قارجى پيراميداسىنان قالاي ساقتانامىز؟

قارجى الاياقتارىن اۋىز­دىق­تاۋعا قاتىستى جاقسى جاڭا­لىقتاردى العا تارتپاس بۇرىن، ونىڭ تۇرلەرى كوبەيگەنىن، «جەتىلىپ»، ءتىپتى الەۋمەتتىك جەلىلەرگە، تەلەارنالارعا شىعىپ كەتكەنىن ەلدىڭ قاپەرىنە سالىپ وتىرۋ – پارىز. قازىر ادامدار جوعارىداعىداي جايتتارمەن بەتپە-بەت كەلگەن جاعدايدا، سول مەزەتتە كومپانيالاردا قارجى پيراميداسىنىڭ بەلگىلەرىنىڭ بار-جوعىن تەكسەرە الادى. ياعني قارجىلىق مونيتورينگ اگەنت­تىگى وزدەرى ازىرلەگەن Telegram مەسسەند­جەرىندەگى ازاماتتارعا قارجى پيرا­ميدا­لارىنا تارتاتىن الاياقتاردىڭ ارەكەت­تەرىنەن قورعانۋعا كومەكتەسە الادى دەگەن رەسمي اقپارات تاراتىپ وتىر.

پايدالانۋشىعا كومپانيانىڭ، ۇيىم سايتىنا، Instagram پاراق­شاسىنا، Vkontakte توبىنا نەمەسە Telegram ار­ناسى­­نا https://internet.zzz (com، ru، kz جا­نە ت.ب.) نەمەسە ينتەرنەت.zzz (com، ru، kz جانە ت.ب.) فورماتتا سىلتەمە ەنگىزۋ جەت­كى­لىكتى. سونىمەن قاتار سىزگە تابىسقا كەنە­لىپ قالاسىز دەيتىن كومپانيانى بسن ارقىلى تەكسەرۋگە بولادى. ىسكە قوسۋ­دىڭ ءبىرىنشى كەزەڭىندە Telegram مەسسەند­جەرىندە ءبىر اككاۋنتتان تاۋلىگىنە 5 رەتتەن كوپ سۇراۋ جىبەرۋ مۇمكىن ەمەس.

قارجىلىق مونيتورينگ اگەنتتىگى وتكەن جىلى قارجى پيرا­ميدالارىن ۇيىمداستىرۋ فاكتىسى بويىنشا 85 قىل­مىستىق ءىستى اياقتاسا، بيىل 29 قارجى پيرا­­ميداسى اۋىزدىقتالدى دەگەن مال­ىمەت تاراتىپ وتىر. قىلمىستىق 15 ءىس بو­يىن­شا ۇكىم شىعارىلىپ، 23 ادام سوتتالعان.

قايتارىلعان قارجى – 300 ميلليون تەڭگە

ەلدى قۋانتاتىن ەڭ باستى جاڭالىق – وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن اتىشۋلى «B2B Jewelry» قارجى پيراميداسىنا الدانعان سالىمشىلاردىڭ اقشاسى قايتارىلىپ جاتىر. بۇگىنگە دەيىن 230 ادامنىڭ 300 ميلليون تەڭگەدەن اسا قارجىسى وتەلگەن. بۇل تۋرالى الماتى قالالىق ەكونوميكالىق تەرگەۋ دەپارتامەنتى مالىمدەدى.

ەستەرىڭىزدە بولسا، «B2B Jewelry» كومپانياسى العاشىندا زەرگەرلىك بۇيىمدار ساتاتىن دۇكەندەر جەلىسى رەتىندە تانىل­عان بولاتىن. الماتى قالا­لىق ەكونوميكالىق تەرگەۋ دەپار­تامەنتى وزگەلەرگە دە ساباق بولسىن دەپ، ءوز كەلىسىمدەرىمەن وسى پيراميدا قۇرباندارىنىڭ اتى-جوندەرى مەن بايلانىس تەلەفوندارىن بەرگەن ەدى.

الداعى ۋاقىتتا التىن-كۇمىسكە كومىلىپ قالامىن دەپ ويلاعان سونداي قۇربان­داردىڭ ءبىرى اقمارال اسقاروۆا دا كوم­پانيانىڭ ۋادەگە تولى جارناما قاعاز­دارىن الىپ، كەيىننەن سان سوعىپ قالا­تىنى ول كەزدە قاپەرىنە كىرمەگەن. وڭاي ولجاعا قىزىققان ول 2019 جىلى 1 ميلليون 350 مىڭ تەڭگە اقشاسىن سالىپ جىبەرگەن.

«تىركەلگەن كەزدە 5 مىڭ تەڭگەگە بونۋس بەرەدى. بونۋستاردى جيناپ زەرگەرلىك زاتتار الۋعا بولادى دەگەن سوڭ، سوعان قىزىعىپ بارعانبىز. سول كەزدە اقشا سالدىق، اقپاننىڭ اياعىندا بارعاندا كومپانيانىڭ كابينەتىندە ەشكىم بولمادى. ناۋرىزدا جابىلدى»، دەدى سالىمشى اقمارال اسقاروۆا.

كوپ ۇزاماي الدانعانىن اڭعار­عان اقمارال وزگە دە زارداپ شەككەندەرمەن بىرگە الماتى قالالىق ەكونوميكالىق تەرگەۋ دەپارتامەنتىنە ارىزدانعان. تەر­گەۋ امالدارى مەن سوت پروتسەستەرىنىڭ ناتي­جەسىندە سالىنعان قارجىنى ءۇش جىل وتكەن سوڭ ءوندىرىپ الىپ وتىر. كەيبىر ازاماتتار 10-15 ملن تەڭگەگە دەيىن قارجى قۇيعان.

«اقشامىزدى الدىق. الاياقتار جازاسىن السىن دەسەك، ءوزىمىز دە جۇگىرۋىمىز كەرەك، ەرىنبەي، جۇگىرسەڭىز اقشاڭىز قايتادى. شىندىعىندا ءىس العا جىلجىپ، جازعان وتىنىشتەردىڭ بارلىعى قارا­لىپ جاتىر. سول ءۇشىن دەپارتامەنت قىز­مەتكەرلەرىنە راحمەت ايتامىز»، دەيدى «سالىمشى» ا.اسقاروۆا.

ەلدىڭ اقشاسىن شەتەل اسىرماق بولعان كومپانيا بۇگىندە رەسمي تۇردە قارجى پيراميداسى دەپ تانىلىپ، تەرگەۋ بارىسىندا جوبانىڭ 2 ميللياردتان اسا قاراجاتى بۇعاتتالىپ، دۇنيە-مۇلكى تاركىلەنگەن.

«باستاپقىدا 197 ازامات 123 ميلليون تەڭگەگە جۋىق قاراجاتىن قايتاردى. بۇگىنگى تاڭدا 230 ازامات، ياعني 300 ميلليون اقشاسىن قايتارىپ الدى. بۇل جۇمىس ءالى جالعاسادى. دەپارتامەنت قىز­مەتكەرلەرى قارجى پيراميدالارىن الەۋ­مەتتىك جەلى­لەرگە شىعا باستاعاننان باستاپ شەكتەۋ قويىپ، جۇمىستى بەلسەن­دى جۇرگىزىپ جاتىر»، دەيدى الماتى قالالىق ەكونوميكالىق تەرگەپ-تەكسەرۋ دەپارتامەنتىنىڭ وكىلى جاقسىلىق مىرزاحان.

جالپى، ءدال وسى كومپانيانىڭ ارباۋىنا ەلىمىزدە 10 مىڭعا جۋىق ادام ىلىنسە، سونىڭ ىشىندە تەك 2 مىڭنان اسا ازامات ارىز تۇسىرگەن. ال 2022 جىلى الماتى قالاسىندا 8 قارجى پيراميداسى انىقتالىپ، جولى كەسىلگەن.

قارجى پيراميداسىنىڭ كەلەسى قۇربانى دينا وڭعارباەۆا دا 2020 جىلدىڭ قاڭتار ايىندا «B2B Jewelry»» كومپانياسىنا قوماقتى قاراجات قۇيعان. كەيىن الدانعانىن بىلگەن ول دا الماتى قالالىق ەكونوميكالىق تەرگەپ-تەكسەرۋ دەپارتامەنتىنەن كومەك سۇراۋعا ءماجبۇر بولادى.

«ەكى جىل بويى ساندالىپ ءجۇرىپ، تەرگەۋ ارەكەتتەرىنىڭ ارقا­سىندا 2022 جىلدىڭ جەلتوق­سانىندا عانا اقشامدى قايتا­رىپ الدىم. قۇقىق قورعاۋ مەكە­مەلەرىنىڭ بارلىق قىزمەتكەرىنە، ەكونوميكالىق تەرگەپ-تەكسەرۋ دەپارتامەنتىنە، پروكۋراتۋرا مەن سوت جۇيەسىنە وسى قىلمىستىق ىستە كاسىپقويلىق تانىتىپ، قاراجاتىمىزدى قايتارىپ الۋعا كومەكتەسكەنى ءۇشىن العىس ايتامىن»، دەيدى دينا وڭعارباەۆا.

قىسقاسى، قازىر «B2B Jewelry» قار­جىلىق پيراميداسىن قۇرعان ادام جەتى جىل ارقالاپ، اباقتىدا وتىر. الايدا المي­ساقتان وڭاي جولمەن بايىعاندى قۇپ كورە­تىن كورسەقىزارلار باردا الاياقتار دا قىل­مىسىن تىيا قويماسى انىق. اقپاراتتىق تەحنو­لوگيالاردىڭ ارقاسىندا جۇزدەرى مەن ارە­كەتتەرىن مىڭ قۇبىلتىپ، ولجاعا وڭاي باتا سالامىن دەگەندى قاقپانعا ءتۇسى­رۋ­دىڭ قىرىق ءتۇرلى ايلاسى شىعىپ جاتىر.

تەلەارنانىڭ پيراميداعا قاتىسى بار ما؟

وسى ماسەلەدە شىققان ءتۇپ-توركىنى ءدۇدامال ءدارى-دارمەكتەردى جارنامالاۋعا داندەگەن «اسىل ارنا» تەلەارناسىن دا اينالىپ وتە المايمىز.

بۇل كۇندەرى الماتىدا Astex.kz جانە Mudarabah Capital قارجى پيراميداسىنا بايلانىستى ىستەگى سوت­تالۋشىلارعا قاتىستى سوت پروتسەسى جالعاسىپ جاتىر. 12 قاڭتاردا ءىس بويىنشا جابىرلەنۋشىلەردەن سوتتا جاۋاپ الىندى. سوتتالۋشىلاردىڭ اراسىندا تانىمال ۆاينەرلەر مەيىرجان تورەباەۆ پەن مەيىرحان شەرنيازوۆ تا بار. الايدا قارجى پيراميداسىنا 10 ميلليون تەڭگە سالعان ايەلدىڭ جارنامانى ۆاينەرلەردەن ەمەس، «اسىل ارنا» تەلەارناسىنان كوردىم دەگەنىن قۇزىرلى مەكەمەلەر ەستىدى.

«...جارنامانى «اسىل ارنا» تەلەار­ناسىنداعى باعدارلامادان، تىكەلەي ەفيردەن كوردىم. ول جەردە رۋسلان بۇرقانوۆ (Mudarabah Capital جشس ديرەكتورى، سوتتالۋشى) پەن تيمۋر رۇستەموۆ (سوتتالۋشى) وسى كومپانيا تۋرالى ايتتى. سودان كەيىن ەش كۇماندانباستان اقشا سالدىق. سول كەزدە ءۇيىمىزدى ساتقان ەدىك، سودان 10 ميلليون تەڭگە سالدىق. ول جەردە («اسىل ارنا» تەلەارناسىنداعى باعدارلامادا) ءبارى ادال ءارى اشىق ەكەنىن، اقشا حالال جولمەن كەلەتىنىن ايتتى. اقشا مەديتسينا مەن ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا سالىناتىنىن ايتتى. تابىستىڭ ءبىر بولىگى مۇقتاج جاندارعا، ال قالعان ءبىر بولىگى بىزگە، ءبىر بولىگى ۇيىمداستىرۋشىلارعا بەرىلەدى دەپ ءتۇسىندىم»، دەيدى الما بەردىباەۆا.

ايتۋىنشا، باعدارلامادا بۇرقانوۆ پەن رۇستەموۆ Mudarabah Capital-دىڭ تەندەرمەن اينالىساتىن باسقا كومپانيامەن جۇمىس ىستەيتىندەرىن ايتقان. جابىرلەنۋشى الما بەردىباەۆا ءوزى سالعان 10 ميلليون تەڭگەنىڭ 1،5 ميلليون تەڭگەسىن ەكى ءبولىپ العان.

ايتقانداي، زارداپ شەككەندەر اراسىندا 2022 جىلدىڭ ساۋىرىندە استانادا كوشەدە ءوزىن-ءوزى ورتەگەن باعيلا دوس­مايلوۆا دا بار. ول دا سوتتا مۇنداي ارە­كەت­كە بارۋعا نە ماجبۇرلەگەنىن باياندادى.

«بۇعان رۋستام ابدراحمانوۆ­تىڭ (الماتى قالاسى پوليتسيا دەپارتامەنتى باستىعىنىڭ ورىن­باسارى بولعان) ءىستى نەم­قۇرايلى جۇرگىزگەنى، ءىس بويىنشا قۇرمانعاليەۆ پەن دانيا راحيموۆانى قورعاعانى سەبەپ بول­دى. ءوز-ءوزىمدى ورتەگەنىمە ۆاي­نەرلەردىڭ قاتىسى جوق. ءوزىمدى ورتەۋدىڭ الدىندا بىرنەشە كۇن بۇرىن ۆيدەو جاريالاپ، مەنىڭ ولىمىمە رۋستام ابدراحمانوۆتى كىنالى دەپ تانۋدى سۇرادىم»، دەيدى جابىرلەنۋشى باعيلا دوسمايلوۆا.

مەيلى ولار اقشانى ءوز قولى­مەن اپارىپ سالدى، جاۋاپ­كەر­شىلىك وزدەرىندە، وڭاي ولجا تابامىز دەپ ۇرىندى دەلىك. بىراق يماندىلىق جولىنداعى جالعىز تەلەارنانىڭ كۇماندى قارجى ۇيىمىن جارنامالاپ، ەلدى اداستىرعانىن قالاي اقتاپ الۋعا بولادى؟ ارىپتەستەرىمىزدىڭ «تەرگەۋ ءادىل جۇرسە، بۇل باق وكىلدەرىنەن دە ءبىر جاۋاپ الىنۋى كەرەك، ولاردىڭ ۆاينەرلەردەن نەسى ارتىق»، دەيتىن ءۋاجى بەكەر ەمەس.

قالاي اربايدى، قالاي الدايدى؟

تاياۋ كۇندەرى ءبىزدى «70 ميل­ليوندىق ءۇي» دەگەن Whatsapp جەلىسىندەگى چاتقا قوسىپ قويىپتى. «ادمين» 200 ءجۇزدىڭ ۇستىندە ادام وتىرعان چاتقا ادامداردى ءۇستى-ۇستىنە كىرگىزىپ وتىر. «پالەن دەگەن عاجايىپ تابيعي ءدارى-دارمەكتى الساڭىز اۋرۋ-سىرقاۋىڭىزدان قۇلان-تازا ايىعاسىز. ىشكەن سا­يىن كەرەمەت بولاسىز، ارتىڭىزدان پالەن ادام، پالەن ادامنىڭ ارتىنان تاعى تۇگەن ادام اكەلسەڭىز، بايىعان ۇستىنە بايىپ، كەرەمەت پاتەر، شەتەلدىك ساپار، قىمبات كولىك بەرەمىز» دەپ ساندۋعاشتاي سايراپ وتىرعاندار سۇراقتارعا جالتارماي جاۋاپ بەرىپ وتىرعان سياق­تى كورىنگەنىمەن، كۇماندى تۇس­تارى وتە كوپ. جۇرتتىڭ ءبارى وسى ءدارىنى ءىشىپ جازىلىپ جاتسا، ون­دا نەگە اۋرۋحانالار ناۋقاسقا تو­لى؟ بۇل كومپانيالار قىمبات كو­لىك، شەتەلدىك جولداما، ءزاۋلىم ۇي­­لەردى قانداي اقشاسىنا ساتىپ اپە­رەدى؟ ەگەر سۇراعىڭىز كوبە­يە باس­تاسا، وندى چاتتان ءسىزدى شىعا­رىپ تاستايدى. بۇل – ءبىر عانا مىسال.

ال «الاياقتار سالىمشىلارىن قالاي اربايدى جانە ادامدار ولارعا قالاي الدانادى؟» دەگەن سۇراققا كەلسەك، بارىنە ورتاق بىرنەشە بەلگىسى بار. الدىمەن ولار قاراپايىم حالىقتى رەسمي مەكەمە­لەر مورلەگەن قۇجاتپەن سەندىرەدى. جاۋاپ­كەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىك (جشس) رەتىندە زاڭدى تىركەلگەن ۇيى­مىنىڭ قۇجاتىن كورسەتەدى. ادەتتە، مۇن­داي قۇجات­تاردىڭ ءتۇر ءتۇرى ۇيىم كەڭسە­سىندە ءىلۋلى تۇرادى. ونىڭ قايسىسى شىن، قايسىسى وتىرىك، وزدەرىنە عانا ايان. الايدا ەلىمىزدە زاڭدى تۇلعانى تىركەۋ www.egov.kz سايتى ارقىلى 5-10 مينۋتتا جۇزەگە اساتىنىن كوپشىلىك بىلە بەرمەيدى. بىلسە دە، وعان نەگىزگى قۇجات رەتىندە سەنەدى.

مىسالى، جوعارىداعىداي «70 ميلليون­دىق ءۇي» دەگەن چاتتا وسى ءدارىنى ءىشىپ، جازىلىپ كەتتىم دەپ جۇرتى يلاندىرىپ وتىراتىن ارنايى ادامدار بار. سالىمنان مول تابىس تاپقان، شەتەلگە ساياحاتتاعان، قىمبات كولىك نە وزگە بۇيىم­دارعا قول جەتكىزگەن ولار وزگەلەردى «ناقتى مىسالىمەن» يلاندىرادى. ادامدار بەيسانالى تۇردە ولاردىڭ ورنىنا ءوزىن قويىپ كورىپ، كوڭىلى اۋادى. پسيحولوگيالىق، ماتەريالدىق تۇرعىدا بايلانادى. الداۋ مەن ارباۋعا سىني كوزبەن قاراۋدىڭ ورنىنا، باسىن سۇعىپ العاننان كەيىن سالعان اقشاسىن قايتارامىن دەگەن دامەمەن وزگەلەردى دە ۇگىتتەي باستايتىنىنا كۇدىگىڭىز بولماسىن.

ابدەن اككى بولىپ العان الاياقتار ەلدىڭ ءالسىز تۇستارىن ءدوپ باسادى. ماتەريالدىق ەركىندىك، سۇلۋلىق، سالماق تاستاۋ، كاسىپ اشۋ، ءوزىڭدى جەتىلدىرۋ، وزىڭە سەنىمدى كۇشەي­تۋ سىندى بۇگىنگى زاماننىڭ ءساندى قۇن­دى­لىقتارىن ۇسىنادى. وسىلايشا، سالىم­شىلاردىڭ باسىن اينالدىرىپ، قوسىم­شا كەڭەس، ترەنينگتەر جۇرگىزەدى. الەۋ­مەت­تىك جەلى ارقىلى جارناما جاسايدى.

ادامنىڭ ەڭ قىمبات كاپيتالى – سەنىم­دى قولدانادى. اقيقاتىن ايتۋ كەرەك، قار­جى الاياقتارىنا قىزمەت ەتەتىندەر ال­­دى­مەن ءوز تانىستارى مەن تۋىستارىن قۇر­­باندىققا شالادى. باستاپقىدا ءوزى دە سەنە­دى، سوسىن وزگەلەردى ازعىرادى. قارجى­لىق قىلمىسكەرلەر پىسىق كليەنت­تەرىن قالاي دانىكتىرىپ قويۋدىڭ دا تاسىلدەرىن مەڭ­گەرگەن. قۇددى ءبىر قاسيەتى بار دەرسىز، بىراق بۇل – ادامداردى زار يلەتىپ، قارىزعا باتى­رىپ، قان قاقساتىپ قوياتىن قارا تالانت!

الماتى