسى ۇلتتىق قۇرىلتاي مىنبەرىنەن ۇعىنىقتى ەتىپ ايتتى.

ەستەرىڭىزدە بولسا، «قازاق» گازەتى لوگوتيپكە وردا تاڭباسىن (كيىز ءۇي) تاڭداپ، وسىعان تۇسىنىك بەرگەن ەدى. تۇجىرىمداماسى: تۇندىكتىڭ باتىستان اشىلۋى – ءبىلىم-عىلىم، تەحنولوگيا ەۋروپادان كەلسىن دەگەن تىلەك، ەسىككە ۇلت اتاۋىنىڭ جازىلۋى – قازاق ءوز ەلىنە، تاعدىرىنا قاراۋىل بولسىن دەگەن نيەت. عاسىر وتسە دە، بۇل ءالى ماڭىزىن جويعان جوق. الاش ۇكىمەتىندە ءتۇرلى ەتنوس وكىلدەرىنە قالدىرعان ون ورىننىڭ ءوزى – قازىرگى ورتاق شاڭىراق ۇيلەسىمىنە دە ارقاۋ.

ءباسپاسوز تەمىرقازىعى، ءاليحان بوكەيحان ايت­قانداي، ەلدىك باسەكەدە ارقاشان «اقىلعا، ۇستا­لىق پەن جانكەشتىلىككە» جول كورسەتەدى دەپ سەنەمىز.