كولساي: وتاندىق ءتۋريزمنىڭ تىنىسىن كەڭەيتەدى

– ەرجان ورىنباي ۇلى، «كولساي كولدەرى» ۇلتتىق پاركىنىڭ بۇگىنگى تىنىسى قانداي؟

– الەمدى ابىگەرگە سالعان پاندەميا كەزىندە شەكارا اسىپ ساياحات قۇرۋ مۇمكىن بولمادى. ەڭبەك دەمالىسىن شەت مەملەكەتتەردە وتكىزۋگە بەيىل جەرلەستەرىمىز ءوز جەرىمىزدەگى كورىكتى ورىندارعا كوبىرەك نازار اۋدارا باستادى. وسىنىڭ سەبەبىنەن ىشكى ءتۋريزمنىڭ تىنىسى كەڭەيىپ، بىزگە دە كەلۋشىلەر سانى ارتتى. ايتالىق، وسىدان بەس جىل بۇرىن جىلىنا نەبارى 6-7 مىڭ تۋريست كەلسە، 2021 جىلدىڭ ءبىر ماۋسىمىندا عانا 165 مىڭ تۋريست كولسايعا تابان تىرەدى. ياعني كەلۋشىلەر لەگى ەسەلەپ ءوستى. بيىلعى ماۋسىمدا دا تۋريستەر كوپتەپ كەلەدى دەگەن ءۇمىتىمىز بار. ىندەتتىڭ بەتى بەرى قاراي باستادى. بۇل شەكارالاردىڭ اشىلۋىنا جول اشادى. ناتيجەسىندە، شەت مەملەكەتتەردەن كەلەتىن ساياحاتشىلار سانى دا ارتادى دەگەن ءسوز.

– كەلۋشىلەر كولەمى ءبىر دەمدە ەسەلەپ وسكەنىن ايتىپ ءوتتىڭىز. كولسايدىڭ ينفراقۇرىلىمى، سەرۆيستىك قىزمەت كور­سەتۋ ساپاسى بۇل جۇكتەمەگە توتەپ بەرە الدى ما؟

– مەملەكەت تاراپىنان ەكوتۋريزمدى دامىتۋعا باعىتتالعان بىرقاتار باعدارلاما ىسكە اسۋدا. سونىڭ ءبىرى كولساي سايىنا اپارار جولدى ەلەكتر جەلىسىمەن قامتۋ ماسەلەسى. بۇعان اۋقىمدى قارجى ءبولىندى. بىلتىردان باستاپ قايىڭدى جولى، ساتى سايىنا اپاراتىن جول جاسالىپ جاتىر. قۇرمەتى سايى دا كەزەگىن كۇتىپ تۇر. مينيسترلىك تاراپىنان تسيفرلاندىرۋ باعدارلاماسى نەگىزىندە ءتيىستى قاراجات قاراستىرىلدى. بۇل ءوز كەزەگىندە قورعاۋ، باقىلاۋ جۇمىستارىن زامان اعىمىنا ساي تەحنولوگيالىق، ساندىق جۇيەگە كوشىرۋگە جول اشادى. اتالعان جۇمىستار باستالىپ تا كەتتى. تۋريستەردىڭ كەلىپ-كەتۋ جۇيەسىن، باسقا دا ماسەلەلەردى ءتيىمدى باسقارۋدى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن تسيفرلاندىرۋدىڭ ماڭىزى زور. بىلتىردان باستاپ كولسايعا كەلۋ اقىسىن Kaspi تولەمى ارقىلى تولەۋ جۇزەگە استى. مۇنى تسيفرلاندىرۋ ءىسىنىڭ باسى دەپ ايتۋىمىزعا بولادى. بۇرىندارى كولساي كولى الدىندا تۋريستىك كولىكتەر ۇزىن-سونار كەزەكتە تۇراتىن. ال قازىر تۋريستەر جولدا كەلە جاتىپ-اق ءموبيلدى قوسىمشا ارقىلى الدىن-الا تولەم جاساپ، جاسىل دالىزگە وتە الادى. كولسايدا بۇرىن ءموبيلدى بايلانىس تا جوق ەدى. قازىر عالامتور دا جاپ-جاقسى ۇستاپ تۇر. بەينەباقىلاۋ قۇرىلعىلارى پايدا بولا باس­تادى. ءبىزدىڭ ارناۋلى سايتىمىزدا كورىكتى مەكەندەردىڭ تاريحىنا، ەرەكشەلىگىنە قا­تىستى اقپاراتتار ورنالاستىرىلعان. ساي­تتا كەلۋشىلەر سانى كۇنبە-كۇن جاريا­لانىپ تۇرعاندىقتان، مۇندا ات باسىن بۇر­عىسى كەلگەندەر جۇكتەمە كەزىنە تاپ بول­ماس ءۇشىن الدىن الا جوسپار قۇرا الادى. اتال­عان مالىمەتتەر ۇدايى جاڭارىپ، تو­لىق­تىرىلىپ وتىرادى. قىزمەت كورسەتۋ سا­پاسى دا جىل ساناپ العا جىلجىپ كەلەدى. ال­داعى بىرەر جىلدا بۇدان دا زور تابىس­تارعا قول جەتكىزەمىز دەگەن جوسپارىمىز بار.

– «كولساي كولدەرى» ۇلتتىق سايابا­عىنىڭ جالپى قۇرىلىمىنا از-كەم توق­تالا كەتسەڭىز؟

– «كولساي كولدەرى» ۇلتتىق پاركىنىڭ جالپى اۋماعى 160 مىڭ گەكتاردى قۇرايدى. ءبىر شەتى كەگەن اۋدانىنان باستالىپ الماتى ىرگەسىندەگى تالعار اۋدانىنىڭ اۋماعىنا دەيىن سوزىلىپ جاتىر. قايىڭدى، كولساي كولدەرىنەن باسقا دا كورنەكتى جەرلەرىمىز بارشىلىق. ولاردىڭ دا ءورىسىن كەڭەيتىپ، ينفراقۇرىلىمدىق الەۋەتىن ارتتىرۋعا كەشەندى جوسپارلار قۇرىلدى. بۇل باعىتتاعى بىرقاتار جۇمىس الماتى وبلىستىق تۋريزم باسقارماسىمەن بىرلەسە اتقارىلادى. دەمالۋشىلارعا زامان تالابىنا ساي قولايلى جاعداي تۋعىزۋ، كورىكتى مەكەندەرگە اپاراتىن جولداردىڭ جايىن جاقسارتۋ سەكىلدى ماسەلەلەر باستى نازاردا.

– ۇلتتىق پارك قۇرىلعاننان كەيىن جانۋارلار مەن وسىمدىكتەر الەمىن قور­­­عاۋ جايى دا نازارعا الىنعان بولار. جالپى سىزدەردىڭ مىندەتتەرىڭىزگە تۋريزم­­نەن باسقا نە كىرەدى؟

– ءبىزدىڭ ۇلتتىق پارك ۇكىمەت قاۋلى­سىمەن 2007 جىلى قۇرىلدى. سودان بەرى ونداعى جان-جانۋارلار مەن وسىمدىكتەر مەملەكەت قورعاۋىندا. ماسەلەن ۇلتتىق پارك اۋماعىنا كىرمەيتىن جەرلەرمەن سالىستىرعاندا جانۋارلاردى، ورماندى قورعاۋ، دامىتۋ جۇمىستارى جۇيەلى جولعا قويىلعان. ارناۋلى ماماندار عىلىمي ادىستەمەلىك شارالارمەن اينالىسادى. قارۋمەن جاراقتالعان جەدەل توپتارىمىز بار. قۇقىق قورعاۋ ورىندارىمەن بىرلەسكەن ءىس-شارالار جۇرگىزۋ ارقىلى، پارك اۋماعىنداعى سيرەك كەزدەسەتىن اڭداردى قورعاۋ ىسىندە ايتارلىقتاي ناتيجەلەرگە قول جەتكىزىپ وتىرمىز. براكونەرلىك، اعاشتاردى كەسۋ سىندى زاڭعا قايشى ارە­كەتتەرگە توسقاۋىل قويىلدى. جىل سايىن اڭ ساناعىن وتكىزەمىز. سوڭعى جىلدارى قىزىل كىتاپقا ەنگەن ءىلبىس سەكىلدى سيرەك كەزدەسەتىن اڭداردىڭ كوبەيۋ ءۇردىسى بايقالا باستادى. بۇل قۋانتارلىق جاعداي. سونىمەن قاتار ىلبىستەرگە ارناۋلى JPS قوندىرعىسى ورناتىلدى. ولاردىڭ ءوسۋ ديناميكاسى، تابيعي ەرەكشەلىكتەرى عىلىمي نەگىزدە باقىلانىپ، زەرتتەپ-زەردەلەنۋدە. سول سەكىلدى وسىمدىكتەر دۇنيەسىن، ەكولوگيانى قورعاۋ ماسەلەسى دە نازارىمىزدا.

– ۇلتتىق پارك تاۋلى ايماق تۇرعىن­دارىن جۇمىسپەن قامتىپ وتىرعان بىر­دەن-ءبىر مەكەمە. جالپى تۋريستىك اي­ماق­تىڭ ءورىسىن كەڭەيتۋدە، كادر ماسەلە­سىندە قانداي پروبلەمالار بار؟

– «كولساي كولدەرى» ۇلتتىق پاركىندە 200-گە تارتا ازامات ەڭبەك ەتەدى. ولاردى مازالايتىن باستى ساۋال جالاقىنىڭ ازدىعى. جىل باسىندا ەڭبەكاقى 20 پايىزعا ءوستى. دەگەنمەن جاۋاپتى مىندەتكە جۇمىلعان ماماندار ءۇشىن بۇل دا تومەن. ياعني ۇلتتىق پارك قىزمەتكەرلەرى ەلىمىز بويىنشا ەڭ تومەنگى جالاقى الاتىن ازاماتتاردىڭ ساناتىندا. جالاقى كوتەرىلسە جاقسى ماماندار تارتىلىپ باسەكەگە ساي ورتا قالىپتاسار ەدى. ال باسەكە بولعان جەردە پروگرەسس پايدا بولادى. دەگەنمەن بۇل سالادا جۇمىس ىستەيتىن ماماندارىمىزدىڭ كوپشىلىگى ءوزىڭىز ايتقانداي تابيعي پارك اۋماعىنا جاقىن ورنالاسقان اۋىلداردىڭ تۇرعىندارى. ولار جالعىز بۇل جۇمىسپەن شەكتەلىپ قالماي، مال شارۋاشىلىعى سەكىلدى ءوزىنىڭ باسقا دا كاسىپتەرىمەن قاتار اينالىسادى. كولسايعا جاقىن ور­نا­لاسقان ەلدى مەكەن تۇرعىندارىنىڭ تۇرمىسىن جاقسارتۋعا تۋريستىك ورىن وڭ اسەرىن تيگىزۋدە. كولساي سايىنا كەلەتىن تۋريستەرگە ءتۇرلى قىزمەت كورسەتۋ، جاتىن ورىن ۇسىنۋ، اتقا مىنگىزۋ، تاماق ازىرلەۋ سەكىلدى كوپتەگەن جۇمىسپەن اينالىساتىن جەرگىلىكتى تۇرعىندار. دەگەنمەن ءبىز ءۇشىن جوعارى ستاندارتقا ساي ساپالى قىزمەت ۇسىنۋ جايى العاشقى ورىندا. وسىعان ساي تۋريستىك ايماقتاعى ساۋدا-ساتتىقتى دۇرىس ۇيىمداستىرۋ، سانتيتارلىق تالاپتاردى ساقتاۋ ماقساتىندا ساۋدا ورىندارىن باس جوسپارعا ەنگىزدىك. ناتيجەسىندە، باقىلاۋ كۇشەيىپ، باسەكەلەستىك ورتا قالىپتاسىپ كەلەدى. تالاپقا ساي بولساڭ جۇمىس ىستەيسىڭ، ال ۇدەدەن شىعا الماساڭ جۇمىسىڭدى توقتاتاسىڭ. بۇل نە ءۇشىن قاجەت؟ ەڭ الدىمەن، شەت ەلدەردەن، ەلىمىزدىڭ ءار وڭىرىنەن كەلگەن تۋريستەردىڭ شۇرايلى ايماقتىڭ تۋريستىك الەۋەتى تۋرالى وڭ پىكىر قالىپتاستىرۋى ءۇشىن قاجەت. سايىپ كەلگەندە بۇل مەملەكەتىمىزدىڭ ءيميدجى. ءبىزدىڭ باستى مىندەتىمىز – ءتۋريزمنىڭ ارناسىن كەڭەيتۋمەن قاتار تابيعاتتى قورعاۋ.

– كولسايعا بارىپ دەمالۋ قۇنى قانشا؟ ۇلتتىق پارك جەكە كاسىپ­كەر­لەردىڭ باعا ماسەلەسىن قاداعالاۋعا قاۋ­قارلى ما، جالپى دەمالىس اۋماعىندا قانداي ەرەكشەلىكتەر بار؟

– بىردەن ايتۋ كەرەك، بىزدە باعا قولجەتىمدى. ويتكەنى باسەكە بار. باسەكە بولعان جەردە ەشكىم اسپانداعى باعانى قويا المايدى. جەكەلەگەن قىزمەت قۇنىن سايت ارقىلى انىقتاۋعا بولادى. البەتتە ىشكى ماسەلەلەرىنە تىكەلەي ارالاسپاساق تا ونداعى ءار قىزمەت ءبىزدىڭ نازارىمىزدا. ءبارى دە حالىققا، تۋريستەرگە قولايلى جاعداي جاساۋ نيەتىندە قولعا الىنعان جوبالار. جالپى، دەمالۋدىڭ وزىندىك ادەبىن قالىپتاستىرۋدىڭ ماڭىزى زور. ايتالىق، كەلگەن ادامدار ءار جەردە سۋرەتكە ءتۇسىپ، ءارلى-بەرلى ءجۇرىپ قايتپاۋى كەرەك. جاڭا ساۋىلعان بيە ءسۇتىن ءىشىپ، تازا اۋادا سەرۋەندەپ، قايىققا ءمىنىپ دەنساۋلىققا جاعىمدى اسەر الۋعا ءتيىس. تۋريستەرگە وسىنداي مۇمكىندىك سىيلاۋ ءۇشىن جىلدان-جىلعا جاڭا باستامالار ىسكە اسىپ كەلەدى. تابيعات انا قاشاپ بەرگەن سۇلۋ مەكەننىڭ اتىن ەستىپ، سۋرەتىن كورۋ باسقا دا، وعان كەلىپ اتموسفەراسىن سەزىنۋ مۇلدە بولەك. ادامداردى مىڭداعان شاقىرىمنان ماگنيتتەي تارتىپ اكەلەتىن وسى سۇلۋلىق، وسى كەڭدىك. كولساي يۋنەسكو-عا كىردى. ساتى اۋىلىن بولاشاقتا ۇلكەن تۋريستىك الاڭعا اينالدىرۋ كوزدەلۋدە. ءبىزدىڭ ۇلتتىق پارك­تە تۇسىرىلگەن بەينەروليكتەر الەۋمەتتىك جەلىدە ميلليونداعان قارالىمعا يە بولىپ، الەم حالقىن تاڭداي قاقتىردى. وسى عاجاپ كورىنىسكە كوز سۋارعان شەتەلدىكتەر الداعى ۋاقىتتا جۇماق مەكەندى ءبىر كورۋگە اسىعارى داۋسىز.

اڭگىمەلەسكەن

ارمان وكتيابر،

«Egemen Qazaqstan»

الماتى