ءوتىمدى داقىلدار كوبىرەك ەگىلەدى

وبلىستىڭ وڭتۇستىك اۋدان­دارىندا القاپقا ءساۋىردىڭ سو­ڭىندا سوقا ءتۇسىپ، ءبىرتالاي شا­رۋا­شىلىقتار زىعىر مەن ماق­­سارى تۇقىمىن ەگىپ تاستادى. ما­سە­لەن، بىرنەشە جىل بويى قۇرعاق­شىلىققا ۇرىنىپ، دۇرىس ءونىم الا الماعان ناۋىرزىم ءوڭىرىنىڭ شارۋاشىلىقتارى بيىل مايلى داقىلداردى كوبەيتىپ، اپتاپ قۇر­عاق­شىلىققا ءتوزىمدى مايلى، بۇر­شاقتى داقىلدار مەن ماقسارى ءوسىرۋدى قولعا الا باستاعان.

– بيىلعى ناۋقاندا 244 مىڭ گەكتار جەرگە ءداندى داقىل، 12 مىڭ گەكتارعا مايلى داقىل تۇ­قى­­مى سەبىلەدى. ديقاندار ار­زان­­­دا­­تىلعان جانارمايدىڭ ءليتر­ىن 208 تەڭگەدەن الدى. ءبىر­تا­­لاي شا­رۋا قوجالىعى تۇكتى مايسارى تۇقىمىن ەكتى. وتكەن قۇرعاق­­شىلىق جىلدارى مايسارى ءوسىرۋدىڭ ءتيىمدى ەكەنىنە كوزىمىز جەتىپ وتىر. مىسالى، بىلتىر ماي­­لى داقىلدىڭ وسى ءتۇرىن ەك­كەن بىرنەشە شارۋاشىلىق جاز­­دىڭ جاڭبىرسىز بولعانىنا قارا­ماستان، جوعارعى ونىمگە قول جەت­كىزىپ وتىر، – دەدى ناۋىرزىم اۋدا­نىنىڭ اكىمى قايرات ابىشەۆ.

وبلىستىڭ سولتۇستىك وڭىر­لەرىندە كوكتەمگى ءدان ءسىڭىرۋ ناۋ­قانى مامىر ايىنىڭ ەكىنشى جار­تىسىندا باستالادى. بيىل توپى­راق ىلعالىن ون كۇندەي ەرتە جاۋىپ العان ديقاندار تەحنيكاسىن ساي­لاپ قويىپ، ارزانداتىلعان جانار­ماي مەن مينەرالدى تىڭايت­قىشتار ساتىپ الىپ جاتىر.

ماماندار سوڭعى جىلدارى وڭىردە استىق جانە كوكونىس داقىل­دارىن ءوسىرۋدىڭ وزىندىك قۇنى ءوسىپ كەتكەنىن ءجيى ايتىپ ءجۇر. وسىعان وراي، مەملەكەت تە ديقانشىلىقتى قارجىلاي قولداۋ شارالارىن كۇشەيتە تۇسكەن. ماسەلەن، بيىل وبلىستىڭ اگروونەركاسىپ كەشەنىن دامىتۋعا رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن 45 ملرد تەڭگە ءبولىندى. سونىمەن قاتار «اگرارلىق نەسيە كورپوراتسياسى» اكتسيونەرلىك قوعامى كوكتەمگى القاپ جۇمىستارى مەن كۇزگى جيىن-تەرىن ناۋقانىن قارجىلاندىرۋ باعدارلاماسى اياسىندا 26 ملرد تەڭگە نەسيە قارجى قاراستىرىپ وتىر. ال «ازىق-ت ۇلىك كورپوراتسياسى» فورۆاردتى ساتىپ الۋعا 28،9 ملرد تەڭگە ءبولدى. كورپوراتسيا بۇگىنگە دەيىن ءوڭىر ديقاندارىنان كەلىپ تۇسكەن 200-گە جۋىق ءوتىنىمدى ماقۇلداعان.

– مۇنىڭ سىرتىندا مەملەكەت ەلىمىزدەگى كوكتەمگى ەگىس كام­پا­نيا­سىنا قوسىمشا 70 ملرد تەڭگە ءبولىپ وتىر. وبلىسقا بۇل قار­جىدان دا ەنشى تيەدى. ءوڭىر ديقان­دارى ناۋقانعا تۇگەلدەي دايىن وتىر. ەڭ باستى مىندەت – ناۋقاندى مەرزىمىندە  باستاپ، ۋاقىتىلى اياقتاۋ. بىلتىر 22 مامىردا جەر ىلعالى 22 سم تەرەڭدەپ كەتكەنىن دە ەسكەرۋ كەرەك. بيىل تو­پىراق ىلعالىن ساق­تاپ قالۋ ما­ڭىزدى، – دەيدى وبلىس­تىق اۋىل شا­رۋاشىلىعى باسقار­ماسى باس­شىسىنىڭ ورىنباسارى سەمباي ساعىندىقوۆ.

جالپى، قوستاناي وبلىسىن­دا ەگىن ەگۋدىڭ تاۋەكەلى كوپ. سۋار­مالى جەر از بولعاندىقتان، ءدان سىڭىرگەن ديقاننىڭ ءار كۇنى الا جازداي اۋا رايىنىڭ قاباعىن باعۋمەن وتەدى. ال سينوپتيك ماماندار بيىل دا جاڭبىرسىز جاز، اپتاپ ىستىق كۇتىپ تۇر دەپ بولجاپ وتىر. وبلىستىق «قازگيدرومەت» فيليالىنىڭ ديرەكتورى لاريسا كۋزمينانىڭ ايتۋىنشا، بيىل سارىكول، مەڭدىقارا جانە ۇزىن­كول اۋداندارىندا توپىراق قۇ­را­مىندا ىلعال مول. قالعان اۋدان­دارداعى ىلعالدىڭ دەڭگەيى ورتاشا دەپ باعالانىپ وتىر.

– ناۋقاندى، ەڭ باستىسى، تو­پىراق ىلعالىنان ايىرىل­ماي تۇرىپ اياقتاۋ كەرەك. قازىر جەر قىرتىسىندا ىلعال بار. سون­دىقتان تۇقىمىن دەر كەزىن­دە سەۋىپ ۇلگەرگەن ديقاندار ۇتىل­مايدى. مامىر جانە تامىز ايلارىن­دا قالىپتى مولشەردە جاۋىن-شاشىن تۇسەدى دەپ كۇتىپ وتىر­مىز. ال ماۋسىم، شىلدە اي­لارى قۇرعاق بولادى، – دەدى ل.كۋزمينا.

سينوپتيك-مامان بيىلعى ەگىننىڭ شىعىمىنا وتكەن جىلعى كۇزگى قۇرعاقشىلىقتىڭ كەرى اسەرى بولۋى مۇمكىن دەيدى. ايتۋىنشا، بىلتىر قىركۇيەك، قازان ايلارىندا جۇرگىزىلگەن مارشرۋتتىق زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ ناتي­جەسى كوڭىل قۋانتپايدى. كۇزدە جەرگە نەبارى 17-39 مم ىلعال ءتۇستى. فە­دوروۆ، اۋليەكول، قارا­سۋ، دە­نيسوۆ اۋداندارىندا توپى­راق­قا قاجەتتى ىلعال قورىنىڭ 50-اق پا­يىز ەكەنى انىقتالعان.

اۋىل شارۋاشىلىعى جانە جەر قاتىناستارى باسقارماسىنىڭ مالىمەتىنشە، بيىل وبلىستىڭ اۋىلشارۋاشىلىق قۇرىلىمدارى 530 مىڭ توننا تۇقىم سەبەتىن بولادى. بيىلعى ناۋقانعا 3،1 مىڭ توننا شىعىمى جوعارى سا­پا­لى تۇقىم پايدالانىلادى. وبلىس ديقاندارى ساتىپ الا­تىن ساپالى بيداي تۇقىمىن سۋب­سيديالاۋعا مەملەكەتتەن 1،7 ملرد تەڭگە قارجى ءبولىنىپ وتىر. بيىل شامامەن 23،9 مىڭ توننا تۇقىم سۋبسيديالاناتىن بولادى.

– الەمدە بولىپ جاتقان شيە­لەنىس­تەرگە بايلانىستى رەسەي اۋىلشارۋاشىلىق داقىلدارى­نىڭ تۇقىمىن ەكسپورتتاۋعا تى­يىم سالدى. الايدا وبلىس ديقان­دارى رەسەيلىك تۇقىم ساتۋشىلارمەن ەرتەرەك شارتقا وتىرىپ، 7،7 مىڭ توننا بيداي، ارپا، جۇگەرى تۇقىمىنىڭ اقشاسىن تولەپ قويعان ەدى. بۇگىندە بۇل ماسەلە وڭ شەشىمىن تاۋىپ، وبلىسقا 2،3 مىڭ توننا تۇقىم اكەلىندى. قالعانى جاپپاي كوكتەمگى ەگىن ناۋقانى باستالعانشا جەتكىزىلەدى، – دەدى س.ساعىندىقوۆ.

ءوڭىر شارۋاشىلىقتارى بيىل رەسەيدىڭ تىڭايتقىش ەكسپور­تىنا شەكتەۋ قويۋىنا بايلانىس­تى كوكونىس داقىلدارى جىل­دا­عىداي مول ءونىم بەرمەۋى مۇمكىن دەپ قاۋىپتەنەدى. ويتكەنى قىرىق­قابات، قىزىلشا، كارتوپ، ءسابىز سياقتى كوكونىس تۇرلەرىنىڭ جوعا­رى ءونىم بەرۋى كۇردەلى كە­شەندى تى­ڭايت­قىشتارعا تاۋەلدى. الاي­دا رەس­پۋبليكالىق كارتوپ جانە كوكونىس وسىرۋشىلەر وداع­ى­نىڭ باسقارما توراعاسى قاي­رات بيسەتاەۆ بۇل ەكسپورتتىق شەك­تەۋلەردىڭ زاردابى سوڭعى كەزدەگى گەوساياسي جاعدايعا بايلانىستى رەسەيمەن ارىپتەستىك قارىم-قاتى­ناسىن ۇزگەن ەلدەرگە عانا ءتيۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتادى.

– ءبىزدىڭ نارىق بۇل شەكتەۋلەردەن زيان شەگە قوي­ماس دەپ ويلايمىن. رەسەي – سىرت­قى ساۋداعا ارنايى ۇلكەن كولەمدە تىڭايتقىش ءوندىرۋشى ەل. سوندىقتان كورشى ەلدىڭ ءونىمى قالايدا ەكسپورتقا ءزارۋ ەكەنى ءسوزسىز. مەنىڭشە، ماسەلە باسقادا. تىڭايتقىشتىڭ باعاسى قىمباتتاپ كەتتى. ناتيجەسىندە، بىزدە وسەتىن كوكونىستىڭ دە وزىندىك قۇنى كۇرت شارىقتاپ كەتۋى مۇمكىن. وكىنىشكە قاراي، قازاق­ستان كۇردەلى تىڭايتقىش وندىر­مەيدى. بىزگە رەسەي، بەلارۋس، وز­بەك­ستاننان كەلەدى. ياعني ءبىز يمپورتتى تىڭايتقىشقا تاۋەلدىمىز. ماسەلەن، اممياك سەليتراسىنىڭ ورنىنا وزىمىزدە شىعاتىن تى­ڭايت­قىشتى پايدالانۋعا بولاتىن شىعار. بىراق نيتروامموفوس، ديامموفوس سياقتى قۇرامىندا ازوت، فوسفور، كالي ەلەمەنتتەرى بار كۇردەلى تىڭايتقىشتاردى رەسەي­دەن ساتىپ الۋعا تۋرا كەلە­دى. ەگەر وقىس جاعداي تۋىنداي قالسا، بۇل تىڭايتقىشتاردى وزبەك­ستاننان ساتىپ الۋعا ءماجبۇر بولامىز. بۇل جەردەگى بار ماسەلە باعاعا كەلىپ تىرەلەدى. ونسىز دا بيىلعى تىڭايتقىشتىڭ باعاسى ءۇش ەسە ءوسىپ كەتىپ وتىر، – دەدى ق.بيسەتاەۆ.

ال استىق شارۋاشىلىعىنا قايتا ورالساق، بۇل سالادا رەسەي­دەن كەلەتىن كۇردەلى تىڭايت­قىشقا زارۋلىك جوق. قازاقستاندا وسەتىن ءداندى داقىل القاپتارى نەگىزىنەن وتاندىق دارىلەرمەن تىڭايتىلادى. وبلىستىق اۋىل شارۋاشىلىعى باسقارماسىنىڭ مالى­مەتىنشە، استىققا قاجەت تى­ڭايت­قىشتىڭ كوبى وڭىرگە اقتاۋ­داعى «قازازوت» پەن تاراز­داعى «قازفوسفات» كاسىپورىندارىندا وندىرىلەدى.

قازىردىڭ وزىندە ءوڭىر شارۋاشى­لىقتارى مەن تىڭايتقىش وندىرە­تىن وتاندىق جانە شەتەلدىك كاسىپ­­ورىن­دار 34،9 مىڭ توننا مي­نە­رال­دى تىڭايتقىش ساتۋ-ساتىپ الۋ تۋرالى شارتقا وتىر­عان. اۋىل­شارۋا­شى­لىق مامان­دارى­نىڭ سوزىنشە، بيىل وبلىس جالپى كولەمى 80 مىڭ توننا تىڭايتقىش ساتىپ الادى.

وڭىردە بيىلعى تۇقىم سەبۋ ناۋ­قا­نىنا 22 مىڭنان اس­تام تراك­­تور جانە جوعارى ءونىم­دى 1 200 ءدان سەپكىش كەشەن قا­تى­سادى. ءدال ناۋ­قان قىزعان شاق­تا تەح­ني­كا توق­تاپ، جۇمىس تۇ­رىپ قال­ماۋ ءۇشىن وبلىس شارۋا­شى­لىق­تارىنا ار­­زان باعامەن 71 مىڭ توننا دي­زەلدى وتىن بولىنگەن.

قوستاناي وبلىسى