فينليانديا ناتو قۇرامىنا ەنەدى، ال شۆەتسيانىڭ جوسپارى قانداي؟

«بوريس دجونسوننىڭ فينليان­ديا مەن شۆەتسياعا ۇلىبريتانيا اتىنان جولداعان قاۋىپسىزدىك تۋرالى جازباشا كەپىلدەمەسى ناتو قۇرامىنا كىرۋ ماقساتىندا جاسال­عان ۇگىت-ناسيحاتتان دا اسىپ ءتۇس­تى»، دەيدى شۆەد ساراپشىلارى. سول­تۇستىك ەۋروپا بويىنشا اتلان­تا كە­ڭەسىنىڭ ديرەكتورى اننا ۆيس­لان­دەر بوريس دجونسوننىڭ قول قويعان قۇجاتى حالىقارالىق كەلى­سىم­شارتتىڭ كەپىلدەمەسى ەمەس، سايا­سي دەكلاراتسيا ەكەنىن جەتكىزدى. سونى­مەن قاتار ول قازىرگى اۋمالى-توك­پەلى كەزەڭدە بريتاندىقتاردىڭ بۇل ارە­كەتى ەل قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن ماڭىز­دى قادام بولىپ وتىرعانىن اتاپ ءوتتى.

بوريس دجونسون ەكى ەلگە ساپارى كەزىندە حالىقتى رەسەيدەن قاۋىپ تونە قالعان جاعدايدا تۇتاس ناتو-نىڭ ءوزى بولماسا دا، نەگىزگى مەم­­لە­كەت­تەردىڭ ولاردى قورعاۋعا دا­يىن ەكەندەرىن ايتىپ، سەندىرۋگە تى­رىستى. وزگە مەملەكەتتەر دە دجون­سوننىڭ ءسوزىن راستاعانداي بولدى. شۆەتسيا سىرتقى ىستەر ءمي­نيسترى ەنن ليندەنىڭ ۆاشينگ­تونعا ساپارى كەزىندە اقش-تىڭ مەم­­لەكەتتىك حاتشىسى ەنتوني بلين­­كەن ەل ىشىندەگى قاۋىپسىزدىكتى قام­­تا­ما­سىز ەتەتىنىن جەتكىزدى. سون­داي-اق گەر­مانيا كانتسلەرى ولاف شولتس تە شۆەتسيا پرەمەر-ءمي­نيسترى ماگدالەنا اندەرسسون مەن ونىڭ فين ارىپتەسى ساننا مارين بەر­­لينگە بارعان كەزدەرىندە ولار­دىڭ ناتو-عا مۇشەلىگىن قولداۋعا ۋادە بەردى.

فينليانديا تاۋەكەل ەتتى

ۇلىبريتانيا پرەمەر-ءمي­نيسترى­نىڭ ۇگىت-ناسيحات جۇمىس­تارى­نان سوڭ كوپ كۇتتىرمەي فين­ليانديا پرەزيدەنتى ساۋلي ني­نيستيو مەن پرەمەر-ءمينيسترى ساننا مارين ناتو قۇرامىنا كىرەتىنىن مالىمدەدى.

«ناتو-عا مۇشە بولۋ ەلىمىز­دىڭ قاۋىپسىزدىگىن نىعايتادى. سوندىقتان ءبىز كىدىرمەستەن ناتو-عا مۇشەلىككە ءوتىنىش بەرەمىز»، دەدى فينليانديا باسشىسى مەن پرەمەر-ءمينيسترى بىرلەسكەن مالىمدەمەسىندە.

بۇل مالىمدەمەدەن كەيىن ەلدىڭ ساياسي تۇلعالارى مەن قوعام بەل­سەندىلەرى پىكىرلەرىن بىلدىرە باستادى. فينليانديا ساياساتكەرى ەلينا ۆالتونەن فينليانديا پرەزيدەنتى مەن پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ناتو-عا دەرەۋ كىرۋ تۋرالى شەشىمىنە بايلانىستى ۇلىبريتانيانىڭ Sky News باسىلىمىنا سۇحبات بەردى.

«فينليانديا ونداعان جىلدار بويى بەيتاراپ ەل بولدى، بىراق ءبىز شىعىستاعى كورشىمىزدىڭ قاۋىپ­تەرىن ەشقاشان ۇمىتقان ەمەس­پىز. ءبىز ەشقاشان كەڭەس وداعى­نىڭ قۇرامىندا بولعان ەمەسپىز، ويتكەنى ءبىز بۇرىن رەسەي مەن كەڭەس وداعىنا قارسى سوعىسقانبىز. بىراق قازىر زامان باسقا. كورشىمىزدىڭ ودان بەتەر اگرەسسيۆتى، توسىن مىنەز تانىتقانىن كورىپ وتىرمىز. سون­دىقتان ەل قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن ناتو-عا كىرۋدىڭ كەزى كەلدى»، دەدى ساياساتكەر.

فينليانديانىڭ ناتو-عا كىرۋىنە بايلانىستى رەسەي قاۋىپ ءتوندىرۋى مۇمكىن بە دەگەن سۇراققا ول «ناتو – قورعانىس وداعى. سون­دىقتان فينليانديا بولسىن، مۇم­كىن شۆەتسيا بولسىن بولاشاقتا ءوز ەركىمەن نەمەسە حالىقتىڭ شەشى­مىمەن ناتو قۇرامىنا كىرە­تىنى ءسوز­سىز. ءبىز دەموكراتيالىق ەلمىز جانە عاسىرلار بويى ساقتاپ كەلە جا­ت­­قان قۇندىلىقتارىمىزدى قور­­عا­­عىمىز كەلەدى»، دەدى ەلينا ۆالتونەن.

شۆەتسيا ناتو قۇرامىنا ەنە مە؟

«شۆەتسيا ۇكىمەتى ەلدىڭ ناتو-عا كىرۋىنە رەسمي شەشىم قابىلداۋ ءۇشىن الداعى دۇيسەنبىدە قوسىمشا وتىرىس وتكىزەدى. كەزدەسۋدەن كەيىن ايتارلىقتاي وزگەرىستەر ورىن الماسا، ناتو قۇرامىنا ەنۋ تۋرا­لى ءوتىنىش دەرەۋ بەرىلەدى»، دەپ حابارلادى شۆەد اقپارات كوز­دەرى. شۆەد ساياساتكەرى ەنني ليوف فين­ليان­ديانىڭ ناتو-عا كىرۋىن شۆە­تسيانى دا ارەكەت ەتۋگە شاقىرۋ رەتىندە قابىلداعانىن جەتكىزدى.

«سىرتقى دۇنيەنىڭ كوزى ەندى شۆەتسيا مەن فينلياندياعا اۋدى. شۆەتسيا فينليانديامەن بىرگە سكان­ديناۆيا جانە بالتىق جاعا­لاۋى ايماقتارىنداعى قاۋىپ­سىزدىكتى جاقسارتۋعا ءتيىس مەملەكەت»، دەپ جازدى ول ءوزىنىڭ Twitter پاراقشاسىندا.

وسىلايشا ەكى عاسىر بەيتاراپ­ پوزيتسيانى ۇستانعان شۆە­تسيا بۇل كوزقاراسىنا تۇساۋ سالماق. سىنشىلار بولسا شۆە­تسيا­نىڭ ءوز ۇستانىمى جوعىن العا تارتىپ، وزگە ەلدەرمەن ءبىر باعىتتا جىلجىپ وتىرعانىن ايتادى. سونىمەن قاتار بوريس دجونسوننىڭ ۇگىت-ناسي­حاتى مىقتى بولىپ، شۆە­تسيا­نى ناتو قۇرامىنا ەنۋدى يتەر­­­مە­لەدى دەۋشىلەر دە تابىلدى. مۇن­­­داي پىكىر يەلەرىنە شۆەتسيا سا­راپ­شىلارىنىڭ جاۋابى دا دايىن.

« ۇلىبريتانيا – الەمدىك تاريحتا ءوز ورنىن ويىپ العان ەلدەر­دىڭ ءبىرى. ونىڭ Brexit نەمەسە Partygate ساياساتى شۆەتسيانىڭ كوز­قاراسىن مۇلدەم وزگەرتپەيدى. ءبىز ۇلىبريتانيانىڭ ۋكراينانى ءاۋ باستان قولداعانىن كوردىك، بۇل اتالعان ەلگە سەنىم ارتتىردى. ءبىز ءالى دە ۇلىبريتانيانىڭ ەو مۇشە بولۋىن قالايمىز»، دەدى شۆەد ساراپشىسى فەگەرستەن.

قالاي دەسە دە ەڭ باستىسى حالىق بۇل ماسەلەدە ۇكىمەتتى قولداپ وتىر. كۇن سايىن شىعاتىن شۆەد ءباس­پا­سوزىنىڭ ءبىرى Aftonbladet گازەتى جۇرگىزگەن ساۋالداما ناتيجەسى ەلدىڭ ناتو-عا كىرۋىن قولدايتىن تۇرعىنداردىڭ سانى كۇن سايىن ءوسىپ وتىرعانىن كورسەتۋدە. ماسە­لەن، قازىر مۇشەلىكتى قولداي­تىن حالىقتىڭ سانى 61 پايىزعا جەتكەن. ال ءباسپاسوزدىڭ 20 ساۋىردە جا­ريالانعان ساۋالداماسى شۆەد­تەردىڭ 57 پايىزى ناتو-عا قوسى­لۋدى قولدايتىنىن كورسەتكەن ەدى، ناۋرىز ايىندا بۇل كورسەتكىش 51%-دى قۇرادى.

وداقتاس ەكى ەلدىڭ ناتو قۇرا­مى­نا كىرۋگە شەشىم قابىل­داۋىنان گورى ولاردىڭ قاۋىپسىزدىك اليانسىنا تولىق مۇشە بولۋى قيىنعا سوقپاق ءتۇرى بار. ستوكگولم مەن حەلسينكيدىڭ وتپەلى كەزەڭى 12 ايعا سوزىلۋى مۇمكىن. ويتكەنى ناتو-نىڭ 30 مەملەكەتىنىڭ ارقايسىسى ولاردىڭ مۇشەلىگىن راتيفيكاتسيا­لاۋى قاجەت.

ال قاۋىپسىزدىك ساراپشىلارىن سكانديناۆيا ەل­دەرىنىڭ پىكىرتالاسىنا رەسەي­دىڭ ءۇنسىز قالىپ وتىرعانى تاڭعال­دى­رىپ وتىر. ادەتتە رەسەي مۇنداي سايا­سي ارەكەتتەرگە جالعان اقپارات تاراتۋمەن جاۋاپ بەرەتىن ەدى. بۇل جولى تىنىش وتىر. ولار رەسەي كەلەسى كەزەڭدە مۇشەلىكتى تولىقتاي قولدايتىن 30 مەملەكەتتىڭ بىرىنە قارسى ارەكەت ەتۋى مۇمكىن دەگەن بولجام جاساپ وتىر. ونىڭ ىشىندە كيبەرشابۋىل، جالعان اقپارات تاراتۋ ناۋقاندارى، ەلەكتروندى ارالاسۋ، اۋە كەڭىستىككە كىرۋ سەكىلدى قادام كۇتەتىندەرىن جاسىرمادى. رەسەي بارلىق ارەكەتىن وزگە ەلدەرگە تۇسىنىكسىز بولۋ ماقساتىمەن ويلاستىرىپ، كۇتپەگەن جەردەن شابۋىل جاسايدى دەيدى ساراپشىلار.

ناتو نەلىكتەن ۋكرايناعا اسكەر جىبەرمەي وتىر؟

ۋكرايناعا قانشا جاقتاس بولعانىمەن ناتو زارداپ شەگۋشى ەلگە اسكەر جىبەرە الماي وتىر. ونىڭ سەبەبىن ولار «ۋكراينا ناتو-عا مۇشە بولماعاندىقتان، اليانس ونى جاقتاۋعا مىندەتتى ەمەس» دەپ ءتۇ­سىن­دىردى. ەگەر ناتو ەلدەرىنىڭ اس­كەرلەرى ۋكرايناداعى رەسەيلىك اسكەر­لەرمەن قاقتىعىساتىن بولسا، بۇل رەسەي مەن باتىس اراسىنداعى جان­جالعا ۇلاسۋى مۇمكىن دەپ قاۋىپ­تەنەدى. سوندىقتان ناتو مۇ­شەلەرى ۋكرايناعا قولداۋ كور­سەتۋ ءۇشىن قولدان كەلگەننىڭ ءبا­رىن جاساۋعا نيەتتىمىز، بىراق اسكەر­­لەرىمىزدىڭ ۋكرايناعا ءوتىپ كەت­پەۋىن قامتاماسىز ەتۋىمىز كەرەك دەپ وتىر. الايدا ولار سلوۆاكيا، ماجار­ستان، بولگاريا جانە رۋمىنيا­دا كوپۇلتتى ۇرىس توبىن قۇرۋ يدەياسىن ماقۇلدادى، ويتكەنى اتالعان ەل­دەردىڭ ۇشەۋى ۋكراينامەن شەك­تەسەدى، سوندىقتان بۇل كەزدە ناتو-نىڭ قاتىسۋى مىندەتتى ءارى قاجەت-اق. سونىمەن قاتار بۇگىندە ناتو ەلدەرى رەسەيدىڭ باسقىنشىلىعىنا قارسى ارەكەت كورسەتۋ ءۇشىن ۋكراي­ناعا ميلليارد دوللاردى قۇرايتىن قارۋ-جاراق جەتكىزۋدە.

شىعىس ەۋروپادا ناتو-نىڭ قانشا اسكەرى بار؟

وسى ۋاقىتقا دەيىن ناتو-نىڭ بالتىق تەڭىزىنەن (سولتۇستىگىندە) رۋمىنياعا (وڭتۇستىگىندە) دەيىن سوزىلعان اسكەرلەرى بولدى. ولار 2014 جىلى رەسەي قىرىمدى اننەك­سيا­لاپ العاننان كەيىن ورنالاس­تى­رىلعان. قازىر ناتو رەسەي جانە ۋك­راينامەن شەكتەسەتىن ەلدەر­دى 40 مىڭ ادامنان تۇراتىن قاۋىپ­سىزدىك كۇشتەرىمەن قامتىپ وتىر. ولار اسكەري ۇشاقتار مەن كەمەلەر ارقىلى تەڭىزدەردەگى قاۋىپسىزدىكتى قادا­عالاۋدا. وعان قوسا اقش ناتو-نىڭ ەستونيا، لاتۆيا، ليت­ۆا جانە پولشاداعى ءتورت كوپ­ۇلت­تى ۇرىس توبىنا، سونداي-اق رۋ­مى­ني­يا­داعى كوپۇلتتى بريگاداعا قو­سىم­شا اسكەر جىبەرەدى دەپ كۇتىلۋدە.

نەلىكتەن رەسەي ناتو-عا قارسى؟

ويتكەنى ۋكراينا 2008 جىلى ناتو-عا مۇشەلىككە ەنۋگە ۇسىنىس بەردى. 2014 جىلى رەسەي قى­رىمعا باسىپ كىرەر الدىندا قويعان تالاپ­تارىنىڭ ءبىرى ۋكراينانىڭ ناتو-عا قوسىلۋىنا جول بەرمەۋى بولدى. رەسەي ناتو شىعىس ەۋروپا ەلدەرى اراسىنان جاڭا مۇشەلەردى قابىلداۋ ارقىلى وزدەرىنىڭ ساياسي ىقپالدى ايماعىنا باسىپ كىرىپ جاتىر دەپ ەسەپتەيدى.

گۇلنار جولجان،

«Egemen Qazaqstan»