قاڭعىباس يتتەن قاۋىپ كوپ

ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟ ارينە، ەلدى مە­كەن­­نىڭ ىشىندە، ەل-جۇرتتىڭ كوز الدىندا قاڭعىباس يت اتاۋلىنىڭ شىبىن جانىن شىر­قىراتىپ، قاراۋىلعا بايلاۋ ابەستىك سانالسا كەرەك. انەبىر جىلدارى كوكشە­تاۋ قالاسىنىڭ ىشىندە جۇك كولىگىنە اتىل­عان يتتەردى قانىن سورعالاتىپ اكەتىپ بارا جاتقان جايدى كورگەن كوپشىلىك شۋ كوتەر­گەن. ولاردىكى دە ءجون. جەتى قازىنانىڭ ءبىرى سانالاتىن، كەۋدەسىندە جانى بار ءيتتى قان-جوسا ەتىپ قىرىپ تاستاۋ ءارى ول وسى قاتىگەز قادامدى بالا-شاعانىڭ كوزىنشە جاساۋ شەتىن جاي. ايتسە دە قاراۋسىز قالعان قاڭعىباس يتتەن تونەر قاۋىپ ءورشىپ تۇر.

– وبلىس ورتالىعىن ايتپاعاننىڭ وزىندە مۇنداي ماسەلە شالعايداعى شاعىن اۋىلداردا دا كوپ، – دەيدى ەل اعاسى بالتاباي مالدىباەۆ. – اسىرەسە كوشكەن ەلدىڭ جۇرتىندا ءۇيىر-ءۇيىر بولىپ، ابدەن جابايىلانىپ جوسىپ جۇرگەندەرىن ەل جاققا ات ءىزىن سالعاندار ايتىپ ءجۇر. كوشكەن ادامدار يت پەن مىسىعىن الا كەتپەيدى عوي. كورشىسىنە تاپسىرىپ كەتۋى مۇمكىن، بىراق بىرەۋدىڭ ءيتىن بىرەۋ باعا ما؟ كۇشى­گىنەن اسىراماعاننان كەيىن ءيتتىڭ دە كونە قويۋى قيىن. مىنە، وسىلايشا جا­با­يى­­­لانىپ، كوبەيىپ بارا جاتىر.

وڭىردە وسى جىلى قاڭعىباس يتتەر مەن مىسىقتاردى اۋلاۋدى ۇيىمداستىرۋ باعدارلاماسى اياسىندا 39 ملن تەڭگە قاراجات بولىنگەن ەكەن. ونىڭ 31 ملن تەڭگەسىنە 10 461 يەسىز يت پەن مىسىق اۋلانعان. ءسوز اراسىندا بۇل اۋقىمدى جۇمىستىڭ وبلىستىق ءماسليحاتتىڭ 2015 جىلعى 30 قىركۇيەكتەگى شەشىمىمەن جۇزەگە اسقاندىعىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك.

– قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2021 جىلعى 30 جەلتوقسانداعى «جانۋارلار الدىن­داعى جاۋاپكەرشىلىك تۋرالى» زاڭى­نا سايكەس وبلىستىق ۆەتەريناريا ستان­ساسى يت پەن مىسىقتى اۋلاپ، جويا ال­مايدى. زاڭ تالابى بويىنشا قاڭعى­باس يت-مىسىقتى ۋاقىتشا پۋنكتتەردە جان­ۋارلارعا ارنالعان پانالاردا ۇس­تاپ، باققىسى كەلگەن ادامدارعا تابىس ەتۋ كەرەك، – دەيدى وبلىستىق ۆەتەريناريا باس­قارماسىنىڭ باسشىسى تالعات ءجۇنىسوۆ. – ال جانۋارلارعا ۋاقىتشا پۋنكتتەر سالۋ باسقارمانىڭ قۇزىرەتىنە كىرمەيدى.

قاراۋسىز قالعان قاڭعىباس يت پەن مىسىقتىڭ وبالىنا قارايتىندار دا بار. ايتالىق، «شانس نا سپاسەنيە» ۇيىمىنىڭ ەرىكتىسى انگەلينا مەلەتەنكو ون جىلدان بەرى اۋرۋ جانە مۇگەدەك يت-مىسىقتى باعۋمەن اينالىسۋدا.

– ءبىز ادەتتە ولمەلى كۇيگە تۇسكەن جانۋارلاردى كۇتۋمەن اينالىسامىز، – دەيدى ول. – قولۇشىن بەرەتىن قايىرىمدى جان­دار دا از ەمەس. ءيتتىڭ بارلىعى ارنايى جاسالعان قورشاۋلاردا باعىلادى. سوندىقتان ەشكىمگە قاۋىپ توندىرمەيدى. قازىرگى كۇنى 25 يت باعىپ وتىرمىز، بىراق ءبىزدىڭ تالپىنىسىمىز تەڭىزگە قوسىلعان تامشىداي عانا. جەكەمەنشىك جەر تەلىمى توقىمداي عانا. سول سەبەپتى كوپ باعا المايمىز. نەگىزىندە قالادا 500-دەن 1 500-گە دەيىن يت باعاتىن مۇمكىندىگى بار پاناجاي سالۋ كەرەك. ءبىز بۇل ماسەلەنى كوپتەن كوتەرىپ ءجۇرمىز. ايتسە دە ۇنىمىزگە ەشكىم قۇلاق اساتىن ەمەس. پاناجايدا ۆەتەريناردىڭ بولۋى شارت. ەرىكتىلەر قانشا ىزگىلىك جاساۋعا ۇمتىلىپ تۇرعانىمەن، ەمدەۋ قولدارىنان كەلمەيدى. ال قاراۋسىز يت-مىسىقتى ءولتىرىپ تاستاۋ – تىعىرىقتان شىعاراتىن جول ەمەس. ونداعان جىل بويى اۋلاپ، تاۋىسا الماي جاتىر عوي. دەمەك ماسەلەگە باسقا قىرىنان كەلۋ كەرەك. اۋەل باستا باققان ادامدار بەيبەرەكەت كوبەيمەۋدىڭ جايىن ويلاسا ءجون بولار ەدى.

قاڭعىباس جانۋارلارعا ۋ بەرىپ، ايتپەسە باسقا دا حيميالىق ءدارى-دارمەك ارقىلى سانىن ازايتۋعا زاڭ تىيىم سالادى. ۆەتەرينارلاردىڭ نەگىزگى مىن­دەتى، ءارتۇرلى اۋرۋدان قورعاپ، ەمدەۋ، تۇر­­عىن­داردى جۇقپالى اۋرۋلاردان ساق­­تان­­دىرۋ. ءبىر جاقسىسى، وبلىستىق ساني­تار­لىق-ەپيدەميالىق باقىلاۋ دەپار­تامەنتىنىڭ باسشىسى ايناگۇل مۋسينانىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، سوڭعى بەس جىل ىشىندە ءوڭىر تۇرعىندارى اراسىندا قۇتىرما اۋرۋىنا شالدىققاندار كەزىكپەگەن. دەگەنمەن قاڭعىباس ءيتتىڭ قاۋپى سەيىلمەي تۇر. وسى جىلدىڭ العاشقى بەس ايىندا عانا 755 ادامدى يت قاپقان، ونىڭ 742-ءسى ەكپە الىپ، 12-ءسى ەمدەلۋدەن باس تارتقان. ەڭ كوپ زارداپ شەككەندەر كوكشەتاۋ قالاسىنىڭ تۇرعىندارى، باقانداي 199 ادام. ودان كەيىنگى ورىندا بۋراباي مەن تسەلينوگراد اۋداندارى. ءسوز اراسىندا بۇل كورسەتكىشتىڭ ءدال بولماۋى مۇمكىن ەكەندىگىن دە ايتا كەتەلىك. اۋىلدىق جەردەگى ادامدار يت قاپقاندى ەلەڭ قىلمايدى دا. دارىگەردىڭ كومەگىنە جۇگىنبەگەننەن كەيىن جابۋلى قازان جابۋلى كۇيىندە قالا بەرەدى.

اتقارۋشى ورگاندار قاڭعىباس يت پەن مىسىقتان قۇتىلۋدىڭ قارەكەتىن جاساۋدا. وسى ماسەلەمەن اينالىساتىن 20 بريگادا بار. الايدا زاڭ تالابى مۇمكىندىك بەرمەيدى.

– ەلگە زيانىن تيگىزەتىن بۇل ماسەلەنى ءبىرجولا شەشەتىن ۋاقىت ابدەن جەتتى، – دەي­دى يتبەگى ورال بولتەنوۆ. – ارينە، وبال-ساۋاپتى دا ۇمىتۋعا بولمايدى. بىراق الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى قۇتىر­عان يتتەردىڭ كىشكەنتاي بالالاردى، قور­عانۋ­عا مۇمكىندىگى جوق ايەلدەردى قان-جوسا قىلىپ تالاپ جاتقانىن كورگەندە امال­سىزدان بارماعىڭدى تىستەپ، بۇل ماسە­لەدەن ءبىرجولا قۇتىلۋدىڭ جولىن قاراس­تى­راسىڭ. نە مال كۇزەتىپ، قوتان قورى­ماي­تىن، نە اڭ قاعىپ، ساياتقا شىعۋعا جارا­ماي­تىن يت باققاننىڭ نەسى ءسان؟! وسى ارا­دا قازاقتىڭ ءتول يتتەرىنىڭ تاماشا قا­سيەتىن تاعى ءبىر ايتا كەتكىم كەلىپ تۇر. تازا قاندى توبەت ەشقاشان ادامعا شاپپاي­دى. ال دەگدار تازىنىڭ ەكىباستان زيانى جوق. ارينە، ەلدىڭ ءبارى توبەت پەن تازى باعا المايدى عوي. دەگەنمەن قاجەتى شامالى يت-مىسىقتىڭ سانىن شەكتەگەن دۇرىس. بالكىم، قازىرگى ولتىرۋگە تىيىم سالاتىن قولدانىستاعى زاڭدى وزگەرتۋ كەرەك شىعار.

وسى ءبىر تۇيتكىلدى ماسەلە تۋرالى ءسوز ساباقتاعاندا كەسەلدىڭ كولەمى ۋاقىت وتكەن سايىن ۋشىعىپ تۇرعاندىعىن اڭعارار ەدىك. قانشاما شىعىن شىعارىپ، پاناجاي سالا المايتىن بولساق، وندا وزگە ءبىر امالىن قاراستىرعان ءجون. ەڭ باستىسى، يەلەرى جوسىقسىز كوبەيمەۋدىڭ جايىن ويلاستىرسا... دىتتەپ كەلگەندە وبال-ساۋابى دا يت-مىسىقتىڭ يەسىنىڭ موينىندا عوي.

اقمولا وبلىسى