«ستوكگولم سيندرومى»

بۇل ۇعىم 1973 جىلعى شۆەتسيا استاناسى ستوكگولمدەگى ۇلكەن بانكتىڭ ءبىرىن توناۋ وقيعاسىنا قاتىستى. يان-ەريك ولسەن ەسىمدى قىلمىسكەر تۇرمەدەن بوساپ شىققان سوڭ بانك توناماققا بەكىنەدى. بىراق قاراقشىنىڭ جوسپارى جۇزەگە اسپاي، امال جوق 4 ادامدى تۇتقىنعا الىپ، عيماراتقا بەكىنۋىنە تۋرا كەلىپتى. ءسويتىپ ولسەن 6 كۇن بويى بانكتىڭ كامەراسىندا ولاردى كەپىلدە ۇستايدى. تۇتقىنداردى بوساتۋ پوليتسياعا قيىنعا سوعادى.

اقىرى قىلمىسكەر قولعا ءتۇسىپ، تۇتقىنداعى ادامدار بوساتىلدى. ءبىر قىزىعى، كەپىلدە بولعاندار ولسەنگە قارسى كۋالىك ەتۋدەن باس تارتادى. ءتىپتى قالتاسىنان قارجى شىعارىپ قىلمىسكەرگە ادۆوكات جالداعان ەكەن. وسى وقيعا كەزىندە پوليتسياعا كومەكتەسكەن نيلس بەيەرۋت ەسىمدى پسيحياتر تۇتقىنداردىڭ پسيحيكالىق جاعدايىن «نوررمالمستورگ سيندرومى» دەپ سيپاتتايدى. كەيىنىرەك بۇل ۇعىم الەمگە «ستوكگولم سيندرومى» رەتىندە تانىلادى.

اقش-تان تاعى ءبىر مىسال كەلتىرسەك. 1974 جىلى تەرروريستەر جازۋشى ۋيليام حەرستتىڭ قىزى پاتريسيانى ۇرلاپ اكەتەدى. ءسويتىپ ونى بوساتۋ ءۇشىن وزدەرىنىڭ جاقتاستارىن بوساتۋدى جانە كوپ كولەمدە اقشا بەرۋدى تالاپ ەتەدى. ۋيليام حەرست كەرەك قاراجاتتى جيناپ بىتەمىن دەگەنشە پاتريسيا «ستوكگولم سيندرومىنا» ۇشىرايدى. پاتريسيا ءوز ەركىمەن تەرروريستەر ساپىنا قوسىلعان ەكەن. اقىرىندا ول سان-فرانتسيسكو قالاسىنداعى بانكتىڭ ءبىرىن تونايدى. بۇدان بولەك باسقا دا قىلمىستىق ارەكەتتەرگە اتسالىسادى. راس، فەدەرالدىق تەرگەۋ بيۋروسى 1975 جىلى تەرروريستىك توپتى قولعا تۇسىرەدى. پاتريسيانى 7 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرادى. حەرست تەك 2001 جىلى عانا تولىقتاي اقتالىپ شىقتى. اقش-تا پاتريسيانىڭ باسىنان وتكەن جاعدايدى «ستوكگولم سيندرومىنىڭ» جارقىن مىسالدارىنىڭ ءبىرى دەپ ەسەپتەيدى.

وسى «ستوكگولم سيندرومىنا» قاتىستى ءبىر وقيعا سوناۋ 1933 جىلى بولعان ەكەن. مەري ماكەلروي ەسىمدى 25 جاستاعى بويجەتكەندى 4 ەر ادام ۇرلاپ اكەتەدى. ول بىرنەشە جىل سولارمەن بىرگە ءومىر سۇرگەن. كەيىنىرەك ءتارتىپ ساقشىلارى مەريدى بوساتىپ، قىلمىسكەرلەردى تۇتقىنعا الادى. سوت ولاردى ءولىم جازاسىنا كەسەدى. بىراق مەري بىرنەشە رەت تۇرمەگە بارىپ، ءوزىن ۇرلاعاندارمەن كەزدەسكەن ەكەن. كەيىن ءتىپتى ءوز-وزىنە قول جۇمساپ، قىلمىسكەرلەرگە كەشىرىم جاساۋدى سۇراپ حات قالدىرادى.

عالىمدار «ستوكگولم سيندرومىنا» ۇشىراعان ادامدار پسيحولوگيالىق تا، فيزيو­لوگيالىق تا قىسىمعا تاپ كەلەتىنىن ايتادى. سونداي-اق بۇل تەرميننىڭ كلاسسيكالىق ۇلگىسىنە 4 ءتۇرلى سيپاتتاما بەرەدى. ءبىرىنشىسى، كەپىلگە الىنعان ادام كەپىلگە الۋشىعا ءپوزيتيۆتى سەزىمى بولۋعا ءتيىس. ەكىنشى، ولار بۇعان دەيىن ءبىر-ءبىرىن تانىماۋى كەرەك. ءۇشىنشى، تۇتقىنداعى ادامنىڭ پوليتسيا جانە باسقا دا مەملەكەتتىك مەكەمە وكىلدەرىمەن ارەكەتتەسۋدەن باس تارتۋى قاجەت. سوڭعىسى، جاپا شەگۋشى ءوزىن كەپىلگە العان­نىڭ ادامگەرشىلىگىنە سەنۋى، ونى قاۋىپ رەتىندە كورمەۋى قاجەت.

دەگەنمەن كەي عالىم «ستوكگولم سيندرومى­نىڭ» سيپاتتاماسى مۇنىمەن شەكتەلمەيدى دەپ ەسەپتەيدى. ولاردىڭ پايىمداۋىنشا، وزىنە ءزابىر كورسەتكەنىنە قاراماستان سيمپاتياسى ويانۋدى وسى سيندرومعا جاتقىزادى. «ستوكگولم سيندرومىنىڭ» كۇندەلىكتى ومىردە كەزدەسەتىن مىسالىنىڭ ءبىرى رەتىندە بالانى ۇرۋدى، وعان قىسىم كورسەتۋدى اتايتىندار بار. جاڭا زەلان­دياداعى ماسسەي ۋنيۆەرسيتەتى پروفەسسورلارى جۇرگىزگەن زەرتتەۋگە سۇيەنسەك، جىنىستىق قى­سىم كورگەن بالالار ول تۋرالى ايتپاي، كەرىسىنشە ءوزىن قورلاعاندى قورعاۋعا تىرىساتىن وقيعالار كەزدەسىپتى. سوندىقتان عالىمدار مۇنداي ءزابىر كورگەن بالالاردىڭ بويىنداعى «ستوكگولم سيندرومىن» ەمدەۋ كەرەك دەپ وي تۇيەدى.

سونداي-اق قازىرگى تاڭدا تۇرمىستىق زور­لىق-زومبىلىق كورەتىن ايەلدەر از ەمەس. كۇيەۋى ۇرىپ-سوقسا دا سوعان توزەتىندەر، ءتىپتى مۇنى دۇرىس سانايتىندار دا كەزدەسەدى. 2020 جىلى ەلىمىزدە 63 مىڭنان استام تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق وقيعاسى تىركەلىپتى. سونىڭ 413-ءى اسا اۋىر تۇردە جاسالعان ەكەن. بۇل ايتىلعانى عانا. كوپ جاعدايدا تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق «جابۋلى قازان» كۇيىندە قالادى. ءوزىن جابىرلەگەندى زاڭدى جاۋاپقا تارتۋدىڭ ورنىنا، ولاردى قورعاپ قالاتىندار تۋرا­لى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنان دا، قۇقىق قورعاۋشىلاردان دا ەستىپ ءجۇرمىز.

وكىنىشكە قاراي، پسيحياترلار «ستوكگولم سيندرومىن» ەمدەۋ ۇزاققا سوزىلاتىن پروتسەسس دەپ ەسەپتەيدى. ويتكەنى قىسىم كورىپ، شاراسىز قالعان ادام تاعدىر تالكەگىنە كوندىگەدى. سوندىقتان ولاردى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن ءبىرشاما ۋاقىت كەرەك.

P.S. كەيدە ەل ىشىندە اشارشىلىق جىلدارى قازاقتى قىناداي قىرعان، بەتكە ۇستار ازاماتتارىن ساياسي قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراتقان، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا قيان-كەسكى ۇرىسقا ايداپ سالعان، كەشەگى جەلتوقسان وقيعاسىندا اياۋشىلىق تانىتپاعان كەڭەس وكىمەتىن اڭسايتىنداردى كورگەندە ءبىزدىڭ قوعام «ستوكگولم سيندرومىن» جۇقتىرعان-اۋ دەگەن وي كەلەدى...