اۋىلعا جاناشىر ازامات

ەركەبۇلان مامبەتوۆ – نوۆو­الەك­ساندروۆكا اۋىلىنىڭ تۋماسى. بۇل ەلدى مەكەن ەڭبەك ەرى، اتاقتى گەننادي زەنچەنكو كەڭشارىنىڭ ءبىر بولىمشەسى ەدى. وسىنداعى مەك­تەپتى بىتىرگەن سوڭ، ومبى اۋىل شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىن ينجەنەر-مەحانيك ماماندىعى بو­يىنشا تامامداعان. 1985 جىلى ينس­تيتۋتتى اياقتاپ، كەڭشارعا كەلىپ، تەحنيكامەن بايلانىستى قىزمەتتىڭ بارلىعىن اتقارعان. بۇعان بەس جىلداي ۋاقىتىن ارناپتى. ال 1989 جىلى جاس جىگىتتىڭ ەڭبەكسۇيگىش­تىگى مەن ىزدەنىمپازدىعىن ەستىگەن «مەڭ­گەسەر» كەڭشارىنىڭ ديرەكتورى، كەيىن پارلامەنت ءماجىلىسى بىرنەشە شاقىرىلىمىنىڭ دەپۋتاتى بولعان ميحايل تروشيحين ونى وزىنە باس ينجەنەرلىك قىزمەتكە شاقىرادى. 1993 جىلى جوعا­رىدان كەڭشارلاردى تاراتىپ، جەكەمەنشىك قۇرىلىمدار جاساۋ كەرەك دەگەن بۇيرىق تۇسكەندە، «مەڭگەسەر» كەڭشارى الدىڭ­عى­لار­دىڭ قاتارىندا ۇجىمدىق سەرىكتەستىك بولىپ قايتا قۇرىلادى. كەيىپكەرىمىز وسى قۇرىلىمنىڭ ديرەكتورى بولىپ تاعايىندالدى.

بۇل شارۋاشىلىقتاردىڭ بەلشەدەن قارىزعا باتىپ، بەرەكەسى قاشقان كەز. ءار اۋدانداعى 10-12 كەڭشاردىڭ ورنىنا 1-2 شا­رۋا­شىلىق قانا امان قالاتىن قىسىل­تاياڭ شاق. وسى تۇستاعى داعدا­رىستى ەڭسەرۋدىڭ قيىندىقتارىن ەسىنە الۋدىڭ ءوزى ەرەكەڭە ءالى اۋىر تيەدى. اقشا جوق، جانار-جاعار­­ماي جەتىسپەيدى، تەحنيكا­لار تاراتىل­عان، قالعانى تۇرالاپ تىن­عان. قيىن­دىققا شىداما­عان ديرەك­تور­لاردىڭ كوبى قالعان دۇنيەدەن قاجە­تىن الىپ، شارۋاشىلىقتى تاس­تاپ كەتىپ جاتتى. تەك بويىندا قاي­رات، جۇرەكتە نامىسى بار جىگىت­تەر عانا وزىنە كورسەتىلگەن حالىق سە­نىمىن اياققا باسپادى. ولاردىڭ قاتا­رىندا ەركەبۇلان مامبەتوۆ تە بار.

ايتەۋىر، ۇكىمەتتەن ازدى-كوپ كو­مەك الۋعا قول جەتكىزىپ، شا­رۋا­­شى­لىعىن ساقتاپ جانە ونى جاڭا زاماننىڭ تالابىنا ساي جۇرگىزىپ اكەتكەن كورشىسى گەننا­دي زەنچەنكونىڭ جولىمەن ءجۇرىپ، كەرەگىندە ونىڭ اقىلىن تىڭدا­عان ەركەبۇلان مامبەتوۆ تە شا­رۋا­شىلىعىن قۇلاتپادى. كەڭ­شار ورتالىعى وزەرنىيدا (قازاق­شاسى باقايتال) بريگادير بول­عان ۆلا­دي­مير فەدوروۆ جانە كەڭ­شار­دىڭ ءبىر بولىمشەسى بەكسەيىتتىڭ باس­قارۋ­شىسى ارىستان جۇنىسوۆ ۇشەۋى بىرى­گىپ، 1998 جىلى «مامبەتوۆ ي ك» كو­مان­ديتتىك سەرىكتەستىگىن قۇرىپ، زەن­چەنكونىڭ ۇلگىسىن الادى. ايتا كە­­تەر­لىگى، ەرەكەڭ گەننادي زەن­چە­ن­­كو­نى ءالى كۇنگە ءوزىنىڭ ۇستازى سانايدى.

شارۋاشىلىق جاڭا ارنامەن دامۋ جولىنا تۇسكەندە 7 800 گەكتار ەگىستىك جەرى بولعان. الاي­دا 42 ملن تەڭگە قارىزى بولعان­دىق­تان، ونىڭ قارىشتاپ كەتۋى قيىن ەدى. ايتەۋىر سول جىلدارى ۇكى­مەت اۋىل شارۋاشىلىعىن قول­داۋ ماقساتىندا تۇقىم، تەحنيكا، جانار-جاعار ماي الۋعا نەسيە بەرەتىن، استىعىن ساتىپ الاتىن «قازاگروقارجى»، «ازىق-ت ۇلىك كە­لىسىمشارت كورپوراتسياسى»، «اگرار­لىق نەسيە كورپوراتسياسى» سياقتى قولداۋ ينستيتۋتتارىن اشىپ جاتتى. ولاردان كومەك الۋدىڭ جولدارىن يگەرۋ دە وڭاي ەمەس-ءتى. ويتكەنى سان ءتۇرلى جوبا، جوسپار، قۇجاتتار دايىنداۋ كەرەك بولاتىن. ءبىلىم مەن بىلىكتىلىك وسى جەردە ۇشتاسىپ، ينستيتۋتتاردىڭ قاجەتتى تالاپتارىن ورىنداي بىلگەن «مامبەتوۆ ي ك» كومەكتەر الۋعا قول جەتكىزەدى. سونىمەن بىرگە حالىقتى ەڭبەككە جۇمىلدىرا ءبىلۋ دە بۇل جىلدارى ۇلكەن قابىلەتتى تالاپ ەتەتىن. ويت­كەنى ەرتەڭ ەڭبەكاقى الامىز با، ال­ماي­مىز با دەگەن سامارقاۋلىق ەڭ­بەك­كە دەگەن ىنتانى بۇل جىلدارى تو­مەن­دەتىپ تاستاعان ەدى. وسى كە­دەر­گى­لەردىڭ ءبارىن ەڭسەرىپ، شا­رۋا­شى­لىق استىقتان جاقسى ەڭبەك ونىم­دىلىگىنە قول جەتكىزەدى. «مامبەتوۆ ي ك» شارۋاشىلىعىنىڭ اتاعى دا سول جىلداردان باستاپ شىعا باستادى. وزىق تەحنولوگيالاردى قولدانۋدىڭ ناتيجەسىندە بۇرىن 7-8 تسەنتنەر عانا ءونىم الىنا­تىن ەگىستەردەن 20-25 تسەنتنەرگە دە­يىن استىق جينالاتىن بولدى. حا­­لىقتىڭ دا ءال-احۋالى ارتىپ، جاق­­سى تۇرمىسقا جەتە باستايدى. مەك­­تەپكە جوندەۋ جۇمىستارىن جۇر­­گىزىپ، ەكى اۋىلعا دا شاعىن ور­ت­ا­لىقتار اشىپ، اۋىل ىشىندەگى جول­داردى جوندەپ، شارۋاشىلىق ال­عىس­­قا بولەنەدى. 12 ملن تەڭگەگە جو­­با­لىق-سمەتالىق قۇجاتتارىن جا­سا­­تىپ، ۇكىمەتتەن «اقبۇلاق» باع­­­دار­­لاماسى شەڭبەرىندە 242 ملن تەڭ­­گە بولۋگە قول جەتكىزەدى. ءسوي­تىپ، ەكى اۋىل­عا دا تازا اۋىز سۋ جۇر­گىز­دى. بەك­سەيى­تكە سپورتزال سا­لىپ، وزەر­نىي مەك­تەبىنىڭ پەشىن ورتال­ىق­تان جا­عاتىن قىلىپ بەرگەنى دە سول جىلدار.

ەركەبۇلان نۇر­ما­عان­بەت ۇلى­نىڭ وسى ەڭبەك­تە­رى باعالانىپ، 1999 جىلى وبلىس­تا العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ «قۇر­مەت» وردەنىن الدى. ال 2004 جىلى مامليۋت اۋدانىنا، ءۇش جىل­دان كەيىن قىزىلجار اۋدانىنا اكىم بولىپ تاعايىن­دا­لىپ، بار­لى­عى بەس جىلداي اكىم­دىك قىز­مەتتى اتقاردى. 2009 جىلى شارۋاشى­لىعىن باسقارۋعا قايتا ورالدى. سول جىلدارى بۇرىن شارۋا قوجالىعىن قۇرىپ، بولەك كەتكەندەر ۇساق شارۋاشىلىقپەن ەشتەڭە شىعارا الماي، جەرلەرىن «مامبەتوۆ ي ك»-عا قوسادى. سونى­مەن بىرگە وسى ماڭداعى انداعۇل، بيكە سەكىلدى اۋىلدار دا وزدەرىنىڭ استىق القاپتارىن الۋدى سۇراپ ە.مامبەتوۆكە كەلگەن. سونىڭ ناتيجەسىندە قازىر «مامبەتوۆ ي ك»-نىڭ استىق القابى 30 مىڭ گەكتاردى قۇرايدى. ونىڭ 26 مىڭ گەكتارىنا استىق ەگەدى.

ايتا كەتەرلىگى، بۇرىن شارۋا­شىلىق بىرنەشە مىڭ گەكتار جەردى پارعا قالدىرادى ەكەن، بىراق سوڭعى جىلدارى ونىڭ ءتيىمسىز ەكەنىنە كوز جەتكەن. ويتكەنى قاتتى جەل بوس جاتقان الاپتىڭ ۇستىڭگى بەتىنىڭ قۇنارلى توپىراعىن ۇشىرىپ اكەتەدى. سوندىقتان پاردىڭ ورنىنا ەگىستى ءارتاراپتاندىرىپ، بيىل بيداي، ارپا ەككەن القاپقا كەلەسى جىلى مايلى داقىلدار، بۇرشاق ەكسە توپىراقتىڭ قۇنارى ساقتالاتىنىنا كوز جەتىپتى.

مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ پايداسى ءومىردىڭ جاڭا تالاپتارىمەن تانىسۋعا، زەرتتەۋگە، ۇيرەنۋگە مۇم­كىندىك بەرىپ، ە.مامبەتوۆ اۋىل­ع­ا كەلگەندە تەك استىق وسىرۋ­مەن شەكتەلمەۋ قاجەتتىگىن ۇعادى. اۋىل ءونىمىن شىعاراتىن بولعان سوڭ ەل دە، مەملەكەت تە مال شارۋا­شىلىعى ونىمدەرىنىڭ دە شىعا­رىلعانىن قالايتىنىن جانە ۇكىمەت شارۋاشىلىقتاردى وسى ماسەلەگە ىنتالاندىرا باستاعانىن جاقسى ءبىلىپ، اكىم ورىنتاعىنان تۇسكەن سوڭ مال شارۋاشىلىعىن قاتار الۋ جوسپارىن جاسايدى. ونىڭ ىشىندە بۇلارعا وڭ جامباسقا كەلەتىنى – ەتتى مال ءوسىرۋ. ويتكەنى ءسۇتتى الۋشىعا ءونىمدى كۇن­دەلىك­تى جەتكىزۋگە جول جوق. ءسوي­تىپ، ە.مامبەتوۆ امەريكانىڭ وح­لاكوما شتاتىنان «انگۋستىڭ» ۇرىقتاندىرىلعان 200 تايىنشاسىن اكەلدى. تاسىمالمەن اينالىساتىن كومپانيا ءبىر اي شاماسىندا تايىنشالاردى «مەڭگەسەرگە» جەتكىزىپ بەرگەن. 2012 جىلى ولار­دىڭ العاشقى ءتولى الىندى. ءبىر قىزىعى بۇلاردىڭ بۇزاۋى شاعىن بولىپ تۋادى ەكەن دە، از ۋاقىتتا جەتىلەدى. تورپاعىنىڭ ءوزى 250-300 كيلوعا تەز جەتەدى.

– العاشىندا تايىنشالاردى قولدان ۇرىقتاندىرماق بولعان ارەكەتىمىز ساتسىزدىككە ۇشىرادى. سوسىن اقمولا وبلىسىنىڭ «سكا فۋد» دەگەن كومپانياسىنان التى بۇقا ساتىپ الىپ، قۇناجىندار تابيعي جولمەن ۇرىقتاندىرىلدى. ساپا­سىن جوعالتپاۋ ماقسا­تىن­دا ۇرعاشىلارى بۇگىنگە دەيىن ءوز بۇقالارىنان عانا ۇرىق­تان­دى­رىلادى. كەيىن امەريكادان ۇرىق الدىرىپ، قولمەن ۇرىقتاندىرۋدى دا يگەردىك. ول ءۇشىن مامانداردى ەۋروپانىڭ، امەريكا مەن كا­نا­دانىڭ شارۋاشىلىقتارىنا ىسسا­پارمەن جىبەردىك، ولار تاجىريبە جيناپ قايتتى. سونىڭ ناتيجەسىندە قازىرگى كۇنى قازاقستاندا «انگۋس­تىڭ» تازا تۇقىمى ءوسىرىلىپ، ءبىز ونى اۋكتسيون ارقىلى ساتاتىن دەڭگەيگە جەتتىك. جىل سايىن 100-120 باس بۇقا ساتىپ، تابىس تاۋىپ وتىرعان جايىمىز بار. «انگۋستىڭ» جەم-ءشوبى كانادامەن ءبىر بەلدىكتە بول­عان­دىقتان سولتۇستىك قازاق­ستاننان ايىرماشىلىعى جوق، – دەيدى كەيىپكەرىمىز.

ونىڭ ايتۋىنشا، ۇكىمەت مالدى سىرتقا تىرىدەي شىعارۋعا تىيىم سالعاننان بەرى بۇقانىڭ باعاسى ارزانداپ كەتكەن. ءبىر جاستاعى بۇقاشىقتىڭ باعاسى شامامەن 1 ملن تەڭگە تۇرادى. شارۋاشىلىق بۇقالارىن ءتۇرلى كورمەلەرگە دە اپارىپ، ۇنەمى جۇلدە العان. بىلتىر لەپسىدەگى رەسپۋبليكالىق كورمەدە «بارون» دەگەن بۇقاسى «ابسوليۋتتىك چەمپيون» اتانىپ، باس جۇلدەگە يە بولىپتى. مۇنداي ءتورت جاسار بۇقالاردىڭ سالماعى ءبىر جارىم تونناعا دەيىن جەتەدى. «انگۋستىڭ» ەتىن ەت كومبيناتتارى دا جوعارى باعالايدى. ويتكەنى سۇيەگى از، تازا ەتتىڭ ۇلەسى 63-64 پا­يىزدى قۇرايدى. كەيبىر ءىرى كومبيناتتار بۇل ءۇشىن الۋشىعا قوسىمشا اقى دا تولەيتىن كورىنەدى. قازىر «مامبەتوۆ ي ك» 700 باس «انگۋس» تۇقىمىن ءوسىرىپ وتىر.

سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى ءسۇت ءوندىرۋ بويىنشا رەسپۋبليكادا كوش باستاپ تۇر. اسىرەسە بۇل ءىس 2017 جىلى وڭىرگە قۇمار اقساقالوۆ اكىم بولىپ كەلگەننەن بەرى قاتتى جانداندى. ول تاۋارلى-ءسۇت فەرماسىن اشقىسى كەلەتىندەرگە جەڭىلدەتىلگەن نەسيە، باسقا دا كومەكتەر جاساپ باقتى. ال «مامبەتوۆ ي ك» تاۋارلى-ءسۇت ءوندىرۋ ىسىمەن 2015 جىلدان بەرى اينالىسىپ كەلەدى. «اگرارلىق نەسيە كورپوراتسياسىنان» 2018 جىلى 2،3 ملرد تەڭگەنىڭ نەسيەسىنە قول جەتكىزدى. وعان گەرمانيادان 600 باس ءسۇت كوپ بەرەتىن سيممەنتال تۇقىمىنىڭ سيىرلارىن الدىرىپ، تاۋارلى-ءسۇت فەرماسىن اشقان. قازىرگى تاڭدا ولاردىڭ ارقايسىسى شامامەن 24-25 ليتر ءسۇت بەرەدى. ءسۇتتى وڭدەۋشىلەر وزدەرىنىڭ كولىكتەرىمەن الىپ كەتەدى. ءسۇت «ەلوچكا» ادىسىمەن ساۋىلادى. سيىرلار ايقىش-ۇيقىش اراندارعا تۇرا قالادى، ولاردىڭ تابانىنداعى چيپتەر ارقىلى كومپيۋتەر دەنىنىڭ ساۋلىعىن، كوڭىل كۇيىن، ءتىپتى كۇيلەگەنىن دە انىقتايدى. وسىعان سايكەس ارەكەتتەر دە جاسالادى.

ە.مامبەتوۆتىڭ كەۋدەسىندەگى  «قۇرمەت» وردەنى­ ەڭبەگىنىڭ مەم­لەكەتتىك دەڭگەيدە ەلەنگەنىن ايعاق­تاي­دى. 2012 جانە 2022 جىلدارى «پارىز» سىيلىعىن جەڭىپ الدى. ءوزى قاراپايىم، اڭگىمەگە جوق. نا­عىز ءىستىڭ ادامى. قولعا العان ءىسىن جوعا­رى ساپاعا جەتكىزە الاتىن، ىز­دەنگىش، تاباندى ازامات ەكەنىن دا­لەل­دەپ ءجۇر. ءتورت بالانىڭ اكەسى. قازىر ۇلكەن ۇلى اكە جولىن قۋىپ، اۋىل شارۋشىلىعىمەن اينالى­سادى. مىنە، اۋىلدان اجىراماعان ازا­مات­­تىڭ جەتكەن جەتىستىگى وسىنداي.

سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى