ءموديليانيدىڭ مۇڭى

اقيقاتىندا، ءار جاننىڭ ءوز عۇمىرىنا ولشەۋلى باعى مەن مۇڭى بولادى دەسەدى. ءتۇرلى تاعدىردىڭ ءومىر جولى دا سيرەك توعىسادى. ءبىر قىزىعى، ونەر ادامدارىنىڭ تىرشىلىگىندە تاڭعاجايىپتار كوپ بولاتىنداي كورىنەدى. ال ءۇڭىلىپ قاراساڭ، بىردە جارقىن، بىردە سۇرقاي، جوقشىلىق پەن توقشىلىق، شاراسىزدىق پەن ساتسىزدىكتەرگە تاپ بولاسىڭ. ماسەلەن، پيكاسسو كوزى تىرىسىندە باعالاندى ءھام ونەرىنىڭ بار يگىلىگىن كوردى. جالپى، جارىق دۇنيەدە ەڭبەگىڭنىڭ جەمىسىن كورۋدەن، جاقسىلىعىن سەزىنۋدەن ارتىق باقىت بار ما؟! ال قىرسىق، قوعامىنا سىيماعان ءموديليانيدىڭ ءومىرىنىڭ ءوزى تراگەديا. ءيا، موديلياني – جاقسى ءومىر سۇرمەسە دە تاعدىردان تالانتىن تارتىپ العان سۋرەتشى.

«موديلياني» فيلمىندە پيكاسسو موديليانيدەن «سەن نەگە مەنى سونشا جەك كورەسىڭ؟» دەپ سۇرايدى. سوندا سۋرەتشى: «مەن سەنى نەگە جەك كورۋىم كەرەك؟ مەن بىرەۋدى جەك كورسەم، ول – ءوزىم»، دەيدى. سانالى جۇرەك ارقاشان وزىنە ادىلەتتى. ءومىر بويى ءوزىن-ءوزى سىناپ، قايراپ، سوتتاپ وتىرا­دى. ءموديليانيدىڭ ءوزىن جەك كورۋى دە تابيعي ينستينكت. بال­كي، قىسقا عۇمىرىنداعى جىلت ەتكەن ءبىر جارىق ساۋلەنىڭ ازدىعىنا ارىز ايتاتىن بولار. بالكي، ەركىندىگىن شەكتەگەن الەمگە وكپەلى. بالكي، سوناۋ 1884 جىلى 12 شىلدەدە امەدەو موديلياني دۇنيە ەسىگىن اشقان كۇنى اكە-شەشەسىنىڭ شاتتانۋعا شاماسى كەلمەگەنىنە ءھام ءدال وسى تۇستان ءومىرىنىڭ بار تراگەدياسى باستالعانىن بىلمەگەنىنە نارازى بولار.

موديلياني تاعدىردىڭ اساۋ تولقىندارىمەن الىسىپ ءجۇرىپ سۋرەت سالدى. ول اسقان تالانتىن ءھام سونىسىمەن قوعامعا كەرەك ەكەنىن سەزەتىن. پاريج كافەلەرىندە: «ون ءبىر جاسىمدا سۋرەتشى بولاتىنىمدى ءبىلدىم. قاتتى اۋىرىپ، ورنىمنان تۇرا الماي، توسەك تارتىپ جاتتىم. تۇسىمدە سۋرەتشىلەر سالعان شەدەۆر كارتينالار كوز الدىمنان تىزبەكتەلىپ ءوتىپ جاتتى. سۋرەتشىلەردىڭ كىمدەر ەكەنىن ناقتى بىلمەيمىن. بىراق ءبارىنىڭ ايگىلى سۋرەتشى ەكەنىن، ولار سالعان كارتينالاردىڭ شەدەۆر ەكەنىن تۇيسىگىممەن سەزدىم. سول ساتتە ءوزىمنىڭ تاعدىرىما سۋرەتشى بولۋ جازىلعانىن ۇقتىم»، دەپ ءجيى ايتاتىن.

پاريج تالاي سۋرەتشىنىڭ باعىن اشتى. پاريج تالاي سۋرەتشىنىڭ تالانتىن ءسوندىردى. پاريجدە تالاي سۋرەتشى ماس بولدى، قاڭعىردى، قارىز بولدى، ءسۇيدى، سۋرەت سالدى. كەيدە پاڭ پاريج قانشا تالانتتىڭ تاعدىرىن وزگەرتتى ەكەن دەپ ويلايسىڭ. موديلياني دە – ءپاريجدى جالاڭ اياق كەزىپ، ماسقارا بولعانداردىڭ ءبىرى. اناسى قانشا اقشاسى سالسا دا قۇنتتاي المادى. ارينە، بارشا ونەر ادامدارىنىڭ ادەتىنشە. سۋرەتشىنى پاتەر يەلەرى تالاي رەت قۋىپ شىقتى. ولار اقىسىنا سۋرەتشىنىڭ كارتيناسىن الىپ قالاتىن. موديلياني ءبىراز ۋاقىت ارزان قوناقۇيلەردە تۇردى. سوندا قوناقۇيدىڭ اقشاسىن تولەمەي، قوجايىنىن زار قاقساتىپ، قارعىسى كوشەنى جارىپ جاتاتىن. ال موديلياني ءپاريجدىڭ كىشكەنتاي كوشەلەرىمەن قاشىپ بارادى. كافەگە قارىز بولىپ قالسا دا ءبىر كارتيناسىن بەرە سالاتىن. بىرەۋدىڭ شيمايىنا الداناتىن ادام بار ما – امال جوق، الادى.

وسىلاي قارىزىن تولەمەي الاياق اتانىپ قاشىپ جۇرگەن كەزىندە سۋرەتشىگە دارىگەر پول الەكساندر جولىعادى. ول سۋرەت ونەرىن سۇمدىق جاقسى كورەتىن. ءموديليانيدىڭ كار­تينا­سىن ساتىپ الىپ، سۋرەتشىگە كوپ كومەكتەستى. دارىگەر ۇيىنە تالاي قاڭعىپ جۇرگەن تالانتتى سۋرەتشىلەردى كىرگىزىپ، ولار­دىڭ شىعارماشىلىقپەن ەركىن اينالىسۋىنا جاعداي جاسادى.

ءموديليانيدىڭ ماسقارالارىن تىزسەك، ۇزاق جىرعا اينالادى. سۋرەتشى پاريجدە جاقسى ءومىر سۇرمەسە دە، كەيدە جىلى ساتتەردى دە كەشتى. القيسسا.

ادەبيەتتە بەينەسى اڭىزعا اينالعان اقىندار بولدى. سونىڭ ءبىرى – احماتوۆانىڭ پورترەتتەرى. ونىڭ سۋرەتىن امەدەو موديلياني مەن كۋزما پەتروۆ-ۆودكين، يوسيف برودسكي مەن الەكسەي باتالوۆ سالعان. ونەرتانۋشى ەريح گوللەرباح ايتقانداي، «احماتوۆانىڭ پورترەتتەرىندە ونداعان سىنشىنىڭ كىتاپتارىنا قاراعاندا الدەقايدا كوپ شىندىق بار» دەسەدى.

1911 جىل. جاس اقىن اننا احماتوۆا كۇيەۋى نيكولاي گۋميلەۆپەن بىرگە پاريجگە كەلەدى. بوگەمالىق جۇرت­شىلىققا كەڭىنەن تانىمال «روتوندا» كافەسىندە ول يتالياندىق سۋرەتشى امەدەو موديليانيمەن تانىسادى. كەزدەسۋدەن ەرەكشە اسەر العان سۋرەتشى احماتوۆانىڭ پورترەتىن جادىندا ساقتالعان بەينەسى ارقىلى سالادى. بۇل تۋرالى اقىن: «ارامىزدا بولعان جاعداي ونىڭ – وتە قىسقا، ال مەنىڭ – وتە ۇزاق عۇمىرىمنىڭ قاينار­ باستاۋى ەدى. ونەردىڭ شارپىعان ىستىق دەمى ەكەۋمىزدى دە وزگەرتە قويماعاندىقتان، بۇل جارقىن، ەلەڭ-الاڭ ءسات ىسپەتتى بولاتىن»، دەپ جازدى.

الايدا كەيىن ءموديليانيدىڭ بارلىق سۋرەتتەرى رەۆوليۋتسيا كەزىندە اقىننىڭ تسارسكوە سەلوداعى ۇيىندە ءورت كەزىندە جانىپ كەتەدى. تەك وزىنە اسا قىمبات – احماتوۆانىڭ «تۇندەر» اللەگوريالىق ءمۇسىنى تۇرىندە بەينەلەنگەن سۋرەتى عانا ساقتالىپ قالعان.

ءدال وسى پورترەت تۋرالى جازۋشى-تاريحشى نيكولاي حاردجيەۆ بىلاي دەيدى: «احماتوۆانىڭ وبرازى XVI عاسىردىڭ ەڭ ايگىلى ساۋلەتتىك-مۇسىندىك تۋىندىلارىنىڭ بىرىمەن ۇندەسەدى. مەن بۇل جەردە ميكەلاندجەلونىڭ ەڭ اۋقىمدى جانە سىرعا تولى ايەل وبرازدارىنىڭ ءبىرى – دجۋليانو مەديچي ساركوفاگىنىڭ قاقپاعىنداعى «تۇندەر» اللەگوريالىق ءمۇسىنىن ايتىپ وتىرمىن. موديلياني سۋرەتىنىڭ كومپوزيتسيالىق قۇرىلىمى ءوز باستاۋىن سول «تۇندەردەن» الادى».

ونەرتانۋشىلار ء«موديليانيدىڭ شىعارماشىلىعىن كۋبيزم نە فوبيزم اعىمىنا جاتقىزۋعا بولمايدى، ول ەكسپرەسسيونيزم اعىمىنىڭ وكىلى»، دەيدى. دەسە دە، سۋرەتشى پاريجگە العاش كەلگەن كەزىندە العاشقى كارتينالارىن سول كەزدە «ساندە بولعان» كۋبيزم اعىمىمەن سالدى.

ەركىندىك بارشا ونەر تۇرىنە ءتان. ەركىندىكسىز تالانت تا، شىعارما دا، شالقۋ دا جوق. ەركىندىك تە ءبىر ءتۇس سياقتى. سۋرەتشى كارتينالارىنا وزگەشە ءوڭ، بوياۋ بەرەتىن ءتۇس. تۇرمىستىڭ قيىندىعىن كوپ كورگەن مودي (زامانداستارى ونى مودي دەيتىن) ومىردە دە، ونەردە دە ەركىن ەدى. نەمىس سۋرەتشىسى ليۋدۆيگ مەيدنەر ءموديليانيدى ء«بىزدىڭ مودي – جوقشىلىققا ەشقاشان باس قاتىرماعان ەڭ سوڭعى بوگەما. ول – تىم ەركىن ەدى» دەپ جازادى. «قالىڭدىق پەن كۇيەۋ»، «ەۆرەي قىزى»، «مادام پومپادۋر»، «بالالى سىعان ايەلى» – بارىندە سۋرەتشىنىڭ جان دۇنيەسىنىڭ ەركىندىگى بايقالادى. كارتينالارىنداعى سول ەركىندىك ءموديليانيدىڭ تراگەديالى تاعدىرىن دا، بۇزىقتىعىن دا، پاريجدەگى ماسقارالارىن دا – ءبارىن-ءبارىن ۇمىتتىرادى. بۇل ومىرىنەن ونەرى، تاعدىرىنان تالانتى كۇشتى بولعاندىعىنان شىعار.