كەز كەلگەن قويىلىمدا ۇلتتىق ەرەكشەلىگىمىز كورىنىپ تۇرۋى كەرەك

– باقىت ابدىعالي ۇلى، ري­تو­ري­كالىق ساۋال بولسا دا سۇ­را­يىن، قازاققا تسيرك ونەرى كەرەك پە ءوزى؟

– كەيدە بۇل سۇراقتى مەن دە وزىمە قويامىن. قاۋىپ-قاتەرى مول تسيرك ونەرىنىڭ قازاققا قان­شالىقتى قاتىسى بار دەپ ويلاي­تىندار ارينە، جوق ەمەس. تسيرك ونەر مە، الدە كاسىپ پە دەپ سۇراق قوياتىندار دا تابىلادى. ۇلان-عايىر دالامىزدا نەبىر سامداعاي ونەرپازدار بولعان جانە بۇگىن دە بار. قازاق ەر­تەگىلەرىنەن باس­تاۋ الاتىن تۇيە پالۋاندار مەن جەلاياقتار، قۇ­رالايدى كوز­گە اتقان مەرگەندەر، ات ساۋىرىندا شاۋىپ كەلە جاتىپ كوز ىلەس­پەس جىلدامدىقپەن ادام سەن­بەس ونەرلەرىمەن ەلدى تاڭ­عال­دىرعان شاباندوزداردىڭ ءبارى دە بۇگىندە تسيرك تريۋكتەرىنە اينالىپ، ارنايى باعدارلامالارعا ەن­گىزىلىپ، قولدانىستا ءجۇر. الەم­گە ايگىلى قاجىمۇقان پالۋان­نىڭ دا تريۋكتەرى وسى تسيرك باع­دار­لا­ماسىنا ارنايى ءنومىر بولىپ ەنگەن.

– توقسانىنشى جىلدارى تسيرك عيماراتى جەكەمەنشىككە ءوتىپ كەتىپ، كەيىن كوپ الەكپەن مەملەكەتكە ارەڭ قايتارىلعان-دى. سول تۇستا تالاي تسيرك ماي­تال­­­­مانى شەتەل اسىپ كەتكەنىن كور­دىك. قالىپتاسىپ قالعان مەك­­­تەپ­تىڭ ءۇزىلۋى، ىركىلىسى ءالى دە باي­­­قالاتىن سياقتى؟

– قازاقستاننىڭ «مادەنيەت تۋرالى» زاڭىندا تسيرك تۋرالى زاڭ دا، قۇجات تا بولماعاندىقتان، 2014-2016 جىلدارى قازاق مەملەكەتتىك تسير­كى جەكەشەلەنىپ كەتۋگە از قال­دى. ەلىمىزدىڭ «مادەنيەت تۋرالى» زاڭىنا سايكەس ەسكەرتكىشتەر مەن عي­ماراتتار جەكەشەلەنبەۋى كەرەك. كەلەشەكتە دە تسيرككە قاتىستى ناق­تى زاڭ بولماسا، بۇل ماسەلە قايتا كوتەرىلۋى بەك مۇمكىن. ەڭ وكى­نىشتىسى، تسيرك مادەني ويىن-ساۋىق كەشەنى دەپ تانىلعاندىقتان، ەش­­قانداي زاڭدا ارنايى تسيرك دەگەن باپ پەن تارماقتىڭ جوق­تى­­عىنان كوپتەگەن ماسەلەلەر ءالى شە­­شىمىن تاپپاي كەلە جاتىر. توق­­­سانىنشى جىلدارى تسيرك عي­ما­راتى جەكەشەلەندىرىلىپ، سول كەز­دەگى تسيركتى يەمدەنىپ كەتكەن ىس­كەرلەرگە بۇل ونەردىڭ قۇنى بەس تيىن بولعاندىقتان، قانشاما مىقتى تسيرك ونەرىنىڭ مايتالماندارى شەتەل اسىپ كەتتى. ارينە، كاسىپكەرگە تسيركتىڭ ىشىنەن بازار اشىپ جىبەرسە دە ءبارىبىر، تەك پايدا تاپسا بولعانى.

– وسىدان توعىز جىل بۇرىن سولتۇستىكتەگى كورشىلەرىمىز «تسيرك ونەرىن 2020 جىلعا دەيىن دا­­مىتۋ جونىندە» تۇجىرىمداما قا­بىلداپتى.

– بىزگە دە رەسەي سياقتى تسيرك ونەرى تۋرالى ارنايى زاڭ مەن قۇ­جات بولماسا – ەشقاشان قازاق تسير­كىنىڭ بولاشاعى جايلى انىق ەش­تەڭە ايتا المايمىز. قازاق تسير­كىنىڭ ارتىستەرى الەمدى ارالاپ، گاسترولدىك ساپارلار مەن حا­لىق­ارالىق فەستيۆالدارعا قا­تىسىپ، بيىك دەڭگەيلەرىن كورسەتىپ ءجۇر، تەك كورسەتىپ قانا قويماي جۇل­دەلى ورىنداردى ۇدايى يەم­دەنىپ كەلەدى. بىراق جەڭىسپەن جەتكەن تسيرك ءارتىسىنىڭ جەتىستىكتەرى ءوز ەلىمىزدە اسا ءبىر قوشەمەتكە بو­لەنىپ، اقپارات قۇرالدارىن شۋلاتىپ جاتقانىن كورمەيسىز، سوعان قارنىم اشادى.

– شەتەلدىك كورەرمەندەر ءتان­­تى بولعان تسيرك ارتىستەرى ءوز ەلى­­مىزدە نەگە تانىلماي، نەگە ونەر­­لەرى دۇرىس باعالانباي وتىر؟

– ونىڭ بىرنەشە سەبەبى بار. ول، بىرىنشىدەن، جوعارىدا ايتىپ وتكەندەي، تسيرك ونەرى مەملەكەتتىڭ تولىققاندى قولداۋىنا ءوتۋى كەرەك. ەكىنشىدەن، قازاقستاندا الماتى، نۇر-سۇلتان، قاراعاندى مەن شىمكەنت قالالارىندا عانا ستاتسيونارلىق تسيرك بار. سول اينالدىرعان ءتورت تسيركتىڭ اراسىندا گاسترولدىك بايلانىس جوق.

تسيركتەر جەرگىلىكتى اكىم­شى­­لىكتەرگە باعىنىشتى بولعان سوڭ، ءار تسيرك ءوز الدىنا كۇن كە­­شىپ ءجۇر. ال تسيرك ونەرىنە بەيىم­دەلمەگەن ساحنادا ونەر كور­­سەتۋ ماشاقاتتارىنان باس­قا، كو­رەرمەندەردىڭ دە ارتىستەردىڭ دە ومىرىنە قاۋىپ توندىرەدى. ارتىستەر ءوز نومىرلەرى مەن تريۋكتەرىن تو­لىققاندى كور­سەتە المايدى، ال تاڭدانىس پەن تاما­شادان تۇ­راتىن كيەلى ونەردى تولىققاندى كورەرمەنگە كورسەتپەۋ – قيانات. سوندىقتان تسيركتەر جەر­گىلىكتى اكىمشىلىكتەرگە ەمەس، مينيس­تر­لىككە قاراستى بولسا، سول مي­نيستر­لىك تەاترلار سىندى گاس­ترولدىك كونۆەيەرلەر جاساپ وتىرسا، تسيرك ونەرىنىڭ دەڭگەيى كو­تەرىلە تۇسەر ەدى. قازىرگى كەزدە اي­نالدىرعان ءتورت تسيرك ءبىر-بىرىنەن بەيحابار، باسقا تسيركتە نە بوپ جاتقانىن بىلمەيمىز.

قازاقستان تسيركتەرىنىڭ ءبىر-بىرىنە گاسترولدىك ساپارلارعا شىق­پايتىنىن بىلەتىن رەسەيلىك تسيرك كومپانيالارى بىرىنەن كەيىن ءبىرى گاسترولگە كەلىپ، ءار قالادا ايلاپ تۇرىپ، ءتىپتى توزىعى جەتكەن جا­داۋ-جۇدەۋ شاپيتوسىن قۇرىپ الىپ تا، قىرۋار تابىس تاۋىپ كەتىپ جاتىر. تسيرك ونەرى ءۇشىن گاسترولدىك ساپار وتە ماڭىزدى. سەبەبى، تسيرك­تىك ءبىر قويىلىمدى دايىنداپ قويۋدىڭ ءوزى ءبىراز ۋاقىت الادى، ول قويىلعاننان كەيىن نەبارى ءبىر-اق اي جانە دەمالىس كۇندەرى كورەرمەنگە كورسەتىلەدى، سوندا نەبارى 10-12-اق رەت قانا كورسەتىلگەن سوڭ قويى­لىمدى توق­­تاتۋعا ءماجبۇر. ويتكەنى قان­داي مىقتى قويىلىم بولسا دا ءبىر قالاداعى كورەرمەندەر ەكى قاي­تالاپ كەلمەيتىنى انىق.

قازاق تسيركىن كونۆەيەرگە قوسۋ تۋرالى ەكى رەت «روسگوستسيرك» باس­شىلارىمەن مەموراندۋمعا قول قويىپ كەلىسكەنبىز. الايدا ولاردىڭ فەس­تيۆالدارى مەن جينالىستارىنا بارماعاندىقتان، كوزقاراسى مەن كوڭىلى ونشا ءماز بولماي، كەيىنگى كەزدە اڭگىمەلەرىن اشىق اي­تا باستادى. سوندىقتان ءبىز ءتىپتى قازاق­ستان، ودان ءارى ورتالىق ازيا بو­يىنشا گاسترولدىك كونۆەيەر ۇيىم­داستىرىپ، ءبىر جولعا قويىپ الساق، بۇل باعا جەتپەس تابىس بولار ەدى. قازاق تسيركى اتالعان كونۆەيەرگە ىلىكسە، ۇلكەن پايداسى تيەر ەدى. كەلەشەكتە قايتكەندە دە بۇ­عان قول جەتكىزۋ كەرەك، ءوز قازا­نىڭ­دا قايناي بەرگەننەن تۇك تە شىقپايدى.

– تسيرك ونەرىنە ماماندار دايارلاۋدا شەشىلمەي كەلە جات­قان ەكى ماسەلە تۋرالى ايتىپ ءجۇرسىز؟

– ج.ەلەبەكوۆ اتىنداعى رەس­­پۋب­ليكالىق ەسترادا جانە تسيرك كوللەد­جىندە بولاشاق تسيرك ارتىس­تەرىن دايارلاۋ ءبولىمى ءبىز­دىڭ قازاق مەملەكەتتىك تسيركى­نىڭ عيماراتىندا وتەدى. سونىڭ ىشىندەگى ەڭ ءبىر باس­تى جانە تەك بىزدە عانا ەمەس بۇ­كىل تسيرك الە­مىندە ءتۇيىنى تۇپ­كى­لىكتى شە­شىلمەي كەلە جاتقان ەكى ماسەلە بار. بى­رىنشىدەن، تسيرك رەكۆيزيتتەرىن دايىن­دايتىن ارنايى ماماندار مەن ستانوكتاردىڭ جوق­تىعى تسيرك ارتىستەرىن دا­يىنداۋعا كوپ كەسىرىن تيگىزىپ وتىر. سوندىقتان بۇكىل ورتالىق ازياداعى تسيرك ونەرىمەن اينالىساتىندار نە رەسەيگە، نە قىتايعا بارىپ ايلاپ ءجۇرىپ كە­رەكتى رەكۆيزيتتەرى مەن باسقا دا سايماندارىن جاسايتىن ماماندار مەن زاۋىتتاردى ىزدەيدى. ال ەندى ءسىز كەرەگىڭىزدى ىزدەپ تاپساڭىز، سول تاپقان دۇنيە­ڭىزدى جەتكىزۋىڭىزدىڭ ءوزى ءبىر ۇلكەن ماشاقات. ول جاق­تان ساتىپ الا سالۋ ەلىمىزدىڭ مەم­لەكەتتىك ساتىپ الۋ زاڭىنا ساي كەلمەيدى. سونىڭ كەسىرىنەن سوڭ­عى وتىز جىل­دا تسيرك مانەجىنە تو­سەيتىن كىلەم دە ساتىپ الا الماي وتىرمىز. جاداۋ، جۇدەۋ، جىرتىق، تو­زىپ كەتكەن تسيرك كىلەمىندە ونەر كور­سەتۋگە ءماجبۇرمىز. تسيرك مانە­جىنە كەز كەلگەن كىلەم جارامايدى. قاتاڭ تالاپ ەتىلەتىن ءوز ساپاسى بار. تسيركتىڭ تالابىنا ساي تو­سە­نىش كىلەم تەك بەلارۋس پەن ۋكراينادا دايىندالادى، ال ونى سا­تىپ الۋ ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ زاڭىمەن ۇيلەسپەيدى. قا­زاق­ستاننىڭ مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ زاڭى­نا وسى ماسەلە بويىن­شا كەلە­شەكتە وزگەرىستەر ەنسە، جۇ­مىسقا جان بىتەر ەدى، بۇل جانە تسيرك­تە عانا ەمەس، تەاترلاردا دا بار ما­شا­قاتتار.

ەكىنشى ماسەلە – الەمدىك تسيرك­تەر­دىڭ بارىندە دەرلىك شەشىمىن تاپ­پاي كەلە جاتقان كلوۋندار دايار­لاۋ ماسەلەسى. تسيركتەگى نازىك تە قۇ­بىلىس پەن يىرىمدەردى تولىق قامتى­عان وتە اۋىر جانر بۇل – كلوۋنادا. «كلوۋن» لاتىنشا­دان اۋدارعاندا «قاراپايىم ادام» دەگەن ماعىنا بەرەدى. XVII عاسىردىڭ باسىندا لوندوندا دۇ­­نيەگە كەلگەن بۇل جانر كورەر­مەن­نىڭ كوڭىلىن كوتەرۋدە جەڭىل كورىن­گەنىمەن، سول ءبىر رەپريزا نەمەسە ءبىر ءنومىر­دى شىعارۋ ءۇشىن ءارتىستىڭ قانشاما تەر توگىپ، قانشاما شىعارماشىلىق ىزدە­نىسكە تۇسەتىنىن كوپشىلىك بىلە بەر­مەيدى. قانداي كەرەمەت تسيرك قويىلىمى بولسا دا كلوۋندىق قويى­لىم ءوز دەڭگەيىندە بولماسا باعدارلامانىڭ ساپاسى ءتۇسىپ كەتەدى. وكىنىشكە قاراي، تەك قا­زاق­ستاندىق كلوۋنادا ەمەس، قازىر بار­لىق ەلدەردە بۇل جانر توقى­راپ تۇر. سەبەبى، كلوۋندار دايار­لايتىن ناعىز ماماندار جوق. كەزىندە قازاقستاندىق كلوۋن بول­عان ءبىر-ەكى ادام ساباق بەرىپ، شا­كىرت تاربيە­لەسەك دەگەن ويمەن تال­پىنىس­تار جاساپ كورگەن، بىراق وزدە­رىنىڭ اۆتورلىق جۇمىسى مەن يدەيا­سى جانە ارنايى ءبىلىمى بولما­عاندىقتان ىستەرى العا باسپادى.

كلوۋن دايىنداماق بولعان­داردىڭ وزدەرى باسقالاردى قاي­تالاپ جۇرگەندىكتەن، نە وقىتىپ، نە جاڭالىق ەنگىزە قويسىن، قايتالاۋ تسيرك الەمىندە بىردەن كورىنىپ تۇرا­دى. باسقا امال جوق بولعان سوڭ كلوۋن­دارعا باسقالاردىڭ رەپريزالارىن قولدانۋعا رۇقسات بەرىپ وتىرعان جايىمىز بار. ءار كلوۋننىڭ وزىنە جەكە ءنومىر جا­ساۋى ۇلكەن تابىس دەپ ايتۋعا بولادى. بۇرىن ءار كلوۋننىڭ قويىلىمىنا ارنايى ستسەناريست، رەجيسسەر، دراماتۋرگتەر تارتىلىپ، كوركەمدىك كەڭەس­تەن ءوتىپ، وتپەگەنى قايتا تۇزە­تۋگە كەتىپ، ساحناعا ساقاداي ساي بولعاندا عانا شىعاتىن، ال بۇ­گىنگى كلوۋن­دار وزدەرى ستسەناريست، وز­دەرى رە­جيسسەر، وزدەرى مۋزىكا رەداك­تورى بولىپ، ءوز بىلگەندەرىمەن شى­عا بەرگەن سوڭ ولقىلىقتار مەن كەمشىلىكتەر كوپ بولاتىنى بەل­­گىلى جانە كورەرمەندى دە باۋراي المايدى. نەگىزى كلوۋندىققا تا­بي­عاتىنان بەيىم ادامدار بولادى. بۇل – ونىڭ پسيحولوگيالىق ىشكى تۇيسىگى، ادام ءوزىنىڭ قاتەلىگىنە ءوزى كۇلە ءبىلۋى مەن سونى مويىنداي ءبىلۋى. كلوۋندار دا جانرعا بولىنەدى – مۋزىكالى، ەندى ءبىرى سپورت، ەندى ءبىرى كۇندەلىكتى قارا­پايىم ادام كەيپىندە، اركىم ءوز جانرىنا ساي رەپريزا مەن نومىرلەر ويلاپ تاۋىپ، ءومىر ساباعىن كورسەتە ءبىلۋ – ناعىز شەبەرلىك.

قازىرگى تاڭدا رەسەيلىك كلوۋ­نا­دا الەمدىك دەڭگەيدە جوعارى باعا­لانىپ، العاشقى وندىققا ك­ى­رەتىن اتاۋلى كلوۋندار بار. بۇ­كىل ەۋروپا سول كلوۋندارمەن ۇل­كەن كەلىسىمشارتتار جاساپ، ەلدى تسيرك­تىك قويىلىمدارعا تارتىپ، قىرۋار تابىس تاۋىپ وتىر. ونداي تالانتتاردى بىزگە دە اكەلۋگە بو­لادى، بىراق ولاردىڭ گونورارى وتە قىمبات، ءار قويىلىمعا شىق­قانى 25-30 مىڭ ەۋرونى قۇرايدى. بىل­مەيتىن ادام سونشاما نەگە قىم­بات، نە كورسەتە قويادى دەۋى مۇم­كىن. بىرىنشىدەن، ول كەرەمەت جار­ناما، جاقسى كلوۋن كەلگەن كەزدە بۇكىل ەل دۇرلىگىپ تسيرككە كەلە­دى. كورەرمەندى راحاتقا بولەپ، ىشەك-سىلەسىن قاتىرا كۇلدىرە وتىرىپ ادامعا وي سالاتىن تاماشا نو­مىر­لەردى كورگەن سوڭ ول ادام اپتا بويى، ءتىپتى اي بويى ءبىر كەرەمەت كو­ڭىل كۇيدە جۇرەدى. دەگەنمەن بۇل ماسەلەنى شەشۋ جولدارى بار. ار­­نايى ماماندى ۋكراينا نەمەسە رەس­ەيدەن شاقىرتىپ 5-6 شا­كىرت وقى­­تىپ الساق، كەلەشەكتە قازاق­ستان­­نىڭ كلوۋندىق مەكتەبى پايدا بولار ەدى، ەڭ باستىسى مەكتەپ كەرەك.

ەڭ وكىنىشتىسى، بۇگىنگى تاڭدا جاس­تار اراسىندا جاڭا stand up ءستي­لىنىڭ پايدا بولىپ، وسى كلوۋن­دىق مانساپتى ءسوز تۇرىنە اۋدارۋ ار­قىلى وتە ءبىر انايى جانر پايدا بولدى.

– قازىر ەل ىشىندە وسى جانردى ناسيحاتتاۋدىڭ قاراپايىم جولى قانداي؟

– تسيرك ارتىستەرىنىڭ ەڭبەكتەرى اقتالۋ ءۇشىن گاسترولدىك ساپار­لار­عا ءجيى شىعىپ تۇرۋى كەرەك. ال ەلدەگى ستاتسيونارلىق ءتورت-اق تسيرك ازدىق ەتەدى. قازاق مەم­لە­­كەت­تىك تسيركى ءۇشىن «شاپيتو» تسير­­كىن قولعا الۋ دا كۇتتىرمەيتىن ماسەلە. نەگە؟ «شاپيتونىڭ» قو­يى­لىم­دارىمەن ەلىمىزدىڭ تۇك­پىر-تۇك­پىرىندەگى قالالار مەن اۋدان­­دارعا بارىپ، تسيرك ونەرىن حا­لىققا ناسيحاتتاۋدىڭ ءرولى زور بولار ەدى. بالالار جاس كەزىنەن ءبىر ونەرگە ءتانتى بولىپ قىزىعىپ وس­پەسە، كورمەگەن دۇنيەسىن قا­لاي قيالدايدى؟ باستاپقىدا بالالار ءۇشىن تسيرك تاڭسىق بولارى ءسوزسىز.سەبەبى، ات ۇستىندەگى اۋدا­رىسپاق، قىز قۋ، كوكپار، بايگە مەن پالۋان كۇرەستەرىنىڭ ءبارى دە – تسيرك ونەرىنىڭ باستاۋى ەكە­نى ايقىن. ءبىز ونى كەيىنگى ەكى-ءۇش جىلدا ساق قورعاندارىندا ۇيىم­داس­تىرىلىپ جۇرگەن « ۇلى دالا» فەستيۆالى، ناۋرىز مەرەكەسى مەن تسيرك قويى­لىمدارىنداعى ات ويىن­دارىن كور­­گەن بالالاردىڭ قاتتى قى­زى­عىپ، ەلىكتەگەندەرىنەن بايقادىق.

ارينە، بۇل ماسەلەلەردىڭ شەشىلۋى قارجىلاندىرۋعا كەلىپ تىرەلەدى. جانە تسيرك ونەرىنىڭ دامۋىنا مينيسترلىكتەن باستاپ جەر­گىلىكتى اكىمدىكتەرگە دەيىن اتسالىسۋى اۋاداي قاجەت. ونسىز ەلىمىزدە تسيرك ونەرى تولىققاندى دامي المايدى. ەۋروپا، قىتاي، ءتىپتى امە­ريكا مەن كانادا، مەكسيكاڭىز بەن افريكاڭىزدا وسى تسيركتىڭ كوممەرتسيالىق باعدارلامالارى ارقىلى وزدەرى دە پايدا تاۋىپ، ورتاق قازىناعا دا قاراجات قۇيىپ وتىرعانىن ايتا كەتكەن ءجون.

– بۇل ءوزى قاتەلەسۋدى كەشىر­مەيتىن ونەر. كورەرمەندەرىنىڭ كوز الدىندا ءجانتاسىلىم بولعان ونەر­پازدار بار. جالپى، تسيرك مايتالماندارى جۇمىسسىز قال­سا، ءوزىن ءوزى اسىراي الا ما؟

– جانكەشتى ونەرگە قىزمەت ەتە­تىن تسيرك ارتىستەرىنىڭ ايلىق­تا­رى ماردىمسىز ەكەنىن جاسىرماۋ كەرەك. سانانى تۇرمىس بيلەپ تۇرسا، ونەردىڭ ءوسۋى تۋرالى قانداي اڭگىمە ايتۋعا بولادى. ولاردىڭ قو­سىمشا جۇمىسقا تۇرا المايتىنى تاعى بار.

بۇگىنگى تاڭدا قازاق مەملە­كەتتىك تسيركىنىڭ شتاتىندا 110 ءارتىس بار. ج.ەلەبەكوۆ اتىنداعى رەس­­پۋبلي­كالىق ەسترادا-تسيرك كوللەدجى­نىڭ ستۋدەنتتەرى كوز الدىمىزدا دايىن­دالىپ جۇرگەن سوڭ، جىلدا تسيرك ءبولىمى بويىنشا وقۋ بىتىرەتىن 8-9 بالا­نىڭ ىشىنەن قابىلەتتىلەرىن جۇمىسقا الىپ وتى­رامىز.

نەگىزى تسيرك ءارتىسىنىڭ ونەردەگى جولى كەلتە بولادى. سەبەبى، كۇش-قايرات پەن سامداعايلىقتى، جىل­دامدىق پەن تاپقىرلىقتى تالاپ ەتەتىن ونەر سالاسىن ۇزاق جىلدار بويى ساپتا تۇرىپ ۇستاپ ءجۇرۋ مۇم­كىن ەمەس. سوندىقتان ەلىمىزدەگى شىم­كەنت پەن نۇر-سۇلتان تسيركىنە دە جاس ارتىستەر قاجەت، بىراق بۇلار­دى دا مازالايتىن ءبىرىنشى سۇراق  – ايلىق تابىسى مەن ءۇي ماسەلەسى.

تسيرك ارتىستەرى قاتەرلى بولسا دا سول ازعانتاي ايلىققا ەڭبەك ەتە بەرۋدەن باسقا امالدارى جوق. ەڭ باستىسى، ارتىستەرىمىزدىڭ الەۋەتى وتە مىقتى، سونى بىلەتىن شەتەلدىك كوم­پانيالار حالىقارالىق فەستي­ۆالدارعا شاقىرىپ، ودان ءارى وزدەرىنە جۇمىسقا الىپ كەتىپ جاتادى. ولاردى جىبەرمەي، قيانات جاساۋعا تاعى بولمايدى. كۇشى بار كەزدە بارىپ جاقسى قاراجات تا­ۋى­پ، وزدەرىنىڭ تۇرمىس جاعدايىن شە­شىپ الۋلارى كەرەك. ويتكەنى قازىر ۋاقىتتى جىبەرىپ السا ءۇي-كۇيى جوق بولىپ، جاسى كەلگەندە دالادا قالۋى مۇمكىن.

– بالەت ارتىستەرى سياقتى تسيرك ارتىستەرىنىڭ زەينەت جاسىن شەشۋ ماسەلەسى دە كوپ جىلدان بەرى اي­تىلىپ كەلەدى.

– ادەتتە، كۇندە جاتتىعىپ، ۇر­شىقتاي ءيىرىلىپ جۇرگەن سوڭ تسيرك ارتىستەرىنىڭ جاس كورىنەتىنى بەلگىلى. كەزىندە مىقتى ونەر كورسەتكەن ماماندارىمىزدىڭ جاسى كەلسە دە زەينەتكە شىعا الماي جۇرگەندەرى قانشاما. كەشە كەرەك بولعان ءارتىستى بۇگىن دالاعا لاقتىرىپ تاس­­تاي المايسىز. سوندىقتان ولار قا­زىرگى كەزدە جاستاردى ونەر­گە باۋ­لىپ ءجۇر. قانشاما قيىن­شى­لىقتارعا قاراماستان، وزدە­رىن تسيرك ساحناسىندا ۇستاپ جۇر­گەن تسيرك ارتىستەرىن كاسىبي تۇرعىدا باعالاپ، قاجەتتى كوڭىل اۋدا­رىل­ماعاندىقتان ءالى كۇنگە دەيىن تسيرك­تە ىستەيتىن ايەلدەر – 58، ال ەر ادامدار 63 جاستا زەينەتكەرلىككە شىعۋى وزگەرىسسىز قالعان.

جوق جەردەن جاڭا زاڭ تالاپ ەتىپ وتىرعان جوقپىز ارينە، ءبىز­دىڭ ەلىمىزدە، قاۋىپتى جانە زياندى ون­دىرىستە جۇمىس ىستەيتىندەرگە جە­ڭىلدىكتەر قاراستىرىلعان. تسيرك ونە­رىندە دە وتە قاۋىپتى جاعدايلار كوپ بولادى. جاستايىنان ونەر دەسە، ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن تسيرك ارتىستەرى 40-45 جاستا كۇش-قۋا­تىن سارقىپ بىتەرى ءسوزسىز. سەبەبى، تابيعاتتىڭ دا زاڭى سولاي عوي، ەندى ولاردىڭ كەتە قالا­تىن زەينەتاقىسى جوق، جاسى كەل­مەگەن، ولاردى دالاعا تاس­تاي ال­مايتىنىڭىز تاعى بار. ۇجىم­دى جاڭا بۋىنمەن تولىق­تىرايىن دەسەڭىز، شتات ورنى ساناۋلى بولعاندىقتان، ءبىر ادام دا الا المايسىز. بۇل ماسە­لە رەسەيدە وتە وڭتايلى شەشىل­گەن. بۇرىن 20 جىلدىق ەڭ­بەك وتى­لىمەن زەينەتكەرلىككە شى­عاتىن بولسا، كەيىنگى كەزدە بۇل ماسەلە قايتا قارالىپ، رەسەيلىك تسيرك ارتىستەرى 15 جىلدىق ەڭبەك ۇلە­سىمەن زەينەتكەرلىككە شىعا بە­رەدى ەكەن. ارينە، جاسى كەلگەن ادام­نىڭ اكروباتتىق تريۋكتەرمەن كو­رەرمەنگە تاڭداي قاقتىرۋ دا وڭايعا تۇسپەيدى، ءتىپتى كەيدە مۇم­كىن دە ەمەس. ەندى ادەمىلىك پەن سام­داعايلىقتى كورۋگە كەلگەن كورەر­مەننىڭ الدىندا دا ەستەتيكالىق جاعىنان ولقى بوپ تۇراتىنى ءسوزسىز. جانىن شۇبەرەككە ءتۇيىپ، كا­نات­تىڭ ۇستىندە كەتىپ بارا جات­قان الپىستاعى شال مەن كەمپىردى كو­رۋگە كىم قۇشتار دەيسىز؟

– سينتەزدەلگەن تسيرك سپەكتاكلدارىن ۇيىمداستىرۋعا ۇمتىلىپ جاتقاندارىڭىزدان حاباردار ەدىك؟

– ۇلتتىق مادەني مۇرا نەگى­زىندە جانە حورەگرافيالىق ونەر تۇرلەرىمەن سينتەزدەلگەن تسيرك ونەرى تۋرالى ءسوز ايتىلسا، ەلدىڭ ءبارى اڭىزعا اينالعان كانادالىق «ديۋ سولەي» تسيركىن ەسكە الادى. بىراق ايگىلى ديۋ سولەيدىڭ وزىندە ۇجىمى مەن ارتىستەرى جوق، ونداي شتاتتا ارتىستەر بولماعان سوڭ ارينە، جانۋارلارى دا بولمايدى. ولار ءار قويىلىمعا جان-جاقتان دايىن نومىرلەرىمەن ارتىستەردى، سپورتشىلاردى كەلىسىمشارت بو­يىنشا بەلگىلى ءبىر ۋاقىتقا شا­قىرىپ، تەك شوۋلار دايىنداپ كورسەتەدى. ال ءبىزدىڭ تسيرك­تەردە شىعارماشىلىق ۇجىم، ارتىس­تەرمەن بىرگە ات، تۇيە، جولبارىس پەن يتتەر، ايۋ، جىلان، ەشكى سىن­دى جان-جانۋارلارىمىز بار جانە ولاردى ءوزىمىز دايىندايمىز. جار­ناما دەگەن كەرەمەت كۇش، سول «ديۋ سولەي» تسيركىن كورۋ ءۇشىن كەم دەگەندە ءبىر اي بۇرىن بيلەت ساتىپ الىنادى. بيلەتتەرىنىڭ قۇنى دا قىمبات، ءتىپتى 1000-3000 اقش دول­لارىنا دەيىن جەتەدى. جارناما جاقسى بولعان سوڭ قىمباتتىعىنا قاراماستان، بيلەتتەرى دە تەز ساتىلادى. سەبەبى ولاردىڭ كەرەمەتتىگى قاراجاتتى اياماي، جاڭا تەحنولوگيالاردى پايدالانا وتىرىپ، ەلدى تاڭداندىرۋ ءۇشىن نەبىر ستسەناريس­تەر مەن كەرەمەت رەجيسسەرلەردى شاقىرىپ، دارا شوۋلار جاساي بىلۋىندە. ارينە، مۇنىڭ بارىنە قىرۋار قاراجات كەرەك، جانە ول ءوز شىعىنىن ون ەسە اقتايدى. استانادا ەكسپو-2017 كورمەسى بولىپ جاتقان كەزدە وسى «ديۋ سولەي» تسيركى كەلگەنىن كورگەن بولار­­سىزدار، سوندا ادام تاڭ قالىپ، قۇلاپ تۇسەردەي ەشتەڭە بولا قويعان جوق، ولاردىڭ تەك سول تەح­نيكالىق مۇمكىنشىلىكتەردى جاق­­سى پايدالانعانى، لەنتامەن جۇر­گەن تەمىر اتتارى عانا ەسىمىزدە قالدى.

ەندىگى جەردە بىزگە دە ءوزى­مىزدى ەتەنە تانىتۋ ءۇشىن ۇلت­تىق ەرەكشە­لىكتەرىمىز بەن سالت-ءداس­تۇرىمىزدى تسيرك تىلىندە سوي­لەتە ءبىلۋىمىز كەرەك. بۇگىنگى تاڭدا ات ۇستىندەگى ويىن­دار مەن تريۋك­تەردىڭ بارلىعى تسيرك قويى­لىم­­دارىنىڭ ەڭ ءبىر نەگىزگى نومىر­لەرىنە اينالدى. ات ۇستىندە ونەر كورسەتۋ – ەكىنىڭ ءبىرى­نىڭ قولى­نان كەلە بەرمەيتىن اۋىر ونەر. سوندىقتان ءبىز بۇنى اتا-بابامىزدان قانمەن بەرىلگەن ءتول ونەر دەپ قانا قويماي، ات ۇستىندە ونەر كورسەتەتىن جاستار­دى تاربيەلەۋمەن اينالىسىپ كەلەمىز. بۇگىنگى تاڭدا اتتىڭ قۇلا­­­عىندا ۇرشىقتاي ۇيىرى­لەتىن ار­تىستەرىمىز الەم بو­يىن­­شا ۇلكەن سۇرانىسقا يە. نەبىر شەتەلدىك كينوكومپانيا­لار كاس­كادەرلارىمىزعا ۇلكەن قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، ۇدايى شاقىرىپ ءجۇر. ات ۇستىندە ونەر كورسەتۋ اكروباتيكانىڭ ءبىر ءتۇرى ەسەبىندە ۇيرەتىلىپ وتىرادى. سون­دىقتان دا بۇل جانردا ونەر كور­سەتەتىن جىگىتتەردى دايارلايتىن مىق­­تى مەكتەپ قالىپتاستى دەپ ايتۋى­مىزعا بولادى. كەز كەلگەن مەملەكەتكە بارساڭىز، ولاردىڭ ۇلت­تىق كولوريتى بىردەن بايقالىپ تۇرادى. بىزدەرگە دە كەز كەلگەن قويى­لىمدار مەن باعدار­لا­ما­لاردا ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق بوياۋ­ى­مىز بايقالىپ تۇرۋى قاجەت. ونى كورەرمەنگە ادەمى جەتكىزە ءبىلۋ، رەجيسسەرلىك شەشىمدەردىڭ ماڭىزى اسا زور. ءبىزدىڭ قازاق مەملەكەتتىك تسيركىنە 50 جىل تول­دى. وسى ورايدا قازاق مەملە­كەتتىك تسيركى مەرەيتويلىق ۇلكەن حالىق­ارالىق فەستيۆالعا دا­يىن­دىق جاساپ، جوسپارلاپ قويعان ۇلتىمىزدىڭ «ەرتوستىك» ەر­تە­گىسىنىڭ جەلىسىندە لازەرلىك شوۋ دايىنداپ، كورەرمەنگە جەتكىزگەن ەدىك، وكىنىشكە قاراي، الەمدىك پان­دەميانىڭ كەسىرىنەن ول جوسپارىمىز ىسكە اسپاي قالدى. دەگەنمەن كەلەشەكتە دە دايىندالاتىن باع­دارلامالار مەن قويىلىمدار تو­لى­عىمەن ۇلتتىق ناقىشتا بولۋى كەرەك...

– اڭگىمەڭىزگە راحمەت.