بەتبۇرىسقا باستار بەلەس

ارينە، ەل كەلەشەگىن ويلاعان ءار ادام مەملەكەتتىڭ قوعامدىق-ساياسي، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە رۋحاني ومىرىندە وزگەرىس تە، جاڭعىرۋ دا بولعانىن قالايدى. ماسەلەن، اسسامبلەيا مۇشەلەرى اسىرەسە رۋحاني جاڭعىرۋعا بايلانىستى نەندەي مىندەتتى، قانداي باسىمدىقتى ىسكە اسىرۋدى كوز­دەپ وتىر؟

– جاقىندا اسسامبلەيانىڭ ءحححى سەسسياسى ءوتتى. وندا ساياسي­ جۇيە­نى رەفورمالاۋداعى اسسامب­لەيا­نىڭ ورنى مەن ءرولى اي­قىن­دالعان ەدى. ەل كونستيتۋ­تسيا­سىنا وزگەرىستەر ۇسىنىلعان بۇ­كىلحالىقتىق رەفەرەندۋم قو­­­­رى­­­تىندىسى جاڭا تاريحي كە­زەڭ­نىڭ باستاۋى بولعالى وتىر. سوندىقتان اسسامبلەيانىڭ وڭىر­لىك كەڭەسىنىڭ مۇشەلەرى الدىن­دا مىناداي ءۇش باسىمدىق تۇر. بىرىنشىدەن، ەلىمىزدەگى ساياسي رە­فورمالاردى جۇزەگە اسىرۋدا اس­سامبلەيا­نىڭ ءرولىن كۇشەي­تۋ­گە اتسا­لىسۋ قاجەت. ويتكە­نى ساياسي رە­فورمالار اياسىندا بي­­لىكتىڭ زاڭ شىعارۋ تارما­عى­نىڭ قالىپتاسۋىنا وزگەرىس­تەر ەنگىزىلەدى. بۇدان بىلاي اس­سام­بلەيا مۇشەلەرى تەك ءماجى­لىس­­تىڭ عانا ەمەس، سەناتتىڭ دا دەپۋتاتتىعىنا سايلانادى. ەكىن­شى­دەن، اقپاراتتىق جۇمىستى جان­داندىرىپ، اسسامبلەيانىڭ قوعامدىق الەۋەتىنىڭ بەلسەن­دى­لى­گىن ارتتىرۋعا دەن قويۋ كەرەك. اسسامبلەيانىڭ ءار مۇشەسى جاڭا قازاقستاننىڭ اسىل مۇراتتارى مەن قۇندىلىقتارىنىڭ بەل­سەن­دى ناسيحاتتاۋشىسى ءارى دارىپ­تەۋ­شىسى بولۋعا ءتيىس. ۇشىنشىدەن، قۇقىق قورعاۋ جۇمىستارى كۇشەي­تى­لەدى، – دەدى ءوڭىر باسشىسى سەرىك شاپكەنوۆ.

«بىلينا» ورىس ەتنومادەني بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى اندرەي كوروبلەۆتىڭ پىكىرىنشە، جاڭا قا­زاقستاندا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋگە باسا نازار اۋدارىلۋى قاجەت. ويتكەنى ءتىل مار­تەبەسى – ەل مارتەبەسى.

– جاڭا بەتبۇرىسقا باستايتىن بەلەستىڭ الدىندا تۇرمىز. سول سەبەپتەن، جاڭا قازاقستاندا ءبىز مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋ ءۇشىن قىزىعۋشىلىقتى ارتتىراتىن جۇمىستىڭ كەڭىنەن جۇرگىزىلگەنىن قالايمىز. مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ تاع­دىرى – ەلىمىزدىڭ تاعدىرى. سوندىقتان بارشاڭىزدى قازاق ءتىلى­نىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋگە، ونى جەتىك مەڭگەرۋگە شاقىرامىن، – دەپ پىكىر ءبىلدىردى اندرەي كوروبلەۆ.

وبلىس اكىمى سەرىك شاپ­كە­نوۆتىڭ ايتۋىنشا، قازىر اتى­راۋ وبلىسىندا 80-نەن استام ەتنوس­تىڭ وكىلدەرى تۇرادى. سولاردىڭ باسىن بىرىكتىرگەن 19 ەتنومادەني بىرلەستىك جۇمىس ىستەيدى.

– ءبىز مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ «زا­مان قانشالىقتى كۇردەلى بولسا دا، ءبىز باعدارىمىزدان اينىمايمىز. وتكەننەن تاعىلىم الىپ، كەلەشەككە سەنىممەن قادام باسامىز. وسى جولدا جۇرتىمىزعا، ەڭ الدىمەن، اۋىزبىرشىلىك كەرەك. اقىل مەن سابىر، پاراسات پەن ۇستامدىلىق قاجەت. ءبىز ءار شەشىمدى مۇقيات سارالاپ، ءار ءىستى بايىپپەن جاساۋعا ءتيىسپىز. وتان­شىلدىق رۋحى جوعارى ەل – كوز­دەگەن ماقساتىنا قالاي دا جەتەدى» دەگەن پىكىرىن جادىمىزدا ۇستاعانىمىز ءجون. ويت­كەنى ەلىمىز تەك بەرەكە مەن بىر­لىكتىڭ، ىنتىماق پەن قا­جىر­لى ەڭبەكتىڭ ناتيجەسىندە العا باسادى. الداعى مىندەتىمىز – الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاع­دايى جاقسارعان جاڭا قازاق­ستان قۇرۋ. بۇعان بىرلىك پەن ىنتى­ماقتىڭ ناتيجەسىندە قول جەت­كىزەمىز. دەمەك، ەلىمىزدەگى تۇراق­تىل­ىق پەن كەلىسىمدى، ىرىستى ىن­تىماقتى باعالاي بىلەيىك، – دەيدى سەرىك شاپكەنوۆ.

وڭىردە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىس اياسىن كەڭەيتۋ ماق­سا­تىندا اتقارىلىپ جاتقان ءىس-شارا­لار از ەمەس. ماسەلەن، وب­لىستىق مادەنيەت، تىلدەردى دامىتۋ جانە ارحيۆ ءىسى باسقارماسى جانىنان ء«تىل» ادىستەمەلىك ورتا­لى­عى اشىلعان. مۇندا بيىلعى ءساۋىر ايىنان بەرى قازاق تىلىنە قىزىعۋشىلىق بىلدىرگەن وزگە ۇلت وكىلدەرى وقىتىلىپ جاتىر. قازىر دوستىق ۇيىندە 12، «اتى­راۋ جارىق» اكتسيونەرلىك قوعا­مىندا 28 وزگە ۇلتتىڭ وكىلى قازاق ءتىلىن مەڭگەرۋگە دەن قويعان. ەندى «اتىراۋ جىلۋ-ەلەكتر ورتا­لى­عى» اق-دا ءدال وسىنداي وقۋ توبى اشىلاتىنى جوسپارلانىپ وتىر.

يندەر اۋدانىنداعى ورلىك، كوكتوعاي اۋىلدارىنىڭ تۇر­عىن­­دارىمەن كەزدەسكەن ءماجىلىس دەپۋتاتى نۇرلىبەك وجاەۆ­تىڭ پىكىرىنە سۇيەنسەك، بۇل رەفور­ما­نىڭ ناتيجەسىندە بيلىكتىڭ بار­لىق تارماعى اراسىندا انا­عۇرلىم وڭتايلى تەپە-تەڭ­دىك­ قا­لىپتاسادى. ناقتىلاي ايت­قاندا، پرەزيدەنتتىڭ وكىلەت­تى­گى كەزەڭ-كەزەڭمەن قىسقارتۋ پرو­تسە­سى باستالماق. سونداي-اق وبلىس­تار، رەسپۋبليكالىق ما­ڭىزى بار قالالار اكىم­دەرىنىڭ كاندي­دات­تارىن كەلىسۋ ماسە­لە­سى­نىڭ جاڭا تەتىگى بەلگىلەنەدى.

– پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ ءرولى بيلىكتىڭ زاڭ شىعارۋشى تار­ماعى رەتىندەگى ىقپالى ەلەۋ­لى تۇردە كۇشەيە تۇسەدى. مۇن­دا ارالاس پروپورتسيونالدى-ما­جو­ريتارلىق سايلاۋ جۇيەسىن ەنگى­زۋ وتە ما­ڭىز­دى بولىپ وتىر. بۇل شارا زاڭ شىعارۋشى ورگانداردىڭ ينستيتۋتسيونالدىق زاڭدىلىعىن كۇشەيتەدى. بۇل باستامالار ەلى­مىز­دە جاڭا ساياسي مادەنيەتتى قا­لىپتاستىرۋعا كەشەندى ىقپال ەتىپ، بيلىك پەن ازاماتتار ارا­سىن­داعى سەنىمدى نىعايتادى. وسىلايشا، ورتالىقتا دا، جەر­گى­لىكتى اتقارۋشى بيلىكتە دە شەشىم قابىلداۋ پروتسەسىندە ازا­ماتتىق بەلسەندىلىك ىنتالاندىرىلادى. قۇقىق قورعاۋ سالاسى ايتارلىقتاي كۇشەيتىلەدى. كونستيتۋتسياعا ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىل تۋرالى دەربەس باپ ەنگىزىلەدى. تۇتاستاي العاندا، مەملەكەتتىك باسقارۋ مودەلى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە مەملەكەتتىك جانە الەۋمەتتىك دامۋ پاراديگماسى وزگەرەتىن بولادى، – دەيدى ءماجىلىس دەپۋتاتى نۇرلىبەك وجاەۆ.

اتىراۋ وبلىسى