مەرەيتوي مەزىرەتتەرى: جوسپارلار ورىندالا ما؟

كوكتەمدە پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارى ەرالى توعجانوۆتىڭ توراعا­لىعىمەن مۇحتار اۋەزوۆتىڭ 125 جىلدىق مەرەيتويىن مەرەكەلەۋگە دايىندىق جونىندەگى جۇمىس توبىنىڭ وتىرىسى وتكەن ەدى. وعان بىرقاتار مەملەكەتتىك ورگان وكىلدەرى مەن ءوڭىر اكىم­دەرى، جازۋشىلار وداعى مەن م.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستي­تۋتىنىڭ باسشىلىعى، تاريحشىلار مەن ادەبيەتتانۋشىلار قاتىسقان بولاتىن. جازۋشى مەرەيتويىن اتاپ ءوتۋ جونىندەگى جالپى رەسپۋبليكالىق جوس­پارعا سايكەس بيىل 4 باعىت بويىنشا 82 ءىس-شارا ۇيىمداستىرىلادى دەپ كوز­دەلدى. اتاپ ايتساق، م.اۋەزوۆتىڭ ادەبي-مەموريالدىق ءۇي-مۇراجايى عيما­راتىنا عىلىمي-رەستاۆراتسيالاۋ جۇمىس­تارى جۇرگىزىلىپ، شولپان-اتادا جازۋ­شىنىڭ ءبيۋستى ورناتىلادى. مەكتەپ وقۋشىلارىنا ارنالعان «اۋەزوۆتانۋ» بەينەدارىستەر تسيكلى ازىرلەنىپ، ادەبي پودكاستار جاسالادى. حالىقارالىق تەاتر فەستيۆالى وتكىزىلىپ، «اقان-زايرا» تراگەدياسى العاش رەت ساحنالانا­تىن بولادى. سونداي-اق «قيلى زامان» پوۆەسىنىڭ جەلىسىمەن تەلەحيكايا ءتۇسىرۋ قولعا الىنباقشى. شەتەل ارحيۆ­تەرىندە م.اۋەزوۆكە قاتىستى قۇجاتتار زەر­دەلەنىپ، تىڭ ماتەريالدار ىزدەستىرۋ قاراس­تىرىلعان. بۇدان بولەك جوسپاردان تىس وڭىرلىك دەڭگەيدە 500-دەن اسا مەرە­كەلىك ءىس-شارا وتكىزىلەدى دەدى.

جۇمىس توبىنىڭ سول وتىرىسىندا ۆيتسە-مينيستر مادەنيەت جانە سپورت مي­نيس­ترلىگىنە جوسپار مەن مەرەيتوي لوگو­تيپىن بارلىق مەملەكەتتىك ورگاندارعا ۋاقتىلى جولداۋدى جانە ونىڭ ىسكە اسى­رىلۋى تۋرالى ەسەپتىك اقپاراتتى توق­سان سايىن ۇكىمەتكە ەنگىزىپ وتىرۋدى تاپ­سىر­عان ەدى. سونداي-اق مۇددەلى مەم­لە­كەتتىك ورگاندار مەن ۇيىمدارعا جوس­پار­دىڭ ساپالى ورىندالۋىن قامتاماسىز ەتۋ قا­جەت­تىگىن ەسكەرتكەن بولاتىن.

اتالعان جوسپارلاردىڭ ءبىرشاماسى ىسكە اسىرىلسا، دەنى دايىندالىپ جاتىر. ماسەلەن، مەملەكەت باسشىسى اۋەزوۆتىڭ تاياۋدا عانا شولپان-اتا قالاسىنداعى مۋزەي-ۇيىنە بارىپ، ءبيۋستىن اشىپ قايتتى. ءساتتى شىققان بۇل ءبيۋستتى قىرعىزدىڭ تالانتتى ءمۇسىنشىسى تاميلا ماماتوۆا جاسادى.

ايتا كەتەيىك، مۇحتار اۋەزوۆتىڭ شولپان-اتاداعى ءۇيى 1959 جىلى سالىن­عان. قالامگەر بۇل ۇيدە 1959-1961 جىلدارى تۇرىپ، جازۋ جازدى. سوڭعى رومانى «وسكەن وركەندى» وسى ۇيدە باستادى. الايدا اياقتاپ ۇلگەرمەدى دەسەدى.

1970 جىلى قىركۇيەكتە مۇندا مۇحتار اۋەزوۆتىڭ كىتاپحانا-مۋزەيى اشىل­دى. قازىر مۇراجايدا جازۋشىنىڭ جەكە زاتتارى: ۇستەل، ورىندىقتار، تەربەل­مە­لى كرەسلو، ۇستەل ساعاتى، كيىم ىلگىش، كى­تاپ شكافى، كىتاپتار ساق­تالعان. ءلايلا مۇحتارقىزىنىڭ باس­تاما­سىمەن كىتاپ­حا­نا­عا العاش 5 000 دانا كىتاپ جينالعان. ال بۇگىندە كىتاپ قورى، شامامەن 12 000-داي. القيسسا.

اۋەزوۆ تويىن اتاپ ءوتۋ جونىندەگى جالپى­رەس­پۋبليكالىق ءىس-شارالار جوسپارىنان (ۇيىمداستىرۋشىلىق، عى­لى­­مي-زەرتتەۋ جانە اعارتۋشىلىق، مادە­ني-كوپ­­شى­لىككە ارنالعان ءھام قوعام­دىق-ما­ڭىزدى، اقپاراتتىق-يميدجدىك جيىندار باعىتىندا 86 اۋقىمدى ءىس-شارادان تۇرادى) بولەك مەرەي­تويدىڭ لوگوتيپى دە بەكىتىلدى.

سونىمەن جوسپارلانعان جوبالاردى جالعاس­تىر­ساق، «قازپوشتا» اق «م.اۋە­زوۆ­­تىڭ تۋعانىنا 125 جىل» تاقى­رىبىندا «اتاۋلى جانە مەرەيتويلىق داتالار» سەرياسىنىڭ پوشتا ماركاسىن (نومينالى 20 تەڭگە، پەرفوراتسياسى جوتالى، ەكى بوياۋلى وفسەتتى باسپا، مولشەرى 26 ح 18 مم. قۇرايدى) 3 ميلليون دانا مولشەرىندە باسىپ شىعاردى. سونداي-اق ۇلتتىق بانك باسقارماسىنىڭ قاۋلىسىنا سايكەس MUHTAR ÁÝEZOV. 125 JYL كوللەكتسيالىق مونەتالارىن بيىل اينا­لىمعا شىعارۋ جوسپارلانىپ وتىر.

ەسكە سالساق، اتالعان مەرەيتويدىڭ سال­تاناتتى اشىلۋى 26-27 ءساۋىر كۇن­دە­رى جازۋشىنىڭ تۋعان جەرى سەمەي توپى­را­عىندا مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى داۋرەن اباەۆتىڭ قاتىسۋىمەن باستالعان ەدى. ال 27-28 مامىر كۇندەرى «استانا وپەرا» مەملەكەتتىك وپەرا جانە بالەت تەاترىندا ل.حاميدي مەن ا.جۇبانوۆتىڭ «اباي» وپەراسىنىڭ قويىلىمى ءوتتى.

سونداي-اق حالىقارالىق تۇركى اكادەمياسى قازاق­ستاننىڭ تۇركياداعى ەلشىلى­گىنىڭ قولداۋىمەن انكارا قالاسىندا، ودان بولەك ازەربايجان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىمەن بىرلەسىپ باكۋدە حالىقارالىق كونفەرەنتسيالار وتكىزدى.

مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى مادەنيەت كوميتەتىنىڭ مۋزەيلەر مەن كىتاپحانالار باسقارماسىنىڭ باسشىسى گۇلزەينەپ پازىلوۆانىڭ ايتۋىنشا، جازۋشى مەرەيتويىن اتاپ ءوتۋ ءىس-شارالارى ەلىمىزدىڭ ءبىلىم بەرۋ ورىندارىندا دا جۇزەگە اسىرىلعان. ماسەلەن، جىل باسىنان بەرى رەسپۋبليكا بويىنشا 958 ءىس-شارا (127 ادەبي كەش، 158 ءدارىس، 149 دوڭگەلەك ۇستەلدەر مەن 28 سەمينار، 65 ەسسە جازۋ بايقاۋى، 258 كىتاپ كورمەسى، 173 سىنىپتان تىس ءىس-شارالار) 667 585 وقۋشى، 17 685 پەداگوگتىڭ قاتىسۋىمەن وتكىزىلگەن.

«ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرىندە جازۋشى ەسىمى بەرىلگەن كوشەلەردىڭ، سكۆەرلەر مەن ەسكەرتكىشتەردىڭ اۋماقتارىن اباتتاندىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. سونىڭ ىشىندە، نۇر-سۇلتان قالاسى م.اۋەزوۆ كوشەسىندەگى №19-21 تۇرعىن ۇي­لەردىڭ اۋلاسىندا فۋتبول الاڭىن جون­دەپ، ترەناجەرلەر ورناتتى. وتاندىق مۋزەيلەردىڭ بيىلعى جۇمىس جوسپارلارىنا سايكەس جىل باسىنان بەرى «اۋەزوۆ الەمى» تاقىرىبىندا مۋزەيلىك دارىستەر ۇيىمداستىرىلىپ كەلەدى. تەاتر­لار­دىڭ رەپەرتۋارلىق جوسپارلارىنا ساي­كەس جازۋشى شىعارمالارىنان تەاتر­لىق قويىلىمدار كورەرمەن نازارىنا ۇسىنىلۋدا. ماسەلەن، ەسەپتى كەزەڭدە 5 وڭىر­­دەگى (شىعىس قازاقستان، قاراعاندى، تۇركىستان، قىزىلوردا وبلىستارى مەن نۇر-سۇلتان قالاسى) 8 تەاتردا اۆتور تۋىن­دىلارى ساحنالاندى، ال جىل سوڭىنا دەيىن 7 وڭىردەگى (الماتى، شىمكەنت، تالدىقورعان جانە اتىراۋ، ارقالىق، قوستاناي، اقتوبە وبلىستارىندا) تەاتر­لار مەن مادەنيەت وشاقتارىندا اۋەزوۆ شىعارمالارىنىڭ پرەمەرالارىن ۇسىنۋ جوسپارلانعان»، دەيدى گ.پازىلوۆا.

ودان بولەك مادەنيەت سالاسىنداعى كوپ­­شى­لىككە ارنالعان كىتاپحانالار قو­رىن­­داعى جازۋشى شىعارمالارىنىڭ ەلەك­­تروندىق دەرەكتەر قورى ازىرلەنىپ، وقىر­ماندارعا ادەبي پودكاست تۇرىندە ۇسى­نىلدى. ماسەلەن، كىتاپحانالار 27 سەريادان تۇراتىن 15 – ادەبي جانە ادەبي-كوركەم پودكاستتار (ارقايسىسى 2-3 مي­نۋت­تىق روليكتەر)، 3 – دەرەكتى، 5 – اۋديو، 5 – سەريالدىق كوركەم پودكاستتار ازىرلەپ، الەۋ­مەتتىك جەلىدەگى پاراقشالارى مەن سايت­­تاردا جاريالاعان.

اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيستر­لى­گى دە اۋەزوۆتىڭ 125 جىلدىعىنا ار­نال­عان مەدياجوسپار ازىرلەدى. مينيس­تر­لىكتىڭ مالىمەتىنشە، 1 شىلدەگە دەيىن وتاندىق باق-تا اۋەزوۆتىڭ ءومىرى مەن شى­عار­ما­شى­لىعىن ناسيحاتتايتىن 800-دەن اسا ماتەريال، سونىڭ ىشىندە، رەسپۋبليكالىق تەلەارنالاردا 44 سيۋجەت، رەسپۋبليكالىق گازەتتەردە 150 ماقالا، وڭىرلىك تەلەارنالاردا 85 سيۋجەت، وڭىرلىك گازەتتەردە 490 ماقالا، ينتەرنەت-رەسۋرستاردا 120 ماتەريال جاريالانعان.

ايتا كەتەيىك، اۋەزوۆ جىلىندا جوس­پار­لانعان نەگىزگى ءىس-شارالار جازۋشىنىڭ تۋعان كۇنىنە وراي قىركۇيەك ايىنان باس­تاپ وتكىزىلەدى.

مەرەيتوي قارساڭىنداعى باستى جا­ڭا­لىق – اۋەزوۆتىڭ مۋزەي-ۇيىنە قايتا جاڭعىرتۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى. شيرەك عاسىر بويى مۇراجايعا كۇردەلى جوندەۋ جۇمىستارى جاسالماعان ەدى. سوڭعى رەت اۋەزوۆتىڭ 100 جىلدىق مەرەيتويى كەزىندە، ياعني 1995-1996 جىلدارى تولىق كۇردەلى جون­دەۋدەن وتكەن. ەسكە سالساق، 2019 جىل­دىڭ اياعىندا «قازرەستاۆراتسيا» مەم­لە­كەتتىك مەكەمەسى مۋزەيدى ارنايى ساراپتامادان وتكىزىپ، كۇردەلى جوندەۋ قا­جەت­تىگىن راستاپ، 110 ميلليون تەڭگەگە سمەتا جاساعان ەدى. كەيىن بۇل باستامانى مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى قولداپ، قار­جىلاندىردى. بىلتىر ءبىر جىل بويى قايتا جاڭعىرتۋ جۇمىستارىنا بايلانىس­تى جۇمىس ىستەمەگەن مۇراجاي بۇگىندە اشىق.

مۋزەي-ۇيگە جاۋاپتى م.اۋەزوۆ اتىن^­­­­داعى ادەبيەت جانە ونەر ينستي­تۋ­تى­نىڭ ديرەكتورى كەنجەحان ماتىجانوۆ جازۋ­شى­نىڭ 2014 جىلى جارىق كورگەن 50 توم­دىق تو­لىق شىعارمالار جيناعىنا ەنبەي قالعان قولجازبالارى تولىقتىرىلىپ، اكا­دەميالىق 55 تومدىعى دايىندالىپ جات­قانىن ايتتى.

«بۇل اكادەميالىق جيناق تەك ەلەكترون­دىق نۇسقادا ۇسىنىلادى. ينستيتۋتتىڭ سايتىنا سالىنادى. مۇندا بۇرىن 50 تومدىققا سىيماي قالعان جاڭا مۇراعات ماتەريال­دارى قوسىلىپ، تولىقتاي بارلىق تومعا تەكستولوگيالىق جۇمىستار جۇر­گىزىلدى. ماسەلەن، «اباي جولىنىڭ» بىر­نەشە نۇسقاسىنىڭ قولجازبالارى سالىس­تىرىلىپ بەرىلىپ وتىر. ودان بولەك اۋە­زوۆ­تىڭ جاپونياعا بارعان ساپارىنداعى كۇندەلىكتەرى دە ەنگىزىلدى. كەيىنگى ەكى جىل بويى م.اۋەزوۆ عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالى­عى­نىڭ عالىمدارى وسى جوبامەن اينالىس­تى. بۇل 55 تومدىقتى باسىندا باسپادان شىعارامىز دەپ ويلاعانبىز، بىراق مۇمكىندىك بولمادى»، دەيدى كەنجەحان ماتىجانوۆ.

سونداي-اق ول اۋەزوۆتىڭ 5 تومدىق تاڭدامالىسى دا دايىن تۇرعانىن اتاپ ءوتتى. «مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى با­سىپ شىعاراتىن بۇل جيناقتا جازۋ­شى­نىڭ كوركەم شىعارمالارى مەن پۋب­لي­تسيس­تيكالىق ەڭبەكتەرى قامتىلعان. جالپى، اۋەزوۆتىڭ فەنومەنى اياعا سىيمايتىن فە­نومەن. ءتىپتى سوتسياليستىك زاماننىڭ قاقپايىنا دا كونبەگەن. سونداي قيىن زاماندا «اباي جولىن» ءوز ويىنداعىداي جازىپ شىعۋ – ۇلكەن ەڭبەك. «اباي جولى» رومانىنىڭ بىرنەشە نۇسقاسى بار. سونىڭ ءبارىن سالىستىرىپ، العاشقى نۇسقاسى قالاي، ول كەيىن قالاي وزگەردى، نەگە وزگەردى –
مۇنىڭ ءبارى 55 تومدىقتا تولىق جا­زىل­­عان. اۋەزوۆتىڭ «وسكەن وركەن» دەگەن وڭتۇستىك ءوڭىر تۋرالى جازىلعان رومانى بار. سول شىعارمانى وسى ۋاقىتقا دەيىن اياقتالماعان دەپ جۇردىك. ال قايتا وقى­عان كەزدە جازۋشىنىڭ استارلاپ، كوپ ۇلتتىڭ ماسەلەسىن ايتقان تۇستارى بار ەكەنىن بايقادىق. سوندىقتان اۋەزوۆتانۋ ماسەلەسىنە قايتا قاراۋىمىز قاجەت. ول، ارينە، مەرەيتوي كەزىندە عانا جاسالاتىن دۇنيە ەمەس. ول ۇزاق جىلدارمەن كە­لەتىن دايىندىق پەن عالىمداردىڭ جاڭا كوزقاراسىنان تۋادى. ياعني الەمدىك ادە­بيەت­­تانۋ عىلىمىنىڭ سوڭعى جەتىس­تىكتەرىن پايدالانا وتىرىپ، اۋەزوۆ فەنو­مەنىن جا­ڭاشا قاراستىرۋىمىز كەرەك»، دەيدى كەنجەحان ماتىجانوۆ.

ينستيتۋت ديرەكتورىنىڭ ايتۋىنشا، مۋزەيدە اۋەزوۆكە ارنالعان ەكسپو­زي­تسيالىق زالعا بەلگىلى ءبىر سەبەپتەرگە بايلانىستى جوندەۋ جۇمىستارى جۇر­گى­زىل­مەگەن. «بۇل ماسەلە ەندى قوزعالىپ جاتىر. جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگى ۋادەسىن بەردى، قاراجات بولىنگەنىن كۇتىپ وتىرمىز»، دەيدى.

ايتا كەتەيىك، اۋەزوۆ مۋزەي-ءۇيى مەم­لە­كەت­­تىك جوبالارمەن كۇن كورىپ وتىر. ما­سە­لەن، 2018-2020 جىلدار ارالىعىندا مۋزەيدە گرانتتىق قارجىلاندىرۋ اياسىندا مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «قازاقستانداعى ادەبيەتتانۋ جانە ادەبي سىننىڭ دامۋى مەن قالىپتاسۋىنداعى ءرولى» اتتى ىرگەلى عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىسى ورىندالدى. ال 2021 جىل كونكۋرستان تىس قارجىلاندىرىلعان نىسانالىق باعدار­لاما ارقىلى ءبىر جوباسى قولداۋ تاپتى. بيىل دا ءبىر گرانتتىق جوبا ۇسىنىلىپ وتىر. قازىرگى تاڭدا ۇلتتىق عىلىمي كە­ڭەس­تىڭ قاراۋىندا جاتىر.