قارۋلى كۇشتەردى تسيفرلاندىرۋ ماسەلەسى اقساپ تۇر

قازاقستان قارۋلى كۇشتەرىن تسيفرلاندىرۋ 2011 جىلى باس­تال­عان. الايدا سول كەزدە ارنايى قابىلدانعان «اسكەرلەردى، قارۋ-جاراقتى، رەسۋرستاردى باسقارۋدىڭ اۆتوماتتاندىرىلعان جۇيەلەرىن قۇرۋ جانە ەنگىزۋ» باعدارلاماسى تولىق ىسكە اسپاي قالعان. «2011 جىلى بۇل باعدارلاماعا بيۋدجەتتەن 93 ملرد تەڭگە قاراستىرىلعان بولاتىن. بۇل قاراجاتتىڭ 35 ملرد سوماسى عانا، ياعني 37،6 پايى­زى يگەرىلدى. قالعانى بيۋدجەت­تە قالدى»، دەدى قورعانىس ءمي­نيس­ترىنىڭ ورىنباسارى دارحان اح­مەديەۆ ورتالىق كوممۋنيكاتسيا­لار قىزمەتى الاڭىندا وتكەن بري­فينگتە. وسىنىڭ سالدارىنان بۇگىندە قارۋلى كۇشتەردىڭ قۇ­را­مى ەسكى تەحنيكامەن جۇمىس جۇر­گىزۋ­گە ءماجبۇر.

«كومپيۋتەرلەر، سەرۆەرلەر، كوممۋتاتورلار كوبىنەسە ەسكىرگەن. مۇنى دا مويىنداۋىمىز كەرەك. سوڭعى ءۇش ايدا ونشاقتى اسكەري ءبولىمدى ارالاپ شىقتىم. سولاردىڭ ىشىندە 1-2 اسكەري بولىمدە وسىدان 10-15 جىل بۇرىن قولدانىستان شىققان Pentium III-پەن جۇمىس ىستەپ وتىر. بۇدان باسقا دا سەبەپتەر بار. سونىڭ سالدارىنان مينيسترلىكتە بىرقاتار پروب­لەما تۋىندادى. اتاپ ايتقاندا، بۇگىندە اقپاراتتىق جۇيەلەر ءارتۇرلى ستەكتەردە جازىلعان، ين­تەگ­راتسيالاۋعا كەلمەيدى. سون­داي-اق ارنايى تەلەكوممۋنيكاتسيا جەلىسى جوق. ءبىر اسكەري ءبولىم ەكىنشى بولىممەن تولىق قارىم-قاتىناستى قامتاماسىز ەتە المايدى. تەلەفون لينياسى بار، بىراق ۇلكەن پاكەتتەر نەمەسە باسقا فايلداردى جىبەرۋ ءۇشىن مۇنداي وپەراتسيالاردى جۇزەگە اسىرۋ مۇمكىن ەمەس»، دەدى ۆيتسە-مينيستر.

سونداي-اق مينيسترلىك ءىت ما­ماندارعا ءزارۋ. ويتكەنى «ولار­دىڭ جالاقىسى نارىقتاعى مامان­دار­دىڭ جالاقىسىنان 3-4 ەسە تومەن. سوندىقتان جۇمىس ىستەپ، كەلى­سىمشارت بىتكەن سوڭ ماماندار نارىققا كەتىپ جاتادى»، دەپ ءتۇ­سىن­دىر­دى ماسەلەنى دارحان احمەديەۆ.

ەسكىرگەن تەحنيكا، ساندىق جۇ­يە­نىڭ جوقتىعىنان تىركەۋ بيلەتى مەن اسكەري بيلەت الۋ پروتسەسى دە باياۋ جۇرگىزىلەدى. قازىر اسكەري بيلەت الۋ ءۇشىن كەمىندە 1 اي ۋا­قىت قاجەت. كەڭەس زامانىنىڭ تاسى­لىمەن قىزمەت كورسەتۋ قازىر ءتيىم­سىز ەكەنىن مويىندادى ۆيتسە-مينيستر. ء«تيىمسىز بيزنەس-پروتسەستەر كەڭىنەن تارالعان. بۇل كەڭەس ۇكىمەتىندە نەمەسە بۇدان 10-20 جىل بۇرىن بولعان پروتسەس­تەر. ءالى كۇنگە دەيىن سول كۇيىندە جۇرگىزىلەدى. ەشتەڭە وزگەرمەگەن. ال ەندى ازاماتتىق قوعامعا قاراساق، ءبىزدىڭ كۇندەلىكتى مىنەز-قۇلقىمىز وزگەرگەن. مىسالى، اۋرۋحاناعا نەمەسە بانككە بارۋ وپەراتسيالارى قازىر مۇلدەم باسقاشا. ال قارۋلى كۇشتەرگە كەلسەك، كوپتەگەن پروتسەستەر ەسكى تاسىلدە قالىپ وتىر»، دەدى دارحان احمەديەۆ.

«بولاشاق» باعدارلاماسىنىڭ تۇلەگى، پرەزيدەنتتىك جاستار كادر رەزەرۆىنىڭ وكىلى، قورعانىس ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى دارحان احمەديەۆ بۇل ماسەلەنى كەلەسى جىلى تولىعىمەن شەشۋگە ۋادە بەردى. ول كەزدە ءبىر اي كۇتتىرەتىن اسكەري بيلەت 1 كۇندە دايىن بولماق. اسكەرگە تىركەۋ بيلەتى مۇلدەم جويىلىپ، ازاماتتاردىڭ قاي اسكەري كوميسسارياتتا تىركەل­گە­نى جەكە كابينەتىندە جازىلىپ تۇرادى.

«مەملەكەتتىك بازالارمەن ينتەگراتسيا جاساۋ ارقىلى اسكەري بيلەت راسىمدەۋ پروتسەسىنىڭ كولەمى 2-3 ەسە ازايادى. ودان بولەك اس­كە­ري بيلەتكە دەيىن اسكەرگە تىر­كەۋ بيلەتى دەگەن بار. كەلەسى جىلى سول تىركەۋ بيلەتىن مۇلدەم الىپ تاستاعىمىز كەلىپ وتىر. مى­سا­لى، قازىر 17 جاستاعى اسكەر قاتا­رى­نا شاقىرىلماعان ازاماتتار مەديتسينالىق تەكسەرۋدەن وتە­دى. سودان كەيىن دەنساۋلىعىنا قاراي قاي اسكەري كوميسسارياتقا تىركەلگەنى ايتىلىپ، تىركەۋ بيلەتى بەرىلەدى. بىراق كەلەسى جىلدان باستاپ وسى پروتسەستى باسقاشا جا­ساماقپىز. ونداي ۇعىمنىڭ ءوزىن الىپ تاستايمىز. اسكەرگە تىر­كەۋ بيلەتى دەگەن بولمايدى. اسكەرگە شاقىرىلۋشىنىڭ جەكە كابينەتىنە قانداي كوميسسارياتقا تىركەلگەنى تۋرالى قىسقاشا SMS كەلەدى. 18-گە تولعاننان كەيىن ۋنيۆەرسيتەتكە بارساڭىز، ء«سىز جوعارى ءبىلىم الىپ جاتقان مەرزىمدە اسكەري مىندەتتەن بوساتىلدىڭىز» دەگەن قىسقاشا حابارلاما كەلەدى. ال ەگەر ۋنيۆەرسيتەتكە بارماساڭىز، قاي كوميسسارياتقا تىركەلگەنىڭىزدى جەكە كابينەتتەن كورە الاسىز»، دەدى ءمينيستردىڭ ورىنباسارى.

بۇل ولقىلىقتاردى شەشۋ ءۇشىن مينيسترلىك بەس (ينفراقۇرىلىم جانە تەحنولوگيالار، پروتسەس­تەر مەن دەرەكتەر، ادامدار مەن داعدىلار، يننوۆاتسيالار جانە كيبەرقاۋىپسىزدىك) باعىتتا جۇمىس جۇرگىزۋدى كوزدەپ وتىر. ال قازىر ۆەدومستۆو اسكەريلەردىڭ تسيفرلىق ساۋاتىن ارتتىرۋعا دەن قويماق. وقىتىلىپ، بىلىكتىلىگىن ارتتىرعان قورعانىس قىزمەتكەرلەرى تسيفرلىق وفيتسەر مامانى بولىپ بىرقاتار جۇمىس جۇرگىزەدى.

«سالانى تسيفرلاندىرۋدىڭ تاعى ءبىر باعىتى – تسيفرلىق وفيتسەرلەر. ولار قورعانىس مينيس­تر­لىگىندەگى پروتسەستەردىڭ بارىنە ينجينيرينگ جۇرگىزەدى. ودان كەيىنگى ماڭىزدى ءبىر باعىت – كيبەر­قاۋىپسىزدىك. تسيفرلىق شە­شىم­دەر دۇرىس جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن بارلىق دەڭگەيدە كي­بەر­قاۋىپسىزدىك قامتاماسىز ەتىلۋى كەرەك. كيبەر­قاۋىپ­سىزدىك اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك شارالارىمەن سينحروندالادى»، دەپ ءتۇسىندىردى دارحان احمەديەۆ تسيفرلىق وفيتسەر قىزمەتىن.

دارحان احمەديەۆتىڭ اي­تۋىنشا، ۆەدومستۆو قۇرىل­عان­نان بەرى اۆتوماتتاندىرۋ جۇ­مىس­تارى جۇرگىزىلىپ جاتىر. تسيفر­لان­دىرۋدىڭ باستاپقى كەزەڭىندە مەملەكەتتىك قىزمەتتەردىڭ 93 پا­يىزى ەلەكتروندى فورماتقا كوشىرىلگەن. «بىرقاتار اقپارات جۇيەلەرى ازىرلەندى. سونىڭ ىشىندە ادامي جانە ماتەريالدىق رەسۋرس­تاردى ەسەپكە الۋ اقپارات­تىق جۇيەلەرى ازىرلەندى، كوممۋ­ني­كاتسيالىق ينفراقۇرىلىم، كي­بەر­قاۋىپسىزدىك بولىمشەسى، كي­بەر­­قاۋىپسىزدىك سالاسىندا اس­كە­ري مامانداردى دايارلاۋ مەن بىلىك­تىلىگىن ارتتىرۋدىڭ كوپ دەڭ­گەي­­لى جۇيەسى قۇرىلدى. اتاپ ايتقاندا، باكالاۆريات، ماگيستراتۋرا، بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ كۋرستارى. بۇل – جەتىستىكتەردىڭ از عانا بولىگى»، دەدى ول.

قارۋلى كۇشتەردى تسيفر­لان­دى­رۋدىڭ ءبىر جەتىستىگى – اسكەردەگى ءسۋيتسيدتىڭ الدىن الۋعا، ءتىپتى ونى بولدىرماۋعا جول اشپاق. اتاپ ايت­قان­دا، اسكەري بولىمدەرگە بەينەكامەرالار ورناتۋمەن قاتار ءاربىر ساربازعا قاشىقتان باقىلايتىن بىلەزىك بەرىلۋى مۇمكىن.

ء«بىز قازاقستاندىق ءىت-كوم­پانيا­لاردى تارتتىق. ولار اسكەري بولىمدەردى بەينەكامەرامەن جاب­دىقتاۋعا كومەكتەسۋى كەرەك. سون­داي-اق جۋىقتا قازاقستاندىق ءبىر كاسىپورىن بىلەزىك تەحنولوگياسىن ۇسىندى. سول بىلەزىك ارقىلى ءار جاۋىنگەردىڭ تامىر سوعىسىن، جاعدايىن قاداعالاپ وتىرۋعا بولادى. ورتالىق پۋنكت ارقىلى مونيتورينگ جاساپ، قاي ساربازدىڭ قاي جەردە جۇرگەنىن، جاعدايى قالاي ەكەنىن ءبىلىپ وتىرادى. سونىمەن بىرگە جان-جاقتى اناليز ارقىلى سۋيتسيدكە بەيىم جاۋىنگەرلەردى انىقتاي الاتىن ءىت-شەشىمدەر بار. اسكەردىڭ تامىر سوعىسى مەن ورنالاسقان جەرىن كورسەتىپ تۇراتىن بىلەزىكتەر بار ەكەنىن ايتتىم. ياعني بىلەزىكتى اقپارات تاراتۋىن توقتاتسا، داتچيگى قاي تۇستا وشىرىلگەنىن بىلە الامىز. كومانديرلەر سول تۇسقا شۇعىل بارىپ، نە بولىپ جاتقانىن انىقتاي الادى. سۋيتسيدكە بەيىمدىلىكتى تەكسەرەتىن پسيحولوگيالىق تەستەر بار. بۇگىندە وسى شارالار قولعا الىنىپ جاتىر»، دەدى ۆيتسە-مينيستر.

قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ ستا­تيس­­تي­كالىق مالىمەتىنە سۇيەن­سەك، بيىل قارۋلى كۇشتەردە 7 سۋيتسيد ارەكەتى تىركەلىپ، 4-ءۋى قايعىلى جاع­دايمەن اياقتالعان. وسى ورايدا مينيسترلىك سۋيتسيد دەرەكتەرىن ازاي­تۋ بويىنشا ارنايى شارا قابىلداعان.

«كەشەندى جۇمىس توبى قۇ­رىل­دى. ونىڭ قۇرامىنا ءبىزدىڭ جانە وزگە دە ۆەدومستۆولاردىڭ قىزمەتشىلەرى، ازاماتتىق قوعام وكىل­دەرى كىرەدى. جۇمىس توبى نە­گىز­گە الاتىن باعدارلاما ءار جاع­دايدىڭ سەبەبىن ءجىتى قارايدى. ياعني بىرنەشە جىلدىڭ تاجىريبەسى زەرتتەلەدى. ءبىر كەزدەرى اسكەردەگى سۋيتسيدكە سەبەپكەر بولعان تريگگەر كەيىن سەيىلدى مە، جوق پا، زەر­دە­لەنەدى. جەكە قۇراممەن اي سايىن جۇمىس جۇرگىزىلەدى. با­تالون كومانديرلەرىنىڭ تار­بيە جو­­نىندەگى ورىنباسارلارى وزىندەگى جەكە قۇرامعا نۇسقاۋ جۇ­مىستارىن جۇرگىزەدى»، دەدى دارحان احمەديەۆ.