ۇلتتىق بولمىستى بەدەرلەگەن

ورىستەن قايتقان ەنەسىن ىزدەگەن قوزى-لاق ماڭىراپ، سيىر موڭىرەپ، ساۋىن­نان بوساعان بيەلەر ق ۇلىندارىمەن شۇرقىراپ ازان-قازان بولادى. ازدان سوڭ بۇيىردەن قىزارىپ كۇن باتادى. ءسويتىپ، كەشكى شارۋانىڭ ءبارى ىڭعايلانعاننان كەيىن دالادا وتىرىپ تاماق ىشەمىز. دالادا ىشكەن اس قانداي ءسىڭىمدى، تەز تويامىز. سوسىن اجەم «باياعىدا...» دەپ عاجايىپقا تولى اڭگىمەسىن باستايدى. بالا كەزىمنەن كوڭىلىمدە قالىپ قويعان وسى كوركەم كورىنىس جاقىندا تاعى  ەسىمە ءتۇستى. وعان سەبەپ بولعان كورنەكتى كەسكىندەمەشى، قازاقستاننىڭ حالىق سۋرەتشىسى سابىر مامبەەۆتىڭ «ەل ەسىندە» اتتى ەڭبەگى.

بۇل كارتينادا اۆتور قايماعى بۇزىلماعان قازاقى اۋىلدى عا­نا ەمەس، ونداعى ادامداردىڭ بەي­نەسى ارقىلى ۇلتتىق بولمى­سىمىزدى ايشىقتى بەدەرلەگەن. كوك مايساسى جايقالعان جايلاۋ، ارعى جاعىنان زاڭعار تاۋلاردىڭ سۇلباسى اعاراڭدايدى. ات ۇستىندەگى وتاعاسىنىڭ الدىندا كىشكەنتاي بالاسى وتىر، وعان كەلىنشەگى ءوز اتىنىڭ نوقتاسىن ۇستاتىپ جاتقان سەكىلدى. جەردە توسەلگەن كىلەمشەدە اق كيمەشەك كيگەن اجە ۇرشىق ءيىرىپ وتىرسا، ونىڭ قاسىنان اق قالپاق كيىپ، قولىنا كەسە ۇستاپ سۋسىن ءىشىپ، مولداسوقىنىپ وتىرعان جەتكىنشەكتى كورەسىز. سەگىز قانات كيىز ءۇي مەن شەلەك كوتەرگەن جاس قىز بالانىڭ بەينەسى دە كوزىڭىزگە جىلى ۇشىرايدى. سۋرەتكە قاراپ وتىرىپ، قۇددى ءوزىڭىز وسى اۋىل­دان كەشە كەلگەندەي تاماشا سەزىمدى باستان كەشەسىز. بۇل تۋىندى وتكەن عاسىردا جارىققا شىقسا دا، ءتۇرلى زامان تالقىسىنان وتكەن حالقىمىزدىڭ بويىندا ساقتالىپ قالعان قازاقى مىنەز، بەكزات بولمىس، كىسىلىك پەن كىشىلىك سەكىلدى اسىل قاسيەتتەرىمىزدى بوياۋ تىلىمەن اسەم سويلەتە بىلگەن سۋرەتشىنىڭ شەبەرلىگىنە ءتانتى بولاسىز.

جالپى، ايتۋلى قىلقالام شە­بەرىنىڭ شىعارماشىلىعىندا اۋىل ءومىرى مەن ونىڭ سۇلۋ تابي­عاتى ءار قىرىنان جاراسىمدى كورىنىس تاپقان. اسىرەسە اۆتور تابيعاتتى بەينەلەۋگە شەبەر، پەيزاجدارى وتە كوركەم. ماسەلەن، 1965 جىلى سالعان «كوكتەم» ات­تى جۇمىسى دا جوعارىدا ايتىپ وتكەن كارتينامەن ۇقساس. اسپانمەن تىرەسكەن بيىك تاۋلار، ونىڭ ەتەگىندەگى ءبىر شوق اعاشتىڭ تۇبىندە اڭگىمەلەسىپ وتىرعان ەر مەن ايەل...ونىڭ بەرگى جاعىنداعى ءۇش جىلقى تۇر قاڭتارىلىپ، ونىڭ بىرەۋى – ق ۇلىندى بيە. كىشكەنتاي ق ۇلىن ەنەسىن ەمىپ، راحاتقا باتىپ تۇر... وسى كورىنىستىڭ ءوزى ادامدى اسەرلى سەزىمگە بولەپ، بۇگىندە الىس قالعان اۋىلىڭدى ساعىندىرادى.

سابىر اعامىزدىڭ تابيعاتى سىر­شىل، ونى «سۇحبات» (1954)، «م.اۋەزوۆ» (1957)، «تاۋدا» (1957)، «قونىس اۋدارۋ» (1959)، «مەنىڭ قالامدا» (1959)، «تەرەزە الدىنداعى قىز» (1961)، «كوكتەم» (1965)، «جاستار» (1968) جانە تاعى باسقا پەيزاجدارى مەن پورترەتتەرىنەن بايقايمىز. بۇلاردى بەينەلەۋ ونەرىمىزدىڭ قازىناسىنا قوسىلعان سۇبەلى دۇنيەلەر دەپ ايتۋعا بولادى.

قىلقالام شەبەرىنىڭ قولتاڭ­باسىن دارالاعان ەڭبەكتەرىنىڭ ءبىرى –«تاۋدا» مەن «كيىز ءۇي» كارتيناسى. ول كەزىندە وداق كولە­مىندە جوعارى باعالانىپ، «يۋنوست» جۋرنالىندا جاريا­لانعان. بەلگىلى سۋرەتشى سەرگەي گەراسيموۆ اۆتوردىڭ وسى تۋىن­دىلارى تۋرالى 1958 جىلى ماسكەۋدە وتكەن قازاق ونەرىنىڭ ونكۇندىگىندە: «س.مامبەەۆتىڭ پولوتنولارى تۋعان حالقىنىڭ بولمىسىنىڭ قۋانىشىنا تو­لى. بەينەلەۋ مانەرى وزگەشە اتموس­فەراعا تولى ءساندى، ولار جارىقپەن، كۇنمەن، اشىق تۇس­تەر­مەن تولىقتىرىلعان... ۇلت­تىق بوياۋىمەن قاتار ءوزىنىڭ ەمو­تسيونالدىق كەيپىمەن زاماناۋي بولىپ كەلەدى» دەپ ايتىپتى.

سابىر مامبەەۆ − الماتىداعى گوگول اتىنداعى كوركەم سۋرەت ۋچيليششەسىن اياقتاعاسىن قازىرگى سانكت-پەتەربۋرگتەگى ي.رەپين اتىنداعى كەسكىندەمە، ءمۇسىن جانە ساۋلەت ونەرى ينستيتۋتىنا ءتۇسىپ، بىلىكتى مامانداردان ءدارىس الدى. ول كىسىنىڭ تاعى ءبىر قىرى – قوعامدىق قىزمەتى. تالانتتى ازامات 28 جاسىندا قازاق كسر سۋرەتشىلەر وداعىنىڭ توراعاسى بولىپ سايلانىپ، وسى قىزمەتتى ۇزاق جىلدار اتقارىپ، ونىڭ ۇيىت­­قى بولۋىمەن وبلىس ورتا­لىق­تارىندا سۋرەتشىلەر مەن مۇسىن­شىلەرگە ارنالعان شەبەرحانالار، مۋزەيلەر مەن كورمە زالدارى اشىلدى. ەلىمىزدىڭ التى قالاسىندا سۋرەتشىلەر ءۇيى سالىندى.

كورنەكتى تۇلعانىڭ ەڭبەكتە­رى ەلىمىزگە عانا ەمەس شەت مەم­لە­كەتتەرگە دە جاقسى تانى­مال. ونىڭ «تاۋدا» اتتى كار­تي­­نا­سى ماسكەۋدەگى شىعىس حا­لىق­­تا­رىنىڭ ونەر مۇرا­جايىن­دا تۇرسا، «كيىز ءۇي» تۋىندىسى ترەتياكوۆ گالەرەياسىنىڭ جەكە جيناعىنا ەنگەن. بىرقاتار تۋىندىلارى ءابىل­حان قاستەەۆ اتىنداعى مەم­لەكەتتىك ونەر مۋزەيىندە ساق­تالعان.