تالانت پەن تاعدىر

بۇل – سۋرەتشى الەكسەي ساۆراسوۆتىڭ 1871 جىلى سالعان كارتيناسى. «قارعالار ۇشىپ كەلدى». اۆتوردىڭ بۇل كوكتەمى، ءبىر قاراعاندا سۇرىقسىز. كوركەم تۋىندىداعى تونالعان قوڭىر-الا دالادان اسەمدىك ىزدەۋىڭىز مۇمكىن. ال كارتينانى سويلەتىپ تۇرعان – قارعالار. ولاردىڭ قارقىلى مەن بۇتاقتاردىڭ سىبدىرى مۇلگىگەن تىنىشتىقتا ەڭسەڭدى باسادى. شىنىندا دا، تابيعاتتىڭ سۇرقى قاشىپ، بۇتا-تالدار جالاڭاشتانىپ، ادامدارعا دا ءبىر جاقسى كوڭىل كۇي سىيلاي المايتىن مەزگىل – قىستىڭ كوكتەمگە تايار ءولىارا شاعى.

ول وسى سۇپ-سۇر دالاعا تامساندى. قارعا­لاردىڭ كەلگەنىنە قۋاندى. كوكتەمنىڭ ءيىسىن سەزدى. سۋرەتشى، تابيعاتتى ءجيى سالاتىن.

«كوكتەم كەلدى عوي، بارىپ سۋرەت سالىڭ­دار. قار ەرىپ، قۇستاردىڭ سايراعانى قان­داي عاجاپ. بارىپ سۋرەت سالىڭدار، ەس­كيز جا­زىڭدار، زەرتتەڭدەر، ەڭ باستىسى، سەزى­نىڭ­دەر»، دەپ وقۋشىلارىن ىلعي دالاعا جىبەرەتىن.

«تابيعات ماڭگىلىك ءتىرى – تىنىس الادى. ارقاشان ءان سالادى – سونداي عاجاپ ءان. جەر دەگەن جۇماق ەمەس پە. ال ءومىر – جۇمباق، ادەمى جۇمباق»، دەيتىن ساۆراسوۆ.

1870 جىلدىڭ باسىندا كەسكىندە­مە ۋچيليششەسىمەن اراداعى تۇسىنىسپەۋ­شىلىكتەر­دەن (وقۋشىلار سانىنىڭ ازدىعىنان ساۆرا­سوۆ مەملەكەتتىك پاتەردەن ايىرىلدى) سوڭ سۋرەتشى وتباسىن الىپ ەدىلگە كەتەدى.  ياروسلاۆلدە، كوستروما ماڭىندا، تومەنگى نوۆگورودتا، يۋرەۆەتستە بولادى. ول بۇل ساياحاتىندا جاساعان ەسكيزدەرىن كەيىن بەس جىل بويى جۇمىسىنا پايدالاندى. «قارعالار ۇشىپ كەلدى» كارتيناسى دا وسى ەدىلدە باستالعان ەدى. كەيىن كوستروما گۋبەرنياسىنىڭ مولۆيتينو اۋىلىندا (قازىر كوستروما وبلىسى، سۋسانينو اۋى­­لى) جالعاستىردى. وندا بۇ­گىن­گى كۇنگە دەيىن ساقتالعان قاي­تا ءتىرىلۋ شىركەۋىنىڭ سۋرەتىن سال­دى (قازىر شىركەۋدە يۆان سۋسا­نين مۇراجايى ورنالاسقان). ال اۆتور كارتينانى ماسكەۋدە شەبەرحاناسىندا اياقتادى.

كوپشىلىك كارتينانى العاش رەت 1871 جىلى ساياحاتشىلاردىڭ كورمەسىندە كوردى. تاڭعالىستى. بارلىق پەيزاجدا وزەن، اعاش، ءتىپتى اۋا بار، تەك «قارعالاردا» عانا جان بار دەستى. وسىلايشا، الەكسەي ساۆراسوۆتىڭ بۇل كارتيناسى ورىس بەينەلەۋ ونەرىندە جاڭا باعىت قالىپتاستىردى. ليريكالىق پەيزاج.

كارتينانى العاش كورگەن پاۆەل ترەتياكوۆ 600 رۋبلگە ساتىپ الادى. 1872 جىلى ساۆ­را­سوۆ بەدەلدى ادامداردىڭ سۇراۋىمەن «قار­عالار ۇشىپ كەلدىنىڭ» العاشقى كوشىر­مەسىن سالادى. كەيىن كارتينانىڭ تاعى بىرنەشە كو­شىر­مەسىن جاسادى. ول قازىر ماس­كەۋ­دەگى مەملەكەتتىك ترەتياكوۆ گالەرەياسىندا ساقتالعان.

زەرتتەۋشىلەر سۋرەتشى تۋىندىسىندا ەندى كەلگەن كوكتەمدى، كوكتەمگى كوڭىل كۇيدى ىمداپ بەرەدى دەيدى. كارتيناعا قاراعان ساتتە كوكتەم ەندى كەلگەندەي كۇي كەشەسىڭ. سۇرلانعان دالاعا الىستان تۇسكەن كۇننىڭ جارىعى – كارتيناداعى كوكتەمگى دەتالداردىڭ ءبىرى. ال ونداعى اۋا... ءبىز اۋانىڭ ءتۇسى بولمايدى دەيمىز عوي. اۋانىڭ سۋرەتى دە سالىنبايدى. بىراق اۋانى بەينەلەۋگە بولادى ەكەن. الەكسەي ساۆراسوۆ شىعارماعا سەزىم، تىنىس، بىلىنەر-بىلىنبەس وزگەشە ءوڭدى اۋا ارقىلى بەرۋدىڭ اسقان شەبەرى بولعان. «قارعالار ۇشىپ كەلدى» كارتيناسى دا جىپ-جىلى، تازا، كوكتەمگى اۋاعا تولىپ تۇر.

ءومىردىڭ ادىلەتسىزدىگى سول، تالانتتى ادامدار تاعدىرلى كەلەدى. تابيعاتتىڭ ءار ساتىنە، قىلىعىنا عاشىق ساۆراسوۆ تا اۋىر مۇڭ كەشتى. ىشكىلىككە سالىنعان سۋرەتشى كەدەي كۇيگە ءتۇسىپ، كوشە كەزىپ، قاڭعىپ قالدى.

ساۆراسوۆ تىرشىلىككە يكەمسىز بولدى. ءومىرىن ۇيىمداستىرا المادى. اتاعى جارىپ تۇرعان جەڭىستى كەزىن پايدالانا العان جوق. جارىتىپ اقشا دا تاپپادى. پاتەردەن پاتەرگە ساندالۋ، كارتينالارىنا ايتىلعان سىن، بالاسىنىڭ ءولىمى ء(ۇشىنشى پەرزەنتى ومىردەن وتكەندە سۋرەتشى قاتتى قينالدى، سول ۋاقىتتاعى سۋرەتتەرىندە اۋىر قايعىسى بايقالادى)، ايەلدىڭ شاپشۋى – ءبارى-ءبارى سۋرەتشىنى ىشىمدىككە الىپ كەلدى. قاتتى سالىنعان ول وتباسىدان، 25 جىل ەڭبەك ەتكەن جۇمىستان ايىرىلدى. ونەرتانۋشىلار سۋرەتشىنىڭ 1880-1890 جىلدارداعى شىعارماشىلىق كەزەڭى تۋرالى ءسوز قوزعاعاندا «ىشكىش ساۆراسوۆ» ءسوزىن قولدانادى.

اۆتور ءبىر بوتەلكە ءۇشىن سۋحارەۆسكي بازارىندا 2-3 رۋبلگە سۋرەت سالىپ ساتتى. قارتايعان شاعىندا قاڭعىباس اتانعان ساۆراسوۆتى دوستارى تالاي جونگە سالدى: جۋىندىرىپ، كيىندىرىپ، «قارعالاردى» نەمەسە «كەمپىرقوساقتى» قايتا سا­لۋىن وتىنەدى. ال سۋرەتشى ءبارىبىر قاشىپ كەتەدى.

ءومىرىنىڭ سوڭىندا ساۆراسوۆ جاقسى كۇندەردى كوردى. ىشكىلىكتەن ارىلىپ، وتباسىن قۇرىپ، بالا ءسۇيدى. بىراق دەنساۋلىعى جارامادى. كوزى كورمەۋگە اينالىپ، قالتىراعان ساۋساقتارى قىلقالام ۇستاي المادى. ءيا، تابيعاتپەن ۇندەس، جانى نازىك، اسپانعا، ايعا، كۇنگە قول سوزعان ساۆراسوۆتىڭ ءومىرى كارتينالارىنداي اسەم بولمادى. ءيا، تاعدىرعا تالانت تا قارسى تۇرا المايدى.