تسيفرلى نارىقتاعى قۇبىلمالى كەزەڭ

ماماندار ميگراتسياسى قارقىندى

دۇنيەجۇزى پاندەميانى جەڭۋگە شاق قالعاندا باۋىرلاس ەلدەر اراسىنداعى قارۋلى قاقتىعىس جاھاندىق ەكونوميكانى سان سوقتىرىپ، جىعىلعانعا جۇدىرىق بولعانداي. دەمەك جاھاندىق گەوساياسي پروتسەستەر الەمنىڭ قانشالىقتى كۇردەلى ءارى نازىك ەكەنىن بايقاتىپ وتىر. قارشا بوراعان سانكتسيالار جانجالداسۋشى مەملەكەتتەردە ەڭبەك ميگراتسياسىنىڭ ورىن الۋىنا تۇرتكى بولدى. بۇل اسىرەسە IT-سالاسىنا قاتىستى. جاسىراتىنى جوق، تمد اۋما­عىندا تسيفرلى تەحنولوگيالار نارىعىندا جۇمىس ىستەيتىن كوم­پانيالار مەن ماماندار جەتكىلىكتى. IDC كومپانياسىنىڭ تمد-داعى وڭىرلىك ديرەكتورى اندرەي بەكلەميشەۆتىڭ پىكىرىنە سۇيەنسەك، بىلتىر رەسەيدە اقپا­راتتىق-كوممۋنيكاتسيالىق تەحنولوگيالار نارىعىنداعى اقشا اينالىمى 52 ملرد دوللارعا جەتسە، ۋكراينادا ونىڭ كورسەت­كىشى 6 ملرد دوللارعا جاقىن. سوعىس جاعدايى بۇل تابىس كوزىن قۇلدىراتىپ قانا قويماي، كورشىلەس بەلارۋس ەلى مەن پولشا، چەحياداعى IT-سالاسىنا كەرى اسەرىن تيگىزەدى.

ء«بىزدىڭ ساراپشىلارىمىزدىڭ مالىمەتىنە سايكەس، ۋكراينادا 14 مىڭداي باعدارلاما ازىرلەۋ­شىلەرى بولعان. قازىر ولاردىڭ كەيبىرىن ەۆاكۋاتسيالاپ، اتالعان ماماندار قونىستارىن اۋىستىرىپ جاتىر. بەلارۋس ەلىندە دە باسقا ەلدەرگە كوشىپ جاتقان IT-سالاسىنىڭ وكىلى كوپ. ايتالىق، كەيبىرى ەۋروپانى تاڭداسا، ورتالىق ازيا، ونىڭ ىشىندە قازاقستان، قىرعىزستان جانە وزبەكستانعا قونىس اۋدارىپ جاتقاندار دا از ەمەس. بۇل ميگراتسيا نارىققا قاجەتتى ونىمدەردىڭ كەش جەتكىزىلۋىنە اسەر ەتۋى مۇم­كىن. تۇتاستاي العاندا، قىز­مەتتىك لوكاتسيانى اۋىستىرۋ ءۇردىسى جاھاندىق نارىق ءۇشىن جاعىمدى نە جاعىمسىز بولاتىنى دا ازىرگە بەلگىسىز»، دەدى ا.بەكلەميشەۆ.

IT-سالاسىنىڭ ساراپشىسى ازيزا شۋجەەۆانىڭ ايتۋىنشا، رەسەي مەن ۋكراينانىڭ اكت ماماندارى ۋاقىتشا قونىس رەتىندە وتاندىق ينتەرنەت كەڭىستىگىندە تالقىلانعانداي قازاقستانعا ەمەس، كوپ جاعدايدا ارمەنيا مەن قىرعىزستانعا باسىمدىق بەرەدى.

«كەيىنگى اپتالاردا الەۋ­مەتتىك جەلىلەردە ۋكرايندىق جانە رەسەيلىك مامانداردىڭ ەلىمىزگە قونىس اۋدارۋىنا بايلانىستى اڭگىمە كوپ تالقىلانا باس­تادى. مۇنى قولدايتىندار دا، كەرىسىنشە كەلىسپەيتىندەر دە بار. دەسەك تە، ءبىر قىزىعى، رەسەي مەن ۋكرايناداعى IT-كومپانيالار قىزمەتتىك مەكەندى اۋىستىرۋ بويىنشا تاڭداۋى ارمەنيا مەن قىرعىزستانعا ءتۇسىپ جاتىر. نەگە دەسەڭىز، اتالعان ەلدەردە سالىق جۇيەسى كاسىپ جۇرگىزۋگە قولايلى. ولاردا شەتەلدىك رەزيدەنتتەرگە 20%-دىق سالىق سالۋ ءتارتىبى قولدانىلمايدى. بۇعان قوسا تىركەۋ ءراسىمى دە وڭتاي­لاندىرىلىپ، ۆاليۋتالىق قا­داعالاۋ جۇرگىزىلمەيدى. سول سەكىلدى رەسەيدەگى امەريكالىق كومپانيالاردىڭ تۇركياعا كوشىپ جاتقانى تۋرالى اقپاراتتار تاراي باستادى. تۇركيالىق ارىپ­تەستەرىمىزبەن سويلەسكەندە، ولار ءوز IT-نارىقتارىن دامىتۋ ءۇشىن مامانداردى تارتۋعا دايىن ەكەندەرىن جەتكىزدى»، دەدى ا.شۋ­جەەۆا.

«سبەر» جوباسى قاجەتسىز ەكەنىن كورسەتتى

Documentolog كومپانيا­سىنىڭ باس ديرەكتورى باي­جان قانافين ايتقانداي، قا­زاقستاندا جوعارى تەحنولوگيا­لار سالاسىندا بىلىكتى مامانداردى تابۋ قيىن. سول سەبەپتى جۇمىس ونىمدىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن كورشىلەس ەلدەردەن ەڭبەك رەسۋرسىن تارتۋ قالىپتى ءۇردىس.

ء«وز باسىم اتالعان ماسەلەگە كاسىبي تۇرعىدان قارايمىن. بۇل مامانداردىڭ ىزىمەن كەيىن رەسەيدىڭ بيلىگى دە كەلىپ، ەلىمىزدى جاۋلاپ الادى دەگەندەي پىكىرلەر دە ايتىلدى. الايدا بۇل اقىلعا قونبايتىن جانە قيسىنسىز پىكىر دەپ سانايمىن. سەبەبى قونىس اۋدارۋشىلاردىڭ باسىم بولىگى جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ ساياساتىمەن كەلىسپەي، ەلدەرىن تاستاۋعا ءماجبۇر. مۇنداي قادامعا ولار تويىپ سەكىرگەندىكتەن بارىپ وتىر­ماعانىنا سەنىمدىمىن. ەكىن­شى ماسەلە، ەلىمىزگە كەلۋگە نيەتتى كومپانيالارعا ارتىق پرە­­فەرەنتسيالار بەرىلىپ قويماي، ءادىل باسەكەلەستىك ساقتالسا يگى. وسىنداي سىن ساتتە ەل ۇكىمەتى ىشكى ماسەلەلەرگە، ءوزىمىزدىڭ سالا­مىزدى دامىتۋعا ءمان بەرسە ەكەن دەيمىن. اتاپ ايتقاندا، مەملەكەتتىڭ ەكونوميكاداعى ۇلەسىن شىن مانىندە ازايتاتىن كەز جەتتى. سىبايلاس جەم­قورلىقتى اۋىزدىقتاپ، ءتيىستى شەشىمدەردى قابىلداۋدا اشىق­تىق قاجەت. سوندىقتان باسقا جاقتا ءوربىپ جاتقان ماسە­لە­لەردەن گورى ءوزىمىزدىڭ ىشكى احۋا­لىمىزدى جاقسارتۋعا كوڭىل بولگەن تيىمدىرەك بولار. ءبىر جا­عىنان، كورشىلەس ەلدەگى جاعداي ۇكىمەتكە «سبەرمەن» اراداعى كەلىسىمدى قايتا قاراستىرۋعا ىقپال ەتكەندەي. مەنىڭ ويىمشا، بۇل جوبا ەلىمىزگە قاجەت ەمەس جانە ودان باس تارتۋ كەرەك»، دەدى ب.قانافين.

ينتەرنەتسىز قالۋىمىز مۇمكىن بە؟

«ترانستەلەكوم» كومپانيا­سىنىڭ ستراتەگيالىق جوسپارلاۋ جانە تالداۋ باعىتىنىڭ ءبولىم مەڭگەرۋشىسى ميرحات سەرىكباەۆتىڭ سوزىنە سەنسەك، رەسەيگە سالىنعان سانكتسيا­لاردىڭ سالقىنى جاناما تۇردە ەلىمىزگە دە ءتيۋى عاجاپ ەمەس. ويتكەنى «ترانستەلەكوم» بايلانىس قىزمەتىن ۇسىناتىن وپەراتور رەتىندە نەگىزگى ترافيكتى رەسەيدەن ساتىپ الادى. بۇل شامامەن 320 گيگابيت سەكۋندتى قۇرايدى. ارى قاراي بۇل ترافيك ترانزيت ارقىلى ورتالىق ازيا ەلدەرى مەن قىتايعا تارالادى. قازىر ينتەرنەت-ترافيگىنىڭ الەمدىك تاراتۋشىسى LINX (London Internet Exchange) رەسەي­لىك «مەگافون» مەن «روس­تەلەكوم» پروۆايدەرلەرىن تەلەكوممۋنيكاتسيا قىزمەتىنەن اجىراتىپ تاستاعان. ۇلتتىق بايلانىس وپەراتورى وسىنىڭ كەسىرىنەن قاجەتتى بايلانىس سيگنالىنان ايىرىلىپ قالامىز با دەپ الاڭداۋلى.

«مۇنداي ساتتە ەلىمىزدىڭ قۇزىرلى ورگانى قانداي جۇمىس­تى قولعا الدى دەگەنگە كەلسەك، تسيفرلى دامۋ مينيسترلىگى قول­داۋدىڭ ورنىنا، كەرىسىنشە ايىپپۇلدىڭ سوماسىن ون ەسەگە كوتەرىپ جىبەردى. ەكىنشىدەن، تەلەكوممۋنيكاتسيا قىزمەتى مەن IT-نارىعىنا ارنالعان قۇ­رال-جابدىقتى ءبىز ەاەو-دان تىس دوللار جانە ەۋرو ۆاليۋ­تاسىمەن ساتىپ الاتىنىمىز­دى ايتقىم كەلەدى. سول سەبەپتى بۇل دا تابىسىمىزعا اسەر ەتىپ، ابونەنتتەرگە ۇسىنى­لا­تىن قىز­مەتتىڭ ءتاريفىن قايتا قاراس­تىرۋعا تۋرا كەلەتىن شىعار. سون­­دىقتان مينيسترلىك وكىلدەرى كابي­نەتتەرىندە قۇر وتىرماي، تەز ارادا قىتاي ەلىمەن قاجەتتى قون­دىرعىلاردى ساتىپ الۋعا باي­لانىستى حالىقارالىق كەلى­سىمشارتقا وتىرىپ، ەسەپ ايى­رى­سۋدى يۋان-تەڭگە ۆاليۋتاسىمەن جۇرگىزگەنى ابزال»، دەدى م.سەرىكباەۆ.

بيزنەس جۇرگىزۋگە قولايسىز ءوڭىر

قازاقستاننىڭ ينتەرنەت قاۋىمداستىعىنىڭ پرەزيدەنتى شاۆحات سوبيروۆتىڭ ايتۋىنشا، رەسەيلىك كومپانيالاردىڭ قاپتاۋىنا الاڭداماق تۇگىلى ارمانداۋدىڭ قاجەتى شامالى. ۇيىم باسشىسى ەلىمىزدە IT-بيزنەستى جۇرگىزۋ وڭايعا سوق­پاي­تىنىن ايتادى. وعان جە­تىل­دى­رىلمەگەن زاڭناما مەن تىم ار­تىق شەكتەۋلەر مۇرسات بەر­مەيدى.

«قازاقستان كەز كەلگەن كاسىپتى جۇرگىزۋ بويىنشا قو­لاي­لى ءوڭىر دەگەن جاڭساق پى­كىردەن ارىلۋ قاجەت. كەيىنگى ۋاقىت­تا ماسكەۋ، ومبى، سانكت-پەتەربۋرگ جانە نوۆوسىبىردەگى IT-كوم­پانيا­لار­مەن كوپ پىكىر الماستىم. تۇسىنەسىز بە، ەلىمىزدىڭ زاڭناماسى تىم بيۋروكراتيالانعان. پان­دەميا باستالعالى بەرى شە­نەۋ­نىكتەرگە ءتيىستى زاڭداردى قا­بىلداۋدا وڭتايلى شەشىمدەر قاراستىرۋدى ۇسىنعان ەدىك. جۇمىس توپتارىنىڭ وتىرىسىندا دا بىرنەشە رەت ايتتىق. ناتيجەسى – ءنول. ونىڭ ۇستىنە قاڭتار قاسىرەتىندە ينتەرنەتتىڭ قالاي وشىرىلگەنىن جاقسى بىلەسىزدەر. بۇل مەملەكەتتىك توڭ­­كەرىسپەن پارا-پار. ونى ەش­كىم ايتىپ جاتقان جوق. نەگە؟ ينتەرنەت جانە تۇتاستاي تسيفر­لى ينفراقۇرىلىم تەك قانا الەۋمەتتىك جەلىلەردەن تۇر­مايدى. بۇل تەلەمەتريا، اۋرۋحانالار جانە باسقا دا ماڭىزدى قىز­مەتتەرمەن تىعىز بايلانىس­تى ءتۇرلى دەرەكتەر قورى. وندا مىڭداعان ادام جۇمىس ىستەيدى. شىن مانىندە، بىزگە ءتۇرلى ەرەجەلەر مەن اكتىلەردى قابىلداۋدى جەڭىلدەتەتىن تەتىك قاجەت دەپ ويلايمىن.

ترافيك الماسۋ نۇكتەسىندەگى مەملەكەتتىك مونوپوليا جونىندە ايتىپ كەلە جاتقانىمىزعا ءبىراز بولدى. قاشانعا دەيىن «قا­زاقتەلەكوم» «بيلاينمەن» بىر­گە ترافيك الماسۋ نۇكتەسىن جەكە- دارا يەمدەنەدى؟ نەگە ونى با­سەكەلەستىك ورتاعا بەرمەيدى؟ بۇكىل الەمدە ترافيك الماسۋ نۇكتەسى بيزنەستىڭ اراسىندا تەڭ ۇلەستىرىلەدى»، دەدى ش.سوبيروۆ.

تۇيىندەي كەلگەندە قازاق­ستان­نىڭ IT قاۋىمداستىعى قا­زىرگى سالىق جۇيەسى جاع­دا­يىن­­­دا ەلىمىزگە شەتەلدىك كوم­­پا­نيا­لاردىڭ كەلەتىنىنە كۇمان­مەن قاراپ وتىر.