«قۇلاعىنان قان اققان ق ۇلىن دەنە...»

سوسىن ءبىر مەزەتتە دۇركىرەپ الىپ جو­نە­لەدى ەكەن عوي ۇلكەن كيىكتەر. سوندا سۋىق­پەن شيراعان قۇرالايلاردىڭ ەرۋگە جارا­عانى عانا دۇرمەككە ىلەسەتىن كورىنەدى دە، ءالجۋازدارى قالىپ قوياتىنى ايتىلادى. ولار تۋىسىمەن تابيعي سۇرىپ وسىلاي باستالاتىنىن ءبىز قايدان بىلەيىك. وسى قۇرالايدىڭ سالقىنىنىڭ ءوزى قازاقتىڭ اي امالدارىنىڭ بىرىنە جاتاتىنىن دا كەيىنىرەك كىتاپتاردان بىلدىك. ءبىزدىڭ اۋىلدا بيەنى قۇرالايدا الاس-كۇلەس بايلايتىنىن ايتاتىن سەبەبىمىز – ەسەنعالي راۋشانوۆتىڭ «امال دەگەن ايىڭىز...» اتتى ولەڭى.

«امال دەگەن ايىڭىز – جاڭبىرلى اي بۇل،

جاڭبىرلى اي بۇل – جىلاۋلى

تاعدىرداي ءبىر.

مەن ريزا جىلاۋلى تاعدىرىما،

ءوتىپ جاتقان ءشولىمدى قاندىرماي ءبىر.

امال دەگەن ايىڭىز – مىنا كەلگەن،

كۇن قاباعىن اشار ما سۇراعانمەن،

جاڭبىر كەشىپ جۇگىرگەن بالالىق-اي،

ق ۇلىنشاقتاي قۇلدىرلاپ قۇبا بەلدەن».

امال كۇتپەيدى سەنى. بۋىنى قاتپاعان جاس بالاسىڭ با، ءسابيسىڭ بە قارامايدى. جاڭ­بىرسىز، قارسىز، سۋىقسىز امال جوق قازاق دا­لا­سىندا. جاڭاعى كيىكتەر لاعىن ورگىزگەن سياقتى ءبىر مەزەتتە دۇركىرەپ، كۇركىرەپ وتە شىعادى. جەتىلىپ تۋعان قۇرالايداي ىلىكسەڭ – ىلىكتىڭ، ىلىكپەسەڭ – قالدىڭ. سول امالدىڭ بىرىندە پاناسىز دالادا تۋعان ق ۇلىنشاقتار اۋىلعا العاش كەلگەن. ۇستىنە ەنەسىنىڭ شۋى­نان باسقا تيمەگەن جاس ق ۇلىندار قانداي سۇلۋ، قانداي اياۋلى. ەنەسىنىڭ جانىنا ەرەدى دە جۇرەدى، كورىنگەن شىبىننان ۇركىپ قالاتىن پاك بەينە. ول امالدىڭ اياماسىن بىلمەيدى عوي. بالكىم امالدىڭ ءوزى تابيعاتتىڭ تولىنە جاۋدىرعان كوز جاسى شىعار. شيرىعىپ ءوسسىن، شيراپ تۋسىن دەگەن. ال ق ۇلىندار ەنە­سى­نىڭ ارقاسىندا، ۇيىردەگى ساقا بيەلەردىڭ ارقاسىندا بىلمەيدى اۋىرتپالىقتىڭ نە ەكەنىن. اقىن ءوزىنىڭ الاڭسىز بالالىعىن دا سول ق ۇلىندارعا تەڭەيدى. «جاڭبىر كە­شىپ جۇگىرگەن بالالىق-اي، ق ۇلىنشاقتاي قۇل­دىرلاپ قۇبا بەلدەن» دەيدى. ق ۇلىن ارقىلى ءوزىن ايتادى.

كوپ جىلقىمەن دالادان العاش كەلگەن الگىندەي ق ۇلىنداردى شىڭعىرتىپ ۇستايدى عوي جۋان قولدار. جانە جىلقىنىڭ جاسى، كارىسى بولسىن، ەڭ ءالسىز، ەڭ جاندى جەرى قۇ­لاقتان باسادى. مۇندايدىڭ نە ەكەنىن بىلمەي­تىن ق ۇلىن شىڭعىرىپ ءولىپ كەتە جازدايدى. اۋىل ءۇشىن، ۇلكەندەر ءۇشىن كادىمگىدەي ۇيرەنشىكتى ءىس بولعانىمەن، سىرتىنان قاراپ تۇرعان پەرىشتە، بالا جۇرەككە شانشۋداي قادالۋى بەك مۇمكىن. دۇلەي كۇشپەن قۇلاقتان ۇستاپ تۇقىرتقانى ءوز الدىنا، نوقتالاپ بايلاپ تاستايدى ق ۇلىنداردى. ءسويتىپ ەركىنەن، قالاۋىنان ايىرادى. بوي بەرمەي ەندى قۇتىلام عوي دەپ سىرتقا شاپشىعانىمەن، بايلاۋ ۇستاپ قالادى. اتقىپ بارىپ، گۇرس ەتىپ قۇلايدى. باسىن جەرگە سوعادى، ىشقىنادى، قايتا تۋلاعانمەن، بوساي المايدى بايلاۋدان. اقىن ءۇشىن بۇدان ازاپتى كورىنىس جوق شىعار. ونىسى ازداي كەشىندە قۇلاقتان باسىپ تۇرىپ، ەن سالىپ جىبەرەدى عوي. جانىن جارالاعانى ازداي ءتانىنىڭ ءبىر بولشەگىن كەسىپ الادى. ەتىنەن ەت كەسىپ العانعا توزە قوياتىنداي، ەسەيگەن مال ەمەس، جاس ق ۇلىن. ەلەستەتىپ كورىڭىز، قۇلاقتان قان شاپشيدى، ءتان ىشىندە ونى سەزگەن جان شاپشيدى، تاستاپ كەتەم جالعاندى دەپ. ەشقايدا تاستاپ كەتە المايدى، بىراق...

قازاق ق ۇلىندارعا ەن-تاڭبانى كۇن ىسىماي تۇرىپ، امال كەزىندە ادەيى سالادى. باسقا ۋا­قىتتا ەن سالسا شىبىن قونىپ، قۇرتتاپ، اۋ­رەگە ءتۇسۋى مۇمكىن. سوندىقتان كوكتەمدە قۇرالايدىڭ كەزىندە نەمەسە جازدىڭ ىستىعى قايتا، بيە اعىتاردا بوقىراۋدىڭ تۇسىندا ەن سالىپ جىبەرەدى. بۇرىن كورىنگەن شىبىننان ۇركەتىن جان ەندى ساۋلاعان ءوز قانىنان شوشىعاندا، شىبىن جانى شىعارعا شاق قالعانى دا ق ۇلىننىڭ. قازاق اۋىلىنداعى كادىمگى كورىنىس.

«يەن دالا جاڭبىرمەن جۋىنعاندا،

ەن سالاتىن اۋىلدا ق ۇلىندارعا.

قۇلاعىنان قان ساۋلاپ قاسقا ق ۇلىن،

دىرىلدەيدى، قورقادى قىبىرلارعا.

قۇلاعىنان قان اققان ق ۇلىن دەنە،

كەتپەي قويدى كوزىمنەن بۇگىن نەگە.

كىسىنەيتىن سياقتى قىر استىندا ول،

ساتىرلاعان نوسەردىڭ ءۇنىن بولە»  

جىلقىنىڭ جىلاعانىن كورسەڭىز، جاقسى تۇسىنەر ەدىڭىز. تۇپ-تۇنىق كوزدەن مونشاقتاپ جاس ۇزىلگەندە، شاققا قالاسىڭ. ءبارىن ايتادى سول جاسپەن. جازىقسىز، شاراسىز جاننىڭ جاسى. ونى كورگەن سوڭ ەشتەڭە ايتۋدىڭ كەرەگى بولماي قالادى. جانۋاردىڭ الدىندا كىشىرەيىپ، كەشىرىم سۇرايسىڭ. نەگە ەكەنىن ءوزىڭ دە بىلمەيسىڭ، بىراق. «جىلقىدا ءتىل عانا جوق» دەيتىن ۇلكەندەردىڭ ءسوزى سوندا عانا ەسكە تۇسەدى. اقىن وسى قۇبىلىستى ودان دا تەرەڭىرەك ءتۇيسىندىرىپ، ءوز جانىمەن پاراللەل ۇسىنادى. بۇل جەردە «قۇلاعىنان قان اققان ق ۇلىن دەنە» مەن اقىن – ءبىر جاراتىلىس. 

«وسى مەنىڭ تاعدىرىم نەگە بۇلاي،

كوز الدىما كىل جەتىم كەلەدى ۇداي،

وڭىرىمدە شىنىمەن از بولدى ما،

ورەن جۇيرىك، شوڭ مەن بي، ورەلى باي؟

كوز الدىمدا ساي-سايدان ورگەن ەلەس،

كوش، كوش بۇلت، ەلەستى وڭگەرە كوش.

نە بار سونشا ب ۇلىنگەن – امال كەلدى.

امال كەلىپ جىلاپ تۇر – ول مەن ەمەس،

جىلاي بەرسىن!»

ال امال تۋرالى اڭگىمە بولەك. ول بىزدەن باياعىدا وزىپ كەتكەن...