سالىق سالاسىنا وزگەرىستەر ەنگىزىلەدى

«سالىق جانە بيۋدجەتكە تولەنەتىن باسقا دا مىندەتتى تولەمدەر تۋرالى» قازاق­ستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كودەكسى­نە (سالىق كودەكسى) جانە «سالىق جانە بيۋد­جەتكە تولەنەتىن باسقا دا مىندەت­تى تولەمدەر تۋرالى» قازاقستان رەسپۋب­ليكا­سىنىڭ كودەكسىن (سالىق كودەكسى) قولدانىسقا ەنگىزۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىنا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسى جونىندە ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى الىبەك قۋانتىروۆ بايانداما جاسادى.

ۆەدومستۆو باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، قۇجاتتى قابىلداۋداعى ءبىرىنشى مىندەت – تابيعي رەسۋرستاردى وندىرۋدەن تۇسەتىن كىرىستى كۇشەيتۋ. وسىعان بايلانىستى قاتتى پايدالى قازبالار باعاسىنىڭ ديناميكاسى تالدانعان. ماسەلەن، 2018-2022 جىلدارى بيرجالىق مەتالدار باعاسى 40 پايىزعا وسكەن. بيرجادان تىس پايدالى قازبالار (تەمىر كەنى، حروم كەنى، مارگانەتس جانە ت.ب.) ورتا ەسەپپەن 20 پايىزدان 40 پايىزعا دەيىن وسكەن.

«وسىنى ەسكەرە وتىرىپ، بيرجالىق مەتالدار بويىنشا پايدالى قازبالاردى ءوندىرۋ سالىعىنىڭ مولشەرلەمەلەرىن 50 پايىزعا، ال قالعان قاتتى پايدالى قازبالار بويىنشا 30 پايىزعا ۇل­عايتۋ ۇسىنىلادى. سالىق جۇكتەمەسىن ۇل­عايتۋ­مەن قاتار، گەولوگيالىق بارلاۋدى جانە جاڭا كەن ورىندارىن اشۋدى ىنتالاندىرۋ كوزدەلەدى.

حالىقارالىق تاجىريبەنى ەسكەرە وتىرىپ، رەنتابەلدىلىك دەڭگەيى 15 پايىزعا جەتكەنگە دەيىن بارلاۋ جانە ءوندىرۋ 2023 جىلعى 1 قاڭتاردان كەيىن باستالاتىن جاڭا كەن ورىندارى بويىنشا پايدالى قازبالاردى ءوندىرۋ سالىعىنان بوساتۋ ۇسىنىلادى.

كەلەسى مىندەت – كاپيتالدى ەلدەن شىعار­ماۋدى ىنتالاندىرۋ. قازىرگى ۋاقىت­تا بەلگىلى ءبىر شارتتاردى ساقتاعان كەزدە ديۆيدەندتەردى سالىق سالۋدان بوساتۋ كوزدەلگەن. 10 پايىز مولشەرلەمەسىن بەلگىلەي وتىرىپ، ديۆيدەندتەردى سالىق سالۋدان بوساتۋ بويىنشا جەڭىلدىكتەردى الىپ تاستالماق. سونىمەن قاتار سالىق پراكتيكاسى ءوزارا بايلانىستى تۇلعالارعا ماتەريالدىق ەمەس قىزمەتتەر ءۇشىن تولەم تۇرىندە اقشانى شەتەلگە شىعارۋ جاعدايلارى بار ەكەنىن كورسەتىپ وتىر»، دەدى ءا.قۋانتىروۆ.

ءمينيستردىڭ سوزىنە سۇيەنسەك، وسىعان باي­لانىستى بەيرەزيدەنت-ۇلەسكەر تۇلعا­لار كورسەتكەن ماتەريالدىق ەمەس قىز­مەت­تەر بويىنشا شەگەرىمدەردى قولدانۋدى سالىق سالىناتىن كىرىستىڭ 3 پايىزىنان اسپايتىن مولشەردە شەكتەۋ ۇسىنىلادى.

«كەلەسى ۇسىنىلىپ وتىرعان وزگەرىس – تسيفرلىق ماينينگكە سالىق سالۋدى كۇشەيتۋ. جىل باسىنان بەرى تۇتىنىلعان ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ 1 كۆت-ساعاتىنا 1 تەڭگە مولشەرىندە تسيفرلىق ماينينگ ءۇشىن تولەم ەنگىزىلدى. ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ قۇنى بويىنشا جۇكتەمەنى تەڭەستىرۋ، سون­داي-اق وتاندىق ەلەكتر ەنەرگياسىن پايدالانباۋدى ىنتالاندىرۋ ءۇشىن سارالانعان مولشەرلەمەلەر ۇسىنىلادى. ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ قۇنى نەعۇرلىم تومەن بولسا، تولەم مولشەرلەمەسى سوعۇرلىم جوعارى بولادى. بۇل رەتتە، قايتا قالپىنا كەلەتىن كوزدەردەن ءوزى وندىرگەن ەلەكتر ەنەرگياسى ءۇشىن قولدانىستاعى دەڭگەيدە تومەندەتىلگەن مولشەرلەمەلەر كوزدەلگەن»، دەدى ءا.قۋانتىروۆ.

ءتورتىنشى وزگەرىس تەمەكى ونىمدەرىنە سالىق سالۋدى قامتيدى. ايتا كەتەرلىگى، ەۋرا­زيالىق ەكونوميكالىق وداق شەڭ­بەرىندە تەمەكى ونىمدەرىنە ارنالعان اكتسيزدەردىڭ مولشەرلەمەلەرى ۇيلەستىرىلۋى ءتيىس. 2024 جىلى تەمەكىگە اكتسيز كەمىندە 28 ەۋرو دەڭگەيىندە بەلگىلەنۋى ءتيىس.

«مىندەتتەمەلەردى ورىنداۋ ءۇشىن تەمەكىگە اكتسيزدەر كەزەڭ-كەزەڭىمەن ارتتىرۋ ۇسىنىلادى. سونىمەن قاتار تەمەكى ونىمدەرىنىڭ باسقا تۇرلەرى بويىنشا، ونىڭ ىشىندە قىزدىرىلاتىن تەمەكىسى بار ونىمدەرگە اكتسيزدەردى كەزەڭ-كەزەڭىمەن ۇلعايتۋ ۇسىنىلادى.

وزدەرىڭىزگە بەلگىلى، مەملەكەت باسشىسى قاڭتار وقيعاسى كەزىندە كەلتىرىلگەن زالالدى وتەۋ تۋرالى تاپسىرما بەردى. اتالعان جۇمىس بارىسىندا سالىق سالۋ ماسە­لەلەرى تۋىندايدى. سوندىقتان الىن­عان وتەۋ سوماسى بويىنشا كاسىپكەرلەردە سالىق مىندەتتەمەسى تۋىنداۋىن بولدىرماۋ ماقساتىندا وسى ماسەلەنى رەتتەۋ بو­يىنشا نورمالار ۇسىنىلادى.

ينتەرنەتكە قولجەتىمدىلىكتى كەڭەي­تۋ ءۇشىن جاڭا تەحنولوگيالار كوبىرەك قولدانىلۋدا. سونىڭ ءبىرى – گەوستاتسيو­نار­لىق ەمەس سپۋتنيكتىك بايلانىس جۇيەلەرى. سالىق كودەكسىندە وسىنداي بايلانىس ءتۇرى ءۇشىن 1 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش مولشەرىندە تولەم بەلگىلەۋ ۇسىنىلادى.

ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق اۋما­عى­نان جەكەلەگەن تاۋارلاردى يمپورت­­تاۋ كەزىندە باعانىڭ ەڭ تومەن­گى دەڭگەيى قول­دا­نىلادى. نورما اكەلىنە­تىن تاۋار­لار­دىڭ قۇنىن تومەندەتۋ فاكتى­لەرىنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن قابىلداندى. ءۇشىن­شى ەلدەردەن يم­پورت­تالاتىن تاۋار­لارعا دا اتالعان قۇرال­دى قولدانۋ ۇسى­نىلادى»، دەدى مينيستر.

بۇدان بولەك، سالىقتى اكىمشىلەندىرۋ شەڭبەرىندە قوسىلعان قۇن سالىعى بويىنشا، م ۇلىكتىك تابىس بويىنشا دەكلاراتسيا­لاردى تاپسىرۋ بولىگىندە ناقتىلاۋشى نورمالار قاراستىرىلعان.

جالپى وتىرىستا «قازاقستان رەس­پۋب­ليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتى­لەرىنە كولىك ماسەلەلەرى بويىنشا وزگە­رىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جو­باسى دا قارالدى. قۇجات جونىندە ين­دۋس­تريا جانە ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ ءمي­نيسترى قايىربەك وسكەنباەۆ بايانداما جاسادى.

ۆەدومستۆو باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، زاڭ جوباسىن قابىلداۋ ارقىلى بىرقاتار ماسەلە ورىندالماق. جولداردا كولىكتىك باقىلاۋ اۆتوماتتاندىرىلادى. تەڭىز كولىگى سالاسىنداعى حالىقارالىق شارتتاردىڭ نورمالارى يمپلەمەنتاتسيا­لانادى. سوندا-اق، تەمىرجول كولىگىندەگى وقيعالاردى جانە كەمەلەرمەن بولعان اپاتتاردى تەرگەۋ ءتارتىبى جەتىلدىرىلمەك. قازاقستان رەسپۋبليكاسى زاڭناماسىن حالىقارالىق ازاماتتىق اۆياتسيا ۇيىمى ستاندارتتارىنىڭ تالاپتارىنا جانە ەۋروپالىق وداقتىڭ اۆياتسيالىق تالاپتارىنا سايكەستەندىرىلەدى. اۋەجاي ماڭىنداعى اۋماقتا قىزمەتتى جۇزەگە اسىرۋعا رۇقسات الۋ تەتىگى رەتتەلەدى.

«جۇكتى اۆتوكولىكپەن تاسىمالداۋدىڭ جوعارى قارقىنى، جول توسەمىنىڭ مەرزى­مىنەن بۇرىن بۇزىلۋ ماسەلەسى تۇبەگەيلى شارا قابىلداۋدى تالاپ ەتەدى. وسى ماقساتتا 2020-2025 جىلدارعا ارنالعان «نۇرلى جول» باعدارلاماسى بويىنشا جولدا كولىك قۇرالدارىنىڭ سالماقتىق جانە گاباريتتىك پارامەترلەرىن ولشەيتىن اۆتوماتتاندىرىلعان ستانسالاردى ورناتۋ جوسپارلانعان.

زاڭ جوباسىندا اۆتوماتتاندىرىلعان ولشەۋ ستانسالارىن ورناتۋ جانە ولاردىڭ جۇمىس ءتارتىبىن ايقىندايتىن نورمالار كوزدەلگەن. اتاپ ايتقاندا، ۇسىنىلىپ وتىرعان نورمالاردا اۆتوموبيل جولدارىن باسقارۋ جونىندەگى ۇلتتىق وپەراتور جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندارعا رەسپۋبليكالىق جانە جەرگىلىكتى ماڭىزى بار جولدارعا اۆتوماتتاندىرىلعان ولشەۋ ستانسالارىن ورناتۋ جانە ولاردىڭ جۇمىس ىستەۋىن قامتاماسىز ەتۋ مىندەتى كوزدەلگەن. اۆتوبوميل كولىگى سالاسىنادعى ۋاكىلەتتى ورگانعا اۆتوماتتاندىرىلعان ولشەۋ ستان­سالارىنىڭ جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋ قاعي­داتىن بەرۋ وكىلەتتىگى ەنگىزىلەدى. تەح­نيكالىق رۇقسات ەتىلگەن ەڭ جوعارى ماسساسى 12 توننادان اساتىن اۆتوكولىك قۇرالدارى يەلەرى اۆتوماتتاندىرىلعان ولشەۋ ستانسالارى قولدانىلاتىن ايماق­تان وتكەندە سالماقتىق جانە گابا­ريتتىك پارامەترلەرىن ولشەۋى قامتاماسىز ەتىلەدى. بۇل رەتتە ستانسالار ادامنىڭ قاتى­سۋىنسىز «سەرگەك» جۇيەسى بويىنشا جۇمىس ىستەيتىنىن اتاپ وتكىم كەلە­دى. ۇسى­نىلىپ وتىرعان شارالار اۆتوجول­دار­دىڭ ساقتالۋىن قامتاماسىز ەتۋگە جانە كولىكتىك باقىلاۋ جۇرگىزۋ كەزىندە ادامي فاكتوردى بولدىرماۋعا مۇمكىندىك بەرەدى»، دەدى ق.وسكەنباەۆ.

ءمينيستردىڭ سوزىنە سۇيەنسەك، زاڭ جوباسى ارقىلى حالىقتىڭ الەۋمەتتىك وسال توپتارىنا قوعامدىق كولىكتە جۇرۋگە جەڭىل­دىك بەرەتىن نورمالار ەنگىزىلەدى. الەۋ­مەتتىك ماڭىزى بار، سونداي-اق قالا­لىق (اۋىلدىق)، قالا ماڭىنداعى قاتى­ناستا اۆتوموبيلمەن تۇراقتى تاسىمالداۋدا «التىن القا»، «كۇمىس القامەن» ناگرادتالعان نەمەسە بۇرىن «باتىر انا» اتاعىن العان، ءى جانە ءىى دارەجەلى «انا داڭقى» وردەنىمەن ناگرادتالعان كوپبالالى انالار، ءبىرىنشى توپتاعى مۇگەدەكتەر تەگىن جول جۇرەدى. 15 جاستان 18 جاسقا دەيىنگى جاستار بيلەت قۇنىنىڭ 50 پايىزىن تولەيدى.

«2021 جىلدىڭ 31 ناۋرىزىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى باتىپ كەتكەن كەمەلەردى شىعارۋ تۋرالى 2007 جىلعى نايروبي حالىقارالىق كونۆەنتسياسىن راتيفيكاتسيالادى. وسىعان بايلانىستى، زاڭ جوباسىندا كەمە يەسىنىڭ سۋعا باتقان م ۇلىكتى كوتەرۋ جونىن­دەگى ءوزىنىڭ ازاماتتىق-قۇقىقتىق جاۋاپ­كەرشى­لىگىن ساقتاندىرۋ جونىندەگى مىندەتىن بەلگى­لەيتىن كونۆەنتسيا تالاپتارىن يمپلەمەن­تاتسيالاۋ جونىندەگى نورمالار كوزدەلگەن. ۇسىنىلىپ وتىرعان نورمالار قازاقستانعا سۋعا باتقان كەمەنى كوتەرۋ بويىنشا شىعىنداردى وتەۋ تۋرالى تالاپتاردى تىكەلەي ساقتاندىرۋ كومپانياسىنا ۇسىنۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

بىرقاتار تۇزەتۋ تەمىرجول جانە سۋ كولىگىندەگى قوزعالىس قاۋىپسىزدىگىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان. قازىرگى ۋاقىتتا تەمىرجول كولىگىندەگى اپاتتار مەن اۆاريالاردى تەرگەۋدى كولىك سالاسىنداعى ۋاكىلەتتى ورگان، ال وقيعالار مەن ينتسي­دەنت­تەردى تاسىمالداۋ پروتسەسىنە قاتىسۋشىلاردىڭ وزدەرى جۇرگىزەدى.

ادامداردىڭ ءومىرى مەن دەنساۋلىعىنىڭ قۇندىلىعىن ەسكەرە وتىرىپ، زاڭ جوباسى شەڭبەرىندە جولاۋشىلار پويىزدارىنىڭ جولدان شىعۋى نەمەسە سوقتىعىسۋىن تۋدىرعان وقيعالاردى تەكسەرۋدى ۋاكىلەتتى ورگاننىڭ قۇزىرەتىنە بەرۋ ۇسىنىلادى. سونداي-اق ۋاكىلەتتى ورگاننىڭ قۇزىرەتىنە كاسپي تەڭىزىنىڭ اۋماقتىق سۋلارىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك تۋى استىندا جۇزەتىن كەمەلەرمەن بولعان اپاتتىق جاعدايلاردى تەرگەۋدى قوسۋ قاراستىرىلعان»، دەدى ق.وسكەنباەۆ.

ازاماتتىق اۆياتسيا سالاسىندا زاڭ­ناماعا مىنانداي وزگەرىستەر ەنگىزىلمەك. درونداردى پايدالانۋ پروتسەسى رەتتەلەدى. اتاپ ايتقاندا سەرتيفيكاتتاۋ ءراسىمى ەنگىزىلەدى، قاشىقتان سايكەستەندىرۋگە قويىلاتىن تالاپتار بەلگىلەنەدى، ولاردى پايدالانۋ ايماقتارىن ايقىندالادى. سونداي-اق «ۇشقىشسىز اۆياتسيالىق جۇيە» جانە «ۇشقىشسىز اۋە كەمەسى» ۇعىمدارى ەنگىزىلەدى.

«كاسپي تەڭىزىنىڭ مارتەبەسىن قۇقىق­تىق رەتتەۋگە بايلانىستى زاڭ جوباسىنا قازاقستاندىق ورگانداردىڭ كاسپي تەڭىزى ۇستىندەگى جاۋاپكەرشىلىك ايماعىندا ۇشۋدى قۇقىقتىق رەتتەۋگە قاتىستى نورمالار ەنگىزىلدى.

زاڭ جوباسىندا ءبىرىنشى باسشىنىڭ ازامات­تىق اۆياتسيا سالاسىنداعى ۋاكى­لەت­تى ۇيىمعا جۇكتەلگەن مىندەتتەر­دى ورىن­داعانى ءۇشىن دەربەس جاۋاپكەرشىلىگى جانە اۆياتسيا ينسپەكتورلارىنىڭ وزدەرى­نىڭ قىزمەتتىك مىندەتتەرىن ورىنداماعانى نەمەسە تيەسىلى ورىنداماعانى ءۇشىن جاۋاپ­كەرشىلىگى كوزدەلەدى.

اۋەكومپانيالارعا اۋە تاسىمالى شەكتەلگەن ادامداردىڭ جەكە ءتىزىلى­مىن جۇر­گىزۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن نورما ەن­گىزىلەدى. الايدا ازاماتتار مۇنداي تىزىمگە تەك ۇشاق بورتىنداعى قۇقىق بۇزۋ­شىلىقتار ءۇشىن جانە ولاردى قىلمىستىق نەمەسە اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋ كىناسى دالەلدەنگەن جاعدايدا عانا ەنگىزىلەدى»، دەدى ق.وسكەنباەۆ.

بۇدان باسقا، زاڭ جوباسىندا حالىقارا­لىق ستاندارتتارعا سايكەس حالىقارالىق اۆياتسيا ۇجىمىنىڭ كەزەكتى اۋديتىنەن وتۋگە دايىندالۋعا باعىتتالعان سالا ءۇشىن ماڭىزدى جانە وزەكتى تۇزەتۋلەر بار.

جالپى وتىرىستا دەپۋتاتتار «قازاق­ستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭناما­لىق اكتىلەرىنە ەنەرگيا ۇنەمدەۋ جانە ەنەرگيا تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسىن ەكىنشى وقىلىمدا ماقۇلدادى.

بۇدان بولەك، ءماجىلىس بىرنەشە زاڭ جوباسىن جۇمىسقا الدى. سونداي-اق بىرقاتار دەپۋتات ءتيىستى مەملەكەتتىك مەكەمە باسشىلارىنا دەپۋتاتتىق ساۋال جولدادى.