وتىز جىلدا وراق پەن بالعا تورىمىزدەن تۇسپەدى

باتىر بابالارىمىز اماناتتاپ كەتكەن دالانىڭ تاريحىن زەرتتەپ، كونە اتاۋلارىن قايتارۋدىڭ ۋاقىتى باياعىدا كەلگەن. جوعارىدا ءتىزىپ وتىر­عان اۋىل اتاۋلارىنىڭ بار­لىعى دەرلىك يدەولوگيالىق تۇرعىدا ەسكىرگەن. سولوۆەۆ­تىڭ، گرەحوۆتىڭ كىم ەكەنىن ءبىز­دى قويىپ، اعا بۋىن بىل­مەي­دى. جولاي جۇرگەندە تۇرعىن­دارىنان سۇراستىرىپ تا كور­گەنمىن. يىقتارىن قيقاڭ ەتكىزەدى.   

«ساۋساق بىرىكپەي، ينە ىلىك­پەيدى» دەمەكشى، بۇل جۇ­مىس­تارعا جەر-سۋ اتاۋلارىن زەرتتەپ جۇرگەن تاريحشىلاردى، جەرگىلىكتى تۇرعىنداردى تارتۋ كەرەك.  ايتەۋىر، زىريا­نوۆسك التاي بولىپ، تاريحي اتاۋى قايتارىلدى. بىراق ال­تاي قا­لا­سىنىڭ ورتالىق كوشە­سى سو­ۆەت­سكايا بولىپ ءالى تۇر. ونى كوك تاقتاشالارعا ءاپ-ادەمى ەتىپ جازىپ قويعان. اۋدان­نىڭ ىشكى ساياسات ءبولىمى باسشىسى ەركەجان التىن­­عاجيقىزىنىڭ ايتۋىن­شا، ورتالىق كوشە تاۋەلسىزدىك بولىپ وزگەرگەن. تەك تاقتا­شا­لارىن اۋىس­تىرۋ­عا قاراجات تاپشى كورى­نەدى. مەيلى دەيىك. ال الەك­ساندروۆكا اۋىلىنداعى كەڭەس كەزىنەن قالعان ەسكەرتكىشتىڭ توبە­سىندە تۇرعان وراق پەن بال­عانى الىپ تاستاۋ ءۇشىن قار­جىنىڭ قاجەتى جوق شىعار.

الا جازداي التايدا تۋريست تولاستامايدى. پاندە­ميا باستالعالى شەتەلدە تى­نى­عاتىن ازاماتتاردىڭ كوبى الاكول مەن التايدى بەتكە الاتىن بولعان. جۋىقتا ءبىز­دىڭ جاققا ساپارلاپ كەلگەن جۋر­ناليستەردىڭ ءبىرى نۇرتىلەك ريانبەك وراق پەن بالعانى، مۇرتى بۇزىلماي تۇرعان جەر-سۋ اتاۋلارىن، التاي قالا­سى­نىڭ ورتالىعىندا تۇرعان لەنيننىڭ ءمۇسىنىن بەتىمىزگە باسقانداي بولدى.

– التايعا العاش رەت كەل­دىم. وكىنىشتىسى، كورشىلەس ەلگە ەنىپ كەتكەندەي كۇي كەشەدى ەكەنسىڭ. مىناۋ وراق پەن بال­عانى كورىپ، ءتىپتى جاعامدى ۇستادىم. وسىناۋ وتىز جىل ىشىندە ونوماستيكا سالاسىندا مۇلدەم جۇمىس جۇرمەپتى. شىعىس قازاقستان تۇركىلەردىڭ ءتورى، ساق بابامىزدىڭ مەكەنى دەگەندەرىڭىز قانە؟ – دەيدى نۇر-سۇلتاننان ات ارىتىپ كەلگەن جۋرناليست نۇرتىلەك ريانبەك.

وبلىس تۇرعىنى رەتىندە اقتالىپ الەكپىز. مۇلدەم جۇ­مىس جۇرمەدى ەمەس، ۇساق-تۇيەك كوشەلەردىڭ اتاۋلارى وزگەر­گەن شىعار. اۋداننىڭ ءوزى ال­تاي بولىپ، ايبارىمىزدى اسىردى. پەرۆوروسسيسك دەي-تۇعىن اۋىل پوليانسكوە بولىپ وزگەردى. العاشىندا ول وزگەرىسكە كوڭىلى تولماعان زيا­لى قاۋىم «قوسىلعىشتىڭ ور­نى اۋىسقانىمەن، قوسىن­دى­نىڭ ءمانى وزگەرمەيدى» دەسكەن.

سويتسەك، پاۆەل پوليانسكي وبلىستىڭ قۇرمەتتى ازاماتى، سوتسياليستىك ەڭبەك ەرى ەكەن. 32 جاسىندا «پەرۆوروس­سي­سكي» سوۆحوزىن باسقارىپ، ال­دىڭعى قاتارعا شىعارىپتى. ول باسقارعان شارۋاشىلىق مول ءونىم الىپ، رەسپۋبليكادا ماڭدايالدى سوۆحوزداردىڭ قاتارىنان كورىنىپتى. سونىمەن قاتار اۋىلدا ساپالى تۇرعىن ۇيلەر، ءوندىرىس نىساندارى، دۇكەندەر مەن بالاباقشالار سالىنا باستاعان. كوزىن كورگەن زامانداستارىنىڭ ايتۋلارىنشا، اۋىلدىڭ اجارلانا تۇسۋىنە پوليانسكيدىڭ ەڭبەگى ءسىڭىپتى. ارينە، كىندىك قانى تامعان جەرگە ماڭداي تەرى تامىپ، ارتىنداعى حالقى قول­داپ جات­سا، ۇلتىنا، ۇلىسىنا قا­را­ماي-اق قۇرمەتتەيتىن حالىقپىز.

ال ءمانى، ماعىناسى ساياسي-يدەولوگيالىق تۇرعىدا ەس­كى­­رىپ كەتكەن ەلدى مەكەن، كوشە اتاۋلارىن اۋىستىرۋ كەرەك­تىگى داۋسىز. التايدىڭ ورتا­لى­عىنداعى «كۇن كوسەم­نىڭ» تۇلعا ءمۇسىنىن دە مەنمۇن­دالاتپاي الىپ تاستاۋ قاجەت.

ءيا، بىلەمىز، اۋىل اتاۋىن اۋىستىرۋ ءبىر كۇندىك شارۋا ەمەس. ءۇش عاسىر بۇرىن­عى سايا­­­ساتتىڭ سالدارىنان تاريح­­­تىڭ كەيبىر تۇستارى تۇمان­دانىپ كەتتى. سۋلى دا نۋلى قۇنار­لى جەرلەرگە قاراشەكپەندىلەر قونىس­تاندى. ورىس­شا اتاۋلار دا ءۇش عا­سىر بۇرىن پايدا بول­عانى انىق. وكىنىشتىسى، ءدال وسى التاي اۋدانىنىڭ اۋىلدارى 1700 جىلدارعا دەيىن قا­­لاي اتالعاندىعى بىزگە بەي­ما­لىم. ول ءۇشىن كونە كار­تا­لار­دى ىزدەستىرۋ كەرەك شى­عار. ءوڭىر­دىڭ جەر-سۋ اتاۋلارىن زەرتتەپ جۇرگەن بەلگىلى ۇس­تاز بەردىبەك بياروۆ التاي اۋدا­نىنىڭ وي-قىرىنا، قىرقا-قىراتىنا قاراپ، اتاۋلار ازىر­لەپ قويعاندىعىن ايتادى.

– التاي اۋدانىنىڭ اۋىل­­دارى تۋرالى تاريحي دەرەك­تەر جوق. ودان بەرى 300 جىل ءوتتى. ءوزىم جەرىنە قاراي اتاۋلاردىڭ نۇسقاسىن ازىر­لەپ قويدىم، – دەيدى س.امان­جولوۆ اتىن­داعى ۋنيۆەر­سيتەتتىڭ دوتسەنتى بەردىبەك بياروۆ.

ەندىگى كەزەكتە وبلىستىق ونوماستيكا كوميسسياسى تۇر­­عىنداردىڭ وي-پىكى­رىن تىڭ­داي وتىرىپ، جۇمىس­تارىن جان­داندىرۋ كەرەك شى­عار. تاۋەل­سىزدىكتىڭ 30 جىل­­دى­عىن­دا وتىز اۋىل بولماسا دا، ءۇش اۋىل­دىڭ اتاۋىن اۋىس­تىر­ما­ساق، ەلدىگىمىزگە سىن.  

شىعىس قازاقستان وبلىسى،

التاي اۋدانى