«قارا پيماداعى» قارا بالا

ءبىزدىڭ ۇعىمىمىزدا «قارا» ءسوزىنىڭ الار ورنى ەرەكشە. «قارا تاۋ»، «قارا جەر»، «قارا توپىراق»، «قارا ءتۇن»، «قارا كوز» بولىپ كەتە بەرەدى. ال اقىن ۇلىقبەك ەسداۋلە­توۆتىڭ قازاقتىڭ شىنايى ومىرىنەن الىنعان «قارا پيما» پوەماسى بۇكىل قازاق دالاسىن ارالاپ شىقتى. ونىڭ نەگىزگى ارقاۋى – ءومىر شىندىعى. پوەما عۇمىرىنىڭ ۇزاق بولۋىنداعى ەكىنشى سەبەپ اتالعان شىعارماعا سازگەر التىنبەك قورازباەۆتىڭ ءان جازىپ، ونى الما امانجولوۆانىڭ ورىنداۋى بولدى.

اكەمىز اراق ىشپەسە دە، ءبىز «قارا پيمانى» تىڭداپ وستىك، ونداعى ءومىر تازا قازاقى ءومىر، ونداعى وقيعا قۇددى ءبىزدىڭ اۋىلدا بولىپ جاتقانداي سەزىلەتىن. ءتىپتى وسىنداي وقيعالار سول كەزدە قازاق دالاسىنىڭ ءار قيىرىندا، ءار اۋىلىندا بولعانى شىندىق. بالانىڭ قيىن ءومىرى كىمنىڭ بولسا دا كوزىنە جاس ۇيىرەتىن. شىعارماداعى اراققۇمار اكەنى جەك كورىپ وستىك. «قارا پيمادا» قوعام، ادام، تابيعات، ۇرپاق سىندى ءتورت تىنىس ءوزارا قايشىلىقتى كۇيدە الما-كەزەك سويلەسىپ وتىرادى.

«الاي دا دۇلەي اق بوران،

ىسقىرىپ، ۇيتقىپ، بۇرقىراپ».

نەمەسە:

«اپشىسىن جەردىڭ قۋىرىپ،

ارانىن اسپان اشقانداي.

اق بۇلتتان قىلشىق سۋىرىپ،

الاپات كۇشپەن شاشقانداي».

پوەما وسىلاي باستالادى. تابيعات­تىڭ ادام­عا دەگەن اشۋى، ىزاسىن اقىن وسىلاي سۋ­رەت­تەيدى. «مىناۋ ءۇي جانسىز سىقىلدى، كۇر­تىك­­كە كەتكەن كومىلىپ» دەگەنى ادامنىڭ قاۋ­قار­سىزدىعىن، جالعىزدىعىن، السىزدىگىن ايقايلاپ ايتىپ تۇر. بالا كەزىمىزدە ديسكىدەن وسى تەرمەنى بۇكىل اۋىل، اۋدان تىڭداپ، ۇلكەن­دەر جاعى ءبىر جىلاپ الاتىن. اراقتىڭ قازاق ومىرىنە ەنگەلى بەرى وسىنداي تراگەديالار ءار اۋىلدا كەزدەسىپ جاتتى. قانشاما اكە «اراقتى ەندى قويدىم» دەپ وتباسىن، ءوزىن، ءومىرىن الدادى دەسەڭىزشى؟! ءبارى بىتكەن سوڭ «جاپ-جاڭا پيما اكەلۋدى» ار ساناماعان اكەلەردىڭ كەسىرىنەن قانشا ءۇي جانسىز ۇيگە اينالدى، قانشا بالا «ەندى ماعان پيمانىڭ كەرەگى جوق» دەپ ىشتەن جىلادى؟

«ىشۋگە سىلتاۋ تابىلار،

ىشەمىن، — دەيدى، كۇيىكتەن.

قىزعان سوڭ ايتار ءانى بار،

ء«ومىر-اي نەتكەن سۇيىكتى ەڭ!»

«قارا پيمانىڭ» جازىلۋى تۋرالى اقىن: «بۇل تۋىندى العاش رەت مەنىڭ جيىرما بەس جاسىمدا جازىلدى. كەڭەستىك زاماندا قوعام اراقتان ادا دەگەن ۇرانمەن ءومىر ءسۇرىپ، بۇل تۋىندى تەك تەرمە تۇرىندە عانا تىڭدارمانىن تاپتى. ەكى رەت كينو تۇسىرىلمەكشى بولىپ جوسپارلانىپ، ىسكە اسپاي قالدى. ەندى مىنە ايدىن باۋىرىمىزدىڭ رەجيسسۋرالىعىمەن تەاتر ساحناسىنا كەلدى»، دەيدى. قىرىق جىل بويى قازاق رۋحانياتىندا سونبەگەن جۇلدىز سىندى جارقىراعان «قارا پيما» شىعارماسى ءالى دە وزەكتى. جۇسىپبەك ايماۋىتوۆتىڭ «ۇلتتى ءسۇيۋ ءارتۇرلى» دەگەن تاماشا ءسوزى بار. اقىن ۇلىقبەك ەسداۋلەتوۆتىڭ «قارا پيماسى» ۇلتىن ءسۇيۋدىڭ ۇلگىسىنەن تۋىنداعان تۋىندى. ول اقىن رەتىندە اراق مەڭدەگەن قازاق قوعامىنىڭ بەينەسىن، اۋىر قاسىرەتىن اق قاعاز بەتىندە سويلەتىپ، سول ارقىلى قازاق ازاماتىن، انىقتاپ ايتقاندا، ءار قارا دومالاق بالانىڭ اكەسىن تاربيەلەۋدى ماقسات تۇتتى. كەزىندە ءبىزدىڭ اۋىلدا وسى «قارا پيمانى» تىڭداپ، اراقتى قويىپ كەتكەن ادامدار كوپ بولدى. سولارعا الدە بىرەۋ «اراق ىشپە» دەپ ارزان اقىل ايتسا، ء«ارى ءجۇر» دەۋى بەك مۇمكىن. ال «قارا پيمانىڭ» ولارعا اسەرى وزگەشە بولعانى شىندىق.

 «اينەكتەن ساۋلە بولشەك بوپ،

اكەنىڭ ءتۇستى شاشىنا.

بۇل الدە ونىڭ سول ساتتە،

اعارىپ كەتكەن شاشى ما؟!».

شىعارمانىڭ وسىلاي كۇردەلى سۇراقپەن اياقتالۋى دا زاڭدىلىق سياقتى. ادامنىڭ ءبىر كەزدە جاساعان قاتەلىكتەرى ك ۇلىپ الدىنان شىعاتىنى تۋرالى بىلگىسى كەلگەن ادام بولسا، «قارا پيماعا» قۇلاق تۇرسە ەكەن. «قارا پيما» قازاق دالاسىنداعى قارا شۇناق بالالاردىڭ تاعدىرىن، تاۋقىمەتىن، بولاشاققا دەگەن ءۇمىتىن بىلدىرەتىن ۇلكەن شىعارما.

قانشا ادامنىڭ جانارىنا «قارا پيما­داعى» قارا بالا ەلەستەپ تۇر ەكەن دەڭىزشى؟! ەگەر ءسىزدى دە بالالار تاعدىرى ويلاندىرسا، «قارا پيمانى» كەمىندە تاعى ءبىر رەت تىڭداڭىزشى. تاعى ءبىر قاھارلى قىس كەلدى. قانشا بالا پيماسىز جۇرگەنىن كىم ءبىلسىن؟!