ارلان – «ءبىزدىڭ تەرميناتور»

رەسمي دەرەكتەر مەگاپوليستە 291 عيمارات، ونىڭ ىشىندە 62 اكىمشىلىك عيمارات زارداپ شەكتى دەيدى. ەگەر الما­تىنىڭ تۇرعىندارى كوزسىز تاۋەكەلگە بارماعاندا، كەلتىرىلگەن شىعىن مەن قايعىلى وقيعا مۇنان دا كوپ بولاتىنى داۋسىز ەدى. ەگەر وسى تۇرعىن ۇيلەردىڭ استىنا ورنالاسقان مەيرامحانالار مارو­دەرلاردىڭ جەمتىگىنە اينالىپ، ولار قويعان ءورت اۋىزدىقتالماسا، ۇستىن­دەگى پاتەرلەر جالىنعا ورانىپ، جاپسارلاس ۇيلەردىڭ دە امان قالماسى انىق ەدى...

كۋاگەرلەردىڭ ايتۋىنشا، بارلىق سۇمدىق 5 قاڭتار كۇنى ساعات تۇسكى ەكىدەن كەيىن باستالعان. ب ۇلىكشىلەردىڭ ۇلكەن ءبىر توبى جولىنداعىنىڭ ءبارىن جايراتىپ، قالالىق اكىمدىك عيماراتىن وشپەندىلىكپەن قيراتىپ، اينالاسىنىڭ بارىنە وت قويۋعا كىرىسەدى. قاراپايىم تۇرعىندار ۇيلەرىنىڭ تەرەزەلەرىنەن قاراۋعا دا باتىلدارى بارماعان. ال سول كۇنى كەشكە قاراي ساتپاەۆ پەن نازارباەۆ كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىنداعى ءۇيدىڭ جەرتولەسىنەن ءورت شىعادى. الماتىنىڭ بايىرعى تۇرعىندارى بۇل ءۇيدى كەزىندەگى «وكەان» دەيتىن دۇكەن ارقىلى جاقسى بىلەدى. قازىر دە بۇل ءۇيدىڭ ءبىرىنشى قاباتىندا الماتىلىقتاردىڭ سۇيىكتى 5 مەيرامحاناسى بار.

رەسپۋبليكا الاڭىنىڭ اينالاسىن­داعى ءبىر دە ءبىر عيماراتتىڭ، ءتىپتى تەلەار­نالاردىڭ امان قالماعانىن كورگەن 40 شاقتى تۇرعىن ءوز بەتىنشە ءورتتى اۋىز­دىقتاۋعا تىرىسادى. بۇل كەزدە پا­تەر­لەردە ەر-ازاماتتار جوقتىڭ قاسى. ءبىرى جۇمىسقا كەتسە، ەندى ءبىرى تۋىس­قان­دا­رىنىڭ ۇيىندە بولعان. وسى كەزدە ۇي­دەگى قىز-كەلىنشەكتەر، ۇلكەن كىسىلەر شى­عىپ ب ۇلىكشىلەرمەن الىسا ءجۇرىپ، پاتەر­لەردەن شەلەكپەن سۋ تاسىپ، جوعارى قا­باتتاردان شلانگامەن سۋ تارتىپ، ءورت سوندىرۋگە كىرىسەدى. ەڭ باستىسى، ءبىرىنشى قاباتتاعى گاز قۇبىرلارى تورابىنا ءورت­تى جەتكىزبەۋ كەرەك ەدى.

بىرنەشە ايەل ب ۇلىكشىلەردىڭ ماق­ساتتى تۇردە ءۇيدىڭ گاز قۇبىرلارىن ور­تەپ جۇرگەنىن كورىپ، قورعانۋدان قاي­مىق­پاعاندارىن ايتادى. ءبىر جاعىنان ولار سول جەردەگى بەيبىت ميتينگىگە شىققاندارعا دا ارقا سۇيەگەن. قازىر بايانداۋعا وڭاي بولسا دا، شىن مانىندە بۇل ءومىر ءۇشىن ارپالىس قوي.

– ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ استىندا بەس بىردەي مەيرامحانا بار. سودىرلار ءبىرىنشى ولاردىڭ اينەكتەرىن شاعىپ، ىشىنەن ورىندىقتاردى الىپ شىعىپ، كوشەگە كولدەنەڭ بارريكادا جاساپ الدى. ارتىنشا Leo’s مەيرامحاناسىنىڭ تومەنگى قاباتىنان ءورت شىعىپ، پاتەر­لەرىمىزگە دە ءتۇتىن كىرە باستادى. ءورت سوندىرۋشىلەردى شاقىرعانىمىزدا، ولار سودىرلاردان تاياق جەگەندەرىن العا تارتىپ، كەلۋدەن باس تارتتى. امالسىز ءورت سوندىرۋگە ءوزىمىز شىقتىق. مەن ەكى بەيبىت ەرەۋىلشىمەن مەيرامحانانىڭ باستى ەسىگىنەن كىرىپ، شەلەكپەن سۋ شاشىپ جۇرگەندە، مارودەرلاردى كورىپ: «نەگە جەرتولەگە وت قويدىڭدار، مىنا ۇيدە قاريالار، مۇگەدەك ادامدار كوپ»، دەپ ەدىم، سىراعا تولى قوراپتى كوتەرىپ بارا جاتقان بىرەۋى: «بۇل مەنىڭ ءۇيىم ەمەس جانە ماعان ءبارىبىر» دەگەندى ايتىپ مىسقىلدادى. مەن ونى شاپالاقپەن تارتىپ جىبەرىپ ەدىم، ول ماعان قارسى ۇمتىلعاندا جانىنداعىلار ونى سۇيرەپ اكەتتى، – دەيدى كاميلا.

قيىن جاعدايدا قالعان تۇرعىندار سول كۇنى ارلان دەيتىن اۋلا سىپىرۋشىنىڭ ءورت ءسوندىرۋ كەزىندەگى كوزسىز ەرلىگىن اڭىز قىلىپ ايتادى. ول كوزىنە قان تولعان ارانداتۋشىلاردان دا، ءتىلسىز جاۋدان دا قايمىقپاي، ءورتتى سوندىرۋگە جانتالاسقان. قازىر تۇرعىندار ء«بىزدىڭ تەرميناتور» دەپ العىسپەن ەسكە الاتىن ارلان سياقتى الماتىلىقتار وزدەرىنىڭ قانداي ەرلىك جاساعانىن بىلە مە ەكەن؟ قارتتاردى، پاتەرلەردەگى پاناسىز قالعان جۇزدەگەن ادامدى جانكەشتىلىكپەن قۇتقارىپ جاتقاندارىن ول كەزدە ويلاۋعا دا مۇرشالارى بولماعانى ءسوزسىز. قىرىق جىلدان استام ۋاقىت الاتاۋعا قاراپ قاسقايىپ تۇرعان الىپ ءۇي وتقا ورانسا، ياكي جارىلسا سالدارى قالاي بولاتىنىن ايتىپ جاتۋدىڭ ءوزى ارتىق.

– ماعان مەيرامحانانىڭ استى جانىپ جاتىر دەگەن سوڭ، نەگىزگى ەسىگىنەن كىرمەكشى بولىپ ەدىم، قويۋلانعان تۇتىن­نەن ەشتەڭەنى كورۋ مۇمكىن بولمادى. سودان ارتقى ەسىگىن سىندىرىپ كىرۋگە تۋرا كەلدى. اۋا تازارتاتىن قۇبىر ار­قى­لى ءتۇتىن پاتەرلەرگە كوتەرىلە باس­تاپتى. بىردەن جەرتولەگە ءتۇسىپ ەدىم، ەلەكتر جەلىلەرىنەن وت شىعىپ جاتىر ەكەن. سۋ شاشپاي، ەلەكتر جارىعى جەلى­لەرىنىڭ ءبارىن توقتان اجىراتىپ، سۋدى جاپتىم. مەيرامحانا كۇزەتشىسى ءورت ءسوندىرۋ قۇرالىن اكەلىپ بەرگەن سوڭ، قايتا استىنا جۇگىرىپ بارىپ، ورشىگەن جالىندى توقتاتۋعا تىرىستىم. سودان كەيىن ءبارىمىز قايتا-قايتا جەرتولەگە سۋ تاسىدىق. كەيىن قاراسام ءۇستىم قاپ-قارا كۇيەلەش بولىپ كەتكەن ەكەن. ەگەر وسى جەرتولەدەگى ءورتتى سوندىرمەگەندە، ول بۇ­كىل ءۇيدى جالمايتىن ەدى. شىنىمدى ايتسام، جانتالاسىپ جۇرگەندە اتىپ جاتىر ما، جارىلىس بولىپ جاتىر ما، ول تۋرالى ءتىپتى ويلانۋعا دا مۇرشا بولماپتى. ەسىل دەرتىمىز ءورتتى ءسوندىرىپ، جەرتولەدەن امان شىعۋ بولدى، – دەيدى ارلان.

وسىنداي كوزسىز قادامىمەن قانشاما تۇرعىنى بار ءۇيدى امان الىپ قالعان ارلان مۋتيشەۆ وسى ۇيلەردىڭ اۋلاسىن سىپىرادى. ب ۇلىك شىققان كۇنى ول ءۇشىن دەمالىس بولاتىن، بىراق تو­تەن­شە وقيعالار سالدارىنان سەرىكتەسى جۇ­مىسقا كەلە الماعان. ءدال وسىنداي كەزدە ارلاننىڭ جۇمىستا بولۋى – قۇداي­دىڭ وزدەرىنە جىبەرگەن كومەگى دەيدى تۇرعىندار. ەسىك قالاسىندا پاتەر جالداپ تۇراتىن ارمان بۇل وقيعا تۋرالى جاقىندارىنا دا ايتپاعان جانە ءوزى ەرلىك جاسادىم دەپ تە وتىرعان جوق.

ال ەسىن ەندى جيىپ كەلە جاتقان اتالعان ءۇيدىڭ تۇرعىندارى، ءتىپتى الماتى حالقى دەسەك تە بولادى، وسى كۇندەردە ارلان مۋتيشەۆ سىندى جانداردى مەملەكەت تاراپىنان ماراپاتتاپ، وعان باسپانا بەرۋدى سۇراپ، الەۋمەتتىك جەلىلەردە ەل پرەزيدەنتىنە، مەملەكەتتىك حاتشىعا ۇسىنىس ءبىلدىرىپ جاتىر. امانشىلىق بولسا، الماتىلىقتاردىڭ بۇل ءوتىنىشى قۇزىرلى مەكەمەلەردىڭ قۇلاعىنا دا جەتكەن بولار.

ءمادينا ەسەنعاليەۆا:

– ءبىزدىڭ وسى ۇيدە تۇرىپ جاتقا­نى­مىزعا قىرىق جىل­دان استى. ءبىر جاعى­نان بۇل ءۇي تالاي تاعدىرلى وقيعانىڭ كۋاسى. وسى ءۇيدىڭ تەرەزەسىنەن برەجنەۆ الاڭىنداعى (قازىرگى رەسپۋبليكا الا­ڭى) جەلتوقسان وقيعاسىنا دا كۋا بولعان­بىز... بۇل ۇيگە تويىمسىزدار تالاي رەت شەڭگەلىن دە سالعان... اۋلامىزعا زاڭ­سىز قۇرىلىس جۇرگىزبەك بولعاندار دا تابىلعان. ەندى مىنا قاسىرەتتى كوردىك. ب ۇلىك باستالعاندا ۇيدە زەينەتكەر اكە-شەشەم بولدى. استىڭعى قاباتتاعى مەيرامحانادان ءورت شىققان سوڭ، گازدى ءوشىرىپ تاستاپتى. ۇيدە ەلەكتر پليتاسى دا جوق ەدى. قۇدايعا شۇكىر، قولىنداعى بارىمەن، نانىمەن بولىسكەن تاماشا كورشىلەرىمىزدىڭ ارقاسىندا پودەزدەن ءبىر پليتكا دا تابىلىپ، ءتورت كۇندەي ءبارىمىز بىرگە سوعان تاماق پىسىردىك.

دينا اسپاندياروۆا:

– مەنىڭ اكەم دە وسى ۇيدە تۇرادى. ءورت سوندىرۋگە ول كىسى دە كومەكتەسىپتى. ولاردىڭ قانداي سۇمدىقتى باستان كەشكەندەرىن بىلسەڭىزدەر، وزدەرىن وزدەرى قۇتقارعان ولاردىڭ ءبارىن شەتىنەن باتىر دەر ەدىم. ەكىنشى، ءۇشىنشى قاباتتاعى پاتەرلەردىڭ تەرەزەلەرىنە وق تيگەن. وزدەرى امان قالعانىنا شۇكىر...

ەرلان ءجۇنىسوۆ:

– تومەنگى قاباتىندا باياعى «وكەان» دەيتىن دۇكەنى بار ءۇيدى الماتىلىقتاردىڭ ءبارى بىلەدى. وسى ءۇيدىڭ بەسىنشى قاباتىندا سەمبينوۆتاردىڭ وتباسى تۇرۋشى ەدى، مەنىڭ شەشەم ول كىسىلەرمەن ارالاساتىن. قازىر قىزى جاننا تۇرادى. ءوزى دە، بالا-شاعاسى دا امان شىعار. ءۇيدى ورتتەن الىپ قالعان تۇرعىندارعا دا، اۋلا سىپىرۋشى ارلانعا دا العىسىم شەكسىز.

دانا مامەنوۆا:

– ارلان ناعىز ازامات ەكەن. مەنىڭشە، ول كەزدە سول ۇيدە ەر-ازاماتتار بولعان شىعار دەپ ويلايمىن. بىراق قالانىڭ «پيجوندارى» مۇنداي ەرلىككە بارا بەرمەيدى. ولار اقشا تابۋدى، كيىنۋ مەن قىدىرۋدى عانا بىلەدى. وزدەرىنەن جالعان زيالى جاساپ العان. ەركەكتەردىڭ نامىسىنا تيگىم كەلمەيدى، بىراق ناعىز ازاماتتار از.

دميتري كوروتچەنكو:

– قازىر بۇكىل الەم مازاسىز، نەشە ءتۇرلى وقيعالار بولىپ جاتىر. بىراق سول جاعداي ءدال سەنىڭ تەرەزەڭنىڭ تۇ­بىندە، ءۇيىڭنىڭ جانىندا، سەنىڭ سۇيىكتى الما­تىڭنىڭ ىشىندە بولاتىنىن كىم بىلگەن؟! كۇندەلىكتى بەيبىت تىرشىلىكتە اينالامىزدا قاۋىپ بار ەكەنىن ويلامايمىز، نە كۇتىپ تۇرعانىن دا بىلمەيمىز. ءتىپتى تۇسىمىزگە دە كىرمەيتىن جاعدايدىڭ ءوز ءۇيىڭ­نىڭ ىرگەسىندە بولىپ جاتقانىنا سەنۋدىڭ ءوزى قيىن. ءبىز ۇيىمىزگە سوعىس كەلەدى دەپ ويلاپ كوردىك پە ەكەن؟! ەگەر قاۋىپتى ءبىر جاعداي بولا قالسا، مەملەكەتىمىز كەلەدى، قورعايدى دەيمىز. بارلىق كەزدە جاقسىنى ويلاۋعا تىرى­ساسىڭ، سۇمدىق سوعىستار مەن لاڭكەستىك جاعدايلار بىزدە بولمايتىنىنا، اينالىپ وتەتىنە سەندىك...

بارلىق كەزدە جانە بارلىق زاماننىڭ ءوز باتىرلارى بار. وكىنىشكە قاراي، ولار تەز ۇمىت بولادى، ەسكە دە الىنا بەر­مەيدى. مەنىڭشە، ونداي ادامدار تۋرالى ايتىلۋى، ەستەلىكتەر جازىلۋى كەرەك. وسىنداي وقيعالار مەن ادامدار جاستارعا ۇلگى بولا الادى. وسكەلەڭ ۇرپاق وسىنداي جاندارعا قاراپ بوي تۇزەيدى. مەنىڭشە، ارلان سياقتى قارا باسىنىڭ عانا اماندىعىن ويلاماي، كوزسىز باتىرلىققا بارا الاتىندار الما­تىدا عانا ەمەس، قازاقستاننىڭ ءار تۇكپىرىندە بار.

الماتى