ەسىك قاعۋ ەرتەگىسى

كەزىندە ءبىر سپەكتاكلدەن جيرەنىپ شىق­­قانىم ەسىمدە. تۋرا سول سياقتى، وقى­­عا­نىڭدا ويلاندىرىپ قانا قويماي، جي­رەن­دىرىپ، ىزالاندىرىپ، وشىكتىرىپ قوياتىن شىعارمالار بارىن ءسىز دە بىلەتىن بولارسىز. كوركەم شىعارمانىڭ كەرەمەتى دە سوندا شىعار مۇمكىن. ناقتى ءبىر ۋاقىتتى، جەكە وقيعانى جازعانىمەن، ونىڭ مىسالى كەلەسى ءبىر دۇنيەلەرگە ۇلگى ەتۋگە كەلە بەرەدى. ستۋدەنتتىك شاقتا وقىپ، جوعارىداعىداي سەزىمدەرگە شالدىقتىرعان ءبىر تۋىندى سەرىك اقسۇڭقار ۇلىنىڭ «قاعايىق ەسىكتى» ولەڭى ەدى. كولەمى ۇزاعىراق، باللاداعا كەلىڭكىرەيتىن شىعارمانىڭ ورىندالۋى وقشاۋ، شۋماقتارى دا شەتىن كورىنگەن. سونىسىنا ساي وقيعاسى دا وزەگىڭدى قارىپ تۇسىرەدى. وتەجان نۇرعاليەۆتىڭ «سوعىس دەگەن ءسوزدى ءتۇسىن، تۇسىنبە، تالاي بومبى جاتتى ىستەگەن ىسىندە...» دەيتىنى بار عوي. وسى جەردە سوعىس دەگەن ءسوزدىڭ ورنىنا ءومىر دەپ قويىپ جىبەرسە دە، ءمان-ماعىنا ونان ارمەن تەرەڭدەمەسە، كەمشىن سوقپايدى. ءبىز ءسوز ەتكەلى وتىرعان س.اقسۇڭقار ۇلىنىڭ «قا­عايىق ەسىكتى» شىعارماسى دا «سوعىس كەلىپ توز-توزعا اينالدىرعان» شاعىن اۋىلداعى وقيعانى سۋرەتتەسە دە، ومىردەن الىنعان. ءتىپتى ءبىر جاعىنان قازىرگى نەمقۇرايدىلىقتى دا كورسەتىپ، جازالاعانعا ۇقسايدى. بىراق ونداعى جۇرت نەمقۇرايدى دەپ ايتا المايمىز. جۇرت دەگەنىمىزدىڭ ءوزى ەر-ازاماتى سوعىسقا كەتىپ، اۋىلدا قالعان بالا-شاعا، جەتىم-جەسىر ەمەس پە؟ ەگەر ولار نەمقۇرايدى بولسا، ەگەر ولاردا اياۋشىلىق سەزىمى بولماسا، باسقارما كەڭسەسىنىڭ الدىنا بارماس ەدى. جانىنا باتپاسا، كوڭىلدەرىنە قاياۋ تۇسىرمەسە، حالىق تەككە جينالمايدى. ءالى دە سولاي. جينالعان جۇرت سوقىر-مىلقاۋ ەمەس، باسقارما كەڭسەسىنىڭ ەسىگىن ىشتەن ءىلىپ الىپ، بىلگەنىن ىستەپ جاتقانىن جاقسى بىلەدى. باسقارما نەگە شىمىرىكپەيدى، باسقارما نەگە تارتىنبايدى ەلدەن؟ سىرتتا بىرەۋ بار دەپ ويلاماي ما؟ ويلايدى، ول دا بىلەدى. بۇل جەردە الاقانداي اۋىلدى عانا ايتىپ تۇر ما اقىن؟ ماسەلە، مۇمكىن باسقارمادا دا، ونىڭ كەڭسەسىن سىپىرۋشى قىزدا دا ەمەس. سىرتتا – بوران، ىشتە – ۇرىس-كەرىس دەگەندەي، سىرتتا – سوعىس، ەلدە – زورلىق-زومبىلىق. حالىق شاراسىز. حالىق دەگەن كىم؟ حالىق – كۇيەۋى سوعىستا ولگەن جەسىر، اكەسى سوعىستا ولگەن جەتىم، شال-كەمپىر، ءبىر سوزبەن ايتقاندا قاۋقارسىز، قورعانسىز ەل. سول ەلدىڭ كورگەن قياناتى مەن كەشكەن مەحناتى تاريح قويناۋىنا تۇسكەنىمەن، شىندىق ءبىرجولا قۇرىپ كەتپەگەنىن كوركەم تۋىندىلار ايتادى.

ءسىز ولەڭ مازمۇنىن ءبىز تانىستىرىپ جاتپاي-اق پايىمداپ وتىرعان شىعارسىز. شىعارما باستالعان بويدا ويلاندىرىپ قويادى. «ك-700» بالونىنىڭ شاڭىنان، وگىز­دەردىڭ ءىزىن تاۋىپ الايىق» دەگەندە بىردەن ويعا كەتەسىز. الىپ تراكتور كەل­گەنىمەن، جول داڭعىلعا اينالعانىمەن، توڭ­مويىن وگىزدەردىڭ قياناتى قوسا ءوشىپ كەتپەيدى. «سوعىس كەلىپ اينالدىرعان توز-توزعا، قىزىلاراي دەيتىن سول ءبىر كولحوزدا» فاتيما اتتى سۇلۋ قىز 1943 جىلى باس­قار­مانىڭ كانتورىن سىپىرىپ جۇرەدى. كۇندەردىڭ كۇنىندە:

«باسقارمانىڭ كەڭسەسىنەن تال تۇستە،

ەستىلەدى شىرىلداعان ءبىر داۋىس.

ەسىك – جابىق. قۇپيانى جىر قىلعان...

بالا-شاعا – سوعىس ىشتەن تىندىرعان،

قاۋمالاسىپ: «بۇل نە ايقاي؟» دەستى كەپ

كەڭسەدەگى ق ۇلىن داۋىس شىڭعىرعان

جۇرەكتەرىن پىشاق قۇساپ كەسكىلەپ».

ول كەزدە باسقارمانىڭ كەڭسەسىنە يمەنبەي كىرىپ بارۋ دەگەن جوق. شاماسى ديۋ عانا سەسكەنبەي كىرە السا كەرەك دەيدى اۆتور. عاجابى سول، باسىنان الگىندەي وقيعا وتكەن شاراسىز حالىقتىڭ ىشىندە اقىننىڭ اعاسى سامات تا تۇرادى. حالىقتى وسىلاي دا ۇرەي مەن قورقىنىشتا ۇستاعان زامانا. ءبىر كەزدە كەڭسەدەن سۇرلانىپ باسقارما شىعىپ، جايىن­ا كەتە بارسا، سالدەن سوڭ كورىنگەن فاتيما حالىققا قاراپ وكسىپ-وكسىپ جىبەرگەنىن وقىعاندا، ءسىز دە قوسا وكسيسىز.

«ەندى قايتتىم؟ قالساق-تاعى كەشىگىپ،

كەل قاعايىق دۇرسىلدەتىپ ەكەۋمىز

باسقارمانىڭ كەڭسەسىنىڭ ەسىگىن!»

دەيدى اقىن.

وبرازدى تۇرعىدان العاندا، سول كەڭسە، سول ەسىك، سول قيانات ەشقايدا كوشىپ كەتكەن جوق. زاتتار جاڭارىپ، زورايىپ، ەل باسىنان كەشىرگەن سەزىمدەر كوزگە كورىنبەي، جىلىس­تاپ وسى زامانعا كوشتى. ءبىز ەسىكتى قاعا الىپ ءجۇرمىز بە، ماسەلە سوعان كەلىپ تىرەلەدى. ول زاماننىڭ ادامى اشتىق پەن رەپرەسسيادان زارەسى ءزار تۇبىنە جەتىپ، ۇرەي بيلەگەن بودان ۇرپاق. باسقا تۇرماق، باسقارمانىڭ ەسىگىن قاعۋعا دارمەنسىز. سوندىقتان ساناسى تاۋەلسىز ۇرپاق ەسىك قاعاتىن جاعدايعا جەتپەس ءۇشىن وسىنداي شىعارمالاردى وقىپ ءوسۋى كەرەك شىعار.