جولبارىس جىمى

باسىندا تاياتقان اتتى تاقىرىبىنا بولا قىزىققانبىز شىعارماعا. كەنەسارى حاننىڭ قازاسىنان سوڭ اعىباي باتىر بارىپ تۇراقتاپ، ماڭگىلىك مەكەنىنە اينالدىرعان قاسيەتتى جەر. كول مەن ءشولدىڭ اراسى، ارقا مەن بەتپاقتىڭ ءبىتىسى. ءولىم مەن ءومىردىڭ شەكاراسى سىندى قاسيەتتى قونىستى كورگەن دە، كورمەگەن دە ارماندا. ساپارعالي بەگالين­نىڭ اقمەتى مەن ءاشىمى جولبارىسپەن بۇل جەردە كەزدەسپەيدى، بىراق. بىزگە اڭگىمە­نىڭ ايتار ويى مەن نەنى كوكسەگەنى ماڭىزدى ەمەس، انىعى. نەگىزى ۇجىمداستىرۋعا باي­لاردىڭ مالىن تاپسىرۋى تۋرالى، سونىڭ ەسەپ-قيسابىمەن جۇرگەندەردىڭ ساپارىن جازعانىمەن، ءبىز توقتالاتىن قۇندى تۇسى. – بالقاشتىڭ نۋ قامىسىندا وتىرىپ، ءبىر ەمەس، بىرنەشە جولبارىس سوققان اقمەت پەن ءاشىمنىڭ جانقيارلىق ەرلىگى. شىعارمانىڭ جانى دا وسى جەرىندە تۇر، اقمەت پەن ءاشىم ەرلىگىندە. نەگە؟ سەبەبى حالىق قازىر سايا­سي ناۋقان مەن قۇدايدىڭ جارىق كۇنىن زاماناۋي قالىپتاۋعا تىرىسقان پەندەۋي جۇيەدەن ابدەن مەزى بولعان. جەركەنۋگە اينالعان دەسە ارتىق ەمەس. كىتاپ وقىپ نەمەسە كينو كورىپ، تابيعاتتىڭ اياسىنا شىعىپ كەتەتىنى سوندىقتان شىعار ادام بالاسىنىڭ. الگىندەي سەيىل-سەرۋەنگە نەگە شىعاتىنىن كەيدە تۇسىنبەي، «جۇمىستان قاجىدىم» دەي سالادى. ال جۇمىس دەگەن باياعىداي مال باعىپ، دالادا ءجۇرۋ ەمەس قوي. ءبىز ونى ايت­پايمىز. وعان مۇلدە جۋىمايمىز. ويت­كەنى قازاقتىڭ تۇبىنە جەتكەن سول جۇيە – ۇجىمداستىرۋ. پالەنىڭ باسى سودان باستالدى. سون­دىقتان ءبىز قارۋسىز، مىلتىقسىز-اق جول­بارىس اۋلا­عان قازاق ومىرىنە توقتالۋعا مىن­دەتتىمىز. باياعىدا تەلەديدار قاراعان ادام­داردىڭ كوبى ۆۆس ارناسىنىڭ جانۋارلار تۋرالى تۇسىرىلىمدەرىن تاماشالاپ كەتە بەرەتىن. ءبىزدىڭ دە جاي سوعان جەتەقابىل، ەندەشە.

اڭگىمەدەگى نايمانتاي باتىردىڭ جار­­عاعى تۋرالى كەيىنىرەك كەڭىرەك توق­تالۋ­عا تۋرا كەلەدى. نايمانتاي باتىر – اتاق­تى بايعوزى باتىردىڭ اكەسى. دەمەك وقيعا تاريحتا بولعان. جانە جازۋشى كەيىپكەرى تانەشكە ءبىر جەرىندە «1929 جىل» دەپ جازعىزىپ قوياتىنى بار عوي. ال جولبا­رىستىڭ اڭگىمەسى، ول ەندى تۋىندىدان وقىپ قانا بىلەتىن عاجايىپ. مۇمكىن جازۋشى سول كەڭەس زامانىندا وسىنداي اڭگىمە جازۋ ارقىلى باتىر بابالارىمىزدىڭ ەرلىگى مەن ءومىرىن تاريحقا تاڭبالاپ كەتەيىن دەگەن شىعار، كىم ءبىلىپتى. ويتكەنى مۇنداعى جەر اتاۋلارى ناقتى، كىسىلەر دە تاريحتا بولعان تۇلعالار. ماسەلەن نايمانتاي باتىردان بايعوزى تۋسا، بايعوزىنىڭ قىزى قويسانا انامىزدان اعىباي باتىر تۋادى. اڭگىمەدە دە سونداي ەمەۋرىندەر بار. الگى اقمەت پەن اشىمگە جارعاق اجەلەرىنەن مۇراعا قالعان. ال اجەلەرى نايمانتاي باتىردىڭ شوبەرەسى بولىپ شىعادى.

ەندى جولبارىس جايى. جالپى، ساپار­عالي بەگالين قازاق دالاسىنداعى اڭشى­لىق تۋرالى از جازباعان. ەتنوگرافيا­سى ەلەڭ ەتكىزبەي قويمايدى وقىرماندى. اڭشى­لىقتىڭ نەشە ءتۇرلى قىر-سىرىن «تاپ­­سىرلەپ» شىعادى بىلايشا ايتقاندا. مىنا اڭگىمەسىندە دە سولاي. اقمەت پەن ءاشىم بالقاشتىڭ نۋ قامىسىندا جولبارىسپەن جەكپە-جەككە شىققانى ءتىپتى كەرەمەت. مۇنىڭ ءبارىن بۇرىن ماعاۋين­نىڭ «شاقان-شەرىسىنەن» وقىپ-بىلسەك تە، مى­نانىڭ ءجونى بولەك. شولدە وتىرعان ۇيگە قوناق بوپ تۇسكەن تانەشتەر جولبارىستىڭ تەرىسىن كورىپ تاڭدانادى، العاشىندا جولبارىس تەرىسى ەكەنىن تانىماسا دا. سوندا اقمەت ايتتى دەيدى: «ازۋلى اڭ (جولبارىس) ەكەنى راس. بىراق ادامنان ازۋلى ەمەس»، دەپ. بۇل – سول كەزدەگى دالا قازاعىنىڭ ءسوزى عانا ەمەس، رۋحى مەن ايبىنى.

«جولبارىستىڭ ءوزى سوقپا، كوشپەلى اڭ» دەيدى. سول كوشپەلى اڭ اكەلەرىنىڭ ايتۋىن­شا بالقاشقا ىلە مەن سىردان اۋىپ كەلە­دى ەكەن عوي. دەمەك اكەلەرى دە شەرى بول­عان. جولبارىس مەكەنىندە وسسەڭ، سول توپى­راق­­­تىڭ اۋاسىمەن تىنىستاپ، شوبىمەن قو­رەك­تەنگەن مالدىڭ ەتىن جەگەن سوڭ، سەنىڭ دە رۋحىڭدا سونشا ايبات پەن قايرات كەزدەسۋى مۇمكىن. مىنا شىعارمانى وقىعاندا سونداي ويعا قالاسىز.

اقمەت پەن ءاشىمنىڭ جولبارىسقا شىق­قاندا قولدارىنا ۇستاعان قارۋى – شوقپار عانا. ونى وزدەرى «بىرقاعار» دەيدى ەكەن. «سىبىس تايانا ءتۇستى. بايقايمىن، جىميا باسىپ كەلە جاتقان ءىرى اڭنىڭ لەبى سەزىلەدى. بىرقاعاردى كەزەنىپ تۇرمىن، بۇرىن مۇنداي جەكپە-جەكتى كورگەنىم دە جوق. اكەم ايتاتىن، «الدىمەن بۋىندى بەكىتىپ، جۇرەك توقتات. سوندا قاپى ۇرمايسىڭ، قايراتىڭ قولىڭا جيىلادى»، دەپ. تاياقتاي مۇرتتارى تارام-تارام بولىپ، الدىمەن باسى كورىنە بەردى. پەرىپ كەپ جىبەردىم. ەتپەتىنەن تۇسكەندەي بولىپ، ىرشىپ كەلىپ قالدى، تىرناعى ماعان ىلىنبەدى. تاعى باسىن كوتەرە المادى» دەگەن تۇستارى اڭگىمەنىڭ بەرگى بەتى عانا. ال ارعى بەتىندەگى قۇزار شىڭى مەن تەرەڭ ساي، ۇڭعىل-شۇڭعىلىنداعى جولبارىستىڭ جىمى تۋرالى حيكاياتتارعا ەرىكسىز باس شايقايسىز. ءارى قا­راي بايانداپ قاجەتى جوق، وقۋ كەرەك...