ميكروقارجى ۇيىمدارى بانككە اينالۋدى ماقسات ەتپەيدى

– ميكروقارجى ۇيىمدارىنىڭ (مقۇ) باستى مىندەتى قانداي جانە ولار اۋىل-ايماقتاردا نەگىزىنەن قان­داي كاسىپتەرگە قارجى بەرىپ وتىر؟

– ميكروقارجى ۇيىمدارى 20 جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى شاعىن جانە ورتا بيزنەس (شوب – رەد.) سالاسىندا جۇمىس ىستەپ، شاعىن بيزنەستەرگە اسا ءىرى ەمەس سومالار ۇسىنىپ، اسىرەسە اۋىل تۇرعىندارىن قولداپ كەلە جاتىر. كليەنتتەردىڭ 70 پايىزعا جۋىعى الىس وڭىرلەردە تۇرادى: نەگىزىنەن اگروبيزنەس، مال جانە وسىمدىك شارۋاشىلىعى سالاسىندا كاسىپ قىلۋشىلار، سونداي-اق حالىققا ءتۇرلى قىزمەت كورسەتۋشى، بولشەك ساۋدامەن اينالىسۋشى، كىشىگىرىم تۇرمىستىق جۇمىستار ىستەۋشى ازاماتتار. وزدەرىنىڭ شاعىن عانا كاسىپتەرىن دوڭگەلەتىپ، ءوز-وزدەرىن جۇمىسپەن قام­تۋ ارقىلى تۇرعىن ءۇي جاعدايلارىن جاق­سارتىپ، بالالارىن وقىتىپ، تىرشىلىك جا­ساپ وتىر. مەملەكەتتەن ءبىر تيىن دا سۇرا­مايدى، ءوز كۇندەرىن وزدەرى كورۋدە. سون­دىقتان ميكروقارجى ۇيىمدارىنىڭ باس­تى ماقساتى – ازاماتتاردىڭ ىسكەرلىك بەل­سەن­دىلىگىن ارتتىرۋ، بيزنەس جوبالار­دى قارجىلاندىرۋ ەسەبىنەن شوب سالا­سىن قولداۋ. مقۇ نارىقتىڭ وسى سەگ­مەن­تىندە 20 جىلدان استام جۇمىس ىستەي­دى. سوندىقتان حالىقتىڭ وسى ساناتى­مەن جۇ­مىس تاجىريبەسى جەتكىلىكتى. شا­عىن بيز­نەس جوبالارىن قارجىلاي قولداي­تىن جەكە بيزنەس ۇلگىسى مەن نەسيەلەۋ ادىستە­مەسى دە دامىعان. شالعاي اۋدانداردا في­ليالداردىڭ دا كەڭ جەلىسى قالىپتاسقان.

مەنىڭشە، شاعىن بيزنەسپەن اينالىساتىن اۋىل تۇرعىندارى بانكتەر ءۇشىن قىزىق ەمەس. نەسيە سوماسىنىڭ ازدىعىنا بايلانىستى ولارعا قىزمەت كورسەتۋ ءۇشىن دە جوعارى وپەراتسيالىق شىعىندار كەتەدى. سونىمەن قاتار اۋىل تۇرعىندارىندا ءوتىمدى كەپىلدىك تە بولا بەرمەيدى. سول سەبەپتى مەملەكەت باسشىسى مقۇ قىزمەتىنە ناقتى جانە وبەكتيۆتى باعا بەردى جانە اۋىلدىق جەرلەردە شاعىن بيزنەستىڭ الەۋەتىن اشۋ بويىنشا ماڭىزدى مىندەت قويدى.

– شاعىن جوبالارعا قارجى ءبولۋ ءوز-ءوزىن اقتاي ما؟

– 2021 جىلدىڭ 1 شىلدەسىندەگى جاعداي بويىنشا ميكروقارجى ۇيىمدارىنىڭ نەسيە پورتفەلى 531،1 ملرد تەڭگەنى قۇرادى. نەسيە پورتفەلىندەگى كاسىپكەر­لىك ميك­رونەسيەنىڭ ۇلەسى – 84 پا­يىز، ونىڭ 41 پايىزى اۋىل شارۋاشى­لىق سۋبەك­تىلەرىن – شاعىن شارۋا جانە فەر­مەر­لىك قوجالىقتاردى قارجىلان­دىرۋعا باعىتتالعان. ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ دەرەگىنشە، ەلدەگى اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ۇلەسى – 40،93 پايىز. ولار دا وزدەرىنىڭ ىسكەرلىك بەلسەن­دىلىك­تەرىن كوتەرۋ بويىنشا قارجى كوزدەرىنە مۇقتاج. جەكە كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرىن، ونىڭ ىشىندە شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋ – مەملەكەتتىڭ ەكونوميكا­لىق ساياساتىنداعى باستى باعىتتاردىڭ ءبىرى. سول تۇرعىدان العاندا ميكروقارجى ۇيىم­دارى وڭىرلەردە اسا ماڭىزدى الەۋ­مەتتىك-ەكونوميكالىق فۋنكتسيانى ورىن­داپ وتىر. سوندىقتان اۋىلدىق جەر­لەردەگى شاعىن بيزنەستەرگە بولىنگەن قارا­جات ءوز-ءوزىن اقتادى دەپ ايتا الامىز.

– وسىعان دەيىن كەيبىر ميكروقارجى ۇيىمدارىنىڭ بانككە اينالۋى تۋرالى حابارلاندى. مىسالى، KMF پەن Solva باسشىلارى وزدەرىندە ءىرى بانككە اينالۋعا جەتكىلىكتى الەۋەت بار ەكەنىن ايتتى. ولاردا شىنىمەن ەكىنشى دەڭ­گەيلى بانككە اينالاتىن الەۋەت بار ما جانە بۇل تاجىريبە قانشالىقتى ءتيىمدى؟

– قازىرگى كەزدە بىرقاتار ميكروقارجى ۇيىمدارى مەنشىك كاپيتالى جانە اكتيۆتەرى بويىنشا كەيبىر ەكىنشى دەڭ­گەي­لى بانكتەرمەن تەڭەستى. ولار قازىر­دىڭ وزىندە قارجىلىق بەرىكتىك پەن تۇراقتىلىق دەڭگەيىنە جەتكەن، بانك سەكتورىنىڭ قاتىسۋشىسى اتانۋ ءۇشىن قاجەتتى الەۋەتكە يە. بانك اتانۋدا ميكروقارجى ۇيىمدارى ءوز كليەنتتەرى ءۇشىن قارجىلىق قىزمەتتەردىڭ كەڭ سپەكترىن ۇسىنىپ، قىزمەت كورسەتۋ مەن سەرۆيس ساپاسىن جوعارىلاتا ءتۇسۋى قاجەت.

مقۇ قىزمەتىندە اۋدارىم وپەراتسيالارىن جۇزەگە اسىرۋ، بانك شوتىن اشۋ جانە جۇرگىزۋگە قاتىستى قاجەت­تىلىك اسا جوعارى. اسىرەسە، الىس اۋىل­داردا. شىنداپ كەلگەندە بانك اتانۋ ميك­روقارجى ۇيىمدارىنىڭ باستى ماقساتى ەمەس. ءبىرىنشى كەزەكتە ءوز كليەنتتەرىنىڭ قاجەتتىلىكتەرىن اسا جوعارى دەڭگەيدە وتەۋى ءتيىس. قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگىنىڭ قولداۋىمەن قازىر ميكروقارجى ۇيىمدارىنا كونۆەرتاتسيا جولىمەن بانك اتانۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن زاڭناماعا وزگەرىستەر ەنگىزىلۋدە. جاقىن ۋاقىتتا مقۇ-لاردا ونداي مۇمكىندىك پايدا بولادى دەپ ۇمىتتەنەمىز. الايدا بانككە اينالۋ مقۇ-لار ءۇشىن قاداعالاۋ رەجىمىندە قانداي دا ءبىر السىرەۋ بولاتىنىن اڭعارتپايدى. تەك جالپى نەگىزدە، بارلىق بانكتىك پرۋدەنتسيالدىق تالاپتار مەن نورماتيۆتەردى ورىنداعان جاعدايدا عانا بانككە اينالا الادى.

– قاسىم-جومارت توقاەۆ «مەملەكەت بانكتەرگە كومەكتەسپەيدى» دەدى. بانكتەر سانى تاعى دا قىسقارىپ، ءتىپتى كەيبىرىنىڭ ميكروقارجى ۇيىمىنا اينالىپ كەتۋى مۇمكىن بە؟

– ءبىزدىڭ ويىمىزشا، مقۇ-لاردىڭ بانككە اينالۋى بانكتەردىڭ دە مقۇ-عا اينالۋ مۇمكىندىگىن ءبىلدىرۋى ءتيىس. ياعني بۇل كەرى قوزعالىسى بار پروتسەسس. سون­دىقتان بانك سەكتورىنداعى كەي ويىن­شىلار مقۇ مارتەبەسىنە كوشىپ جاتسا، بۇعان ءبىز تەك قانا قۋانامىز.

– ميكروقارجى ۇيىمدارى شاعىن جانە ورتا بيزنەستى نەسيەلەۋ تۇرعى­سىنان قانشالىقتى تابىستى؟ جەكە تۇلعالارعا قاراعاندا بيزنەستى نەسيەلەۋ دەڭگەيى جوعارى ما؟

– نەسيە پورتفەلىندەگى كاسىپكەرلىك ميكرونەسيە ۇلەسى 84 پايىز بولسا، تۇ­تىنۋ­شىلىق نەسيەلەر كولەمى 14 پايىز شاماسىندا. قالاي بولعاندا مقۇ-دا جەكە تۇلعالارعا تۇتىنۋشىلىق ماقساتتا بەرىلگەن نەسيەلەر كولەمى كاسىپكەرلىك زايم­دار كولەمىنەن الدەقايدا از. 

2020 جىلى مقۇ-لاردىڭ ءداستۇرلى سەكتورىنا وسىعان دەيىن جەكە تۇلعالارعا ينتەرنەت ارقىلى زايم بەرىپ كەلگەن قاتىسۋشىلار دا قوسىلدى. ەندى ولار دا مقۇ مارتەبەسىن الىپ وتىر. وسىعان بايلانىستى جالپى نەسيە پورتفەلىندەگى تۇتىنۋشىلىق ميكرونەسيە كولەمى ازداپ ۇلعايدى. بىراق ءبارىبىر ميكروقارجى نارىعىنىڭ نەگىزگى قاتىسۋشىلارىنىڭ قىزمەتى ايتارلىقتاي تابىستى بولىپ تابىلاتىن شاعىن جانە ورتا بيزنەستى قارجىلىق قولداۋعا باعىتتالعان.

– قازىرگى ساتتە ۇيىمداردىڭ نەسيە پورتفەلىنىڭ ساپاسى جانە ولارداعى NPL دەڭگەيى قانداي؟

– 2021 جىلدىڭ 1 شىلدەسىندەگى جاعداي بويىنشا مقۇ الدىنداعى مەرزىمى 90 كۇننەن اسىپ كەتكەن بەرەشەكتەردىڭ ۇلەسى 5،68 پايىزدى قۇرايدى. نەسيە نارىعىنىڭ وزگە قاتىسۋشىلارىمەن سالىستىرعاندا بۇل جاقسى كورسەتكىش. وسىعان دەيىن ميكروقارجى ۇيىمدارى نەسيەنى ەشقانداي تەرەڭ تالداۋسىز جانە كليەنتتىڭ تولەم قابىلەتىن باعالاماستان بەرە سالادى دەگەن تۇسىنىك قالىپتاسقان ەدى. ال بايقاپ وتىرعانىمىزداي، 6 پايىزعا دا جەتپەيتىن NPL دەڭگەيى ءبىزدىڭ نەسيە پورتفەلىمىزدىڭ جوعارى ساپاسىن بايقاتادى. ءبىزدىڭ ۇيىمدار نەسيەنى ءوز اقشاسىنان بەرەتىندىكتەن نەسيەلەۋ ماسەلەسىنە اسقان جاۋاپكەرشىلىكپەن قارايدى.

– پاندەميا ميكروقارجى نارى­عىنا قالاي اسەر ەتتى؟

– پاندەميا بيزنەستىڭ بارلىق سۋبەك­­­تى­سىنە كەرى اسەر ەتكەندىكتەن مقۇ-لار بارىنەن دە قاتتى زارداپ شەك­تى دەپ اي­تۋ قيسىنسىز بولار. كەرى­سىن­شە، شەك­تەۋ شا­رالارى كەزىندە مقۇ ءوزى­نىڭ قار­جىلىق تۇراقتىلىعىن دالەل­دەدى. سونىمەن قاتار بانكتەرمەن تەڭ دارە­جەدە حالىق پەن بيزنەسكە نەسيە تولە­مىن كەيىنگە شەگەرۋ مۇمكىندىگىن ۇسى­نىپ، ءبىر جىل بويى نەسيە پورتفەلىن توق­تات­­تى. قازىر نەسيە­لەۋ دەڭگەيىنىڭ وسە باس­تا­عانىن باقى­لاپ وتىرمىز. ءبىرىنشى جارتىجىلدىق قورى­تىندىسى بويىنشا مقۇ نەسيە پورتفەلى 27 پايىزعا ءوستى. بۇل شوب پەن ازاماتتار تاراپىنان ميكرونەسيەگە دەگەن سۇرانىستىڭ جوعارى ەكەنىن اڭعارتادى.

– ميكروقارجى ۇيىمدارىنىڭ شەتەلدىك زايمدار ەسەبىنەن جۇمىس ىستەيتىنى بەلگىلى. ەگەر مەملەكەت بۇل سەكتورعا ەرەكشە كوڭىل بولە باستاسا، دەمەك قارجىلىق تۇرعىدان دا قولداۋ بەرۋى مۇمكىن بە؟

– دۇرىس ايتاسىز، قازاقستانداعى ميكرونەسيەلەردىڭ 90 پايىزعا جۋىعى سىرت­قى قارىز ەسەبىنەن ۇسىنىلادى. ۇلت­تىق ۆاليۋتامەن ونداي نەسيەلەر بويىن­شا ورتاشا سىياقى مولشەرى – ۆاليۋ­تالىق تاۋەكەلدەردى حەدجيرلەۋدى (ساق­تاندىرۋ – رەد) ەسكەرگەندە – 17-19 پايىز. مقۇ-لاردى قورلاندىرۋ پروبلەماسى – ميكروقارجى نارىعى ءۇشىن نەگىزگى ماسەلە. سىرتقى قارىزعا تاۋەلدىلىك وتە قاۋىپتى. ويتكەنى سىرتقى كاپيتال نارىعىنداعى جاعداي نەگاتيۆتى تۇردە ورىستەي باستاسا وتاندىق ميكرونەسيە نارىعىندا توقىراۋ قاۋپى تۋادى. سوندىقتان ەگەر مەملەكەت مقۇ-لاردى ىشكى قولجەتىمدى قورلاندىرۋ كوزدەرىمەن قامتاماسىز ەتسە ءبىزدىڭ نارىقتاعى كوپتەگەن پروبلەما شەشىمىن تابار ەدى. بارىنەن ماڭىزدىسى – ءبىزدىڭ قارىز الۋشىلار ءۇشىن سىياقى مولشەرى تومەندەيدى.

– قازاقستاننىڭ ميكروقارجى نارىعى شەتەلدىك ينۆەستورلار ءۇشىن قانشالىقتى قولايلى؟

– قازىر ميكروقارجى سەكتورى قارجى جۇيەسىنىڭ تولىققاندى قاتىسۋ­شى­سى اتانىپ، قارجى ۇيىمدارى تىزى­مى­نە قوسىلعان. مەملەكەتتىك ۋاكىلەت­تى ورگانداردىڭ تولىق باقىلاۋىندا. بۇل فاكتورلار ينۆەستيتسيالىق تار­تىم­دىلىق دەڭگەيىن ارتتىرادى. ەۋروپالىق قايتا قۇرۋ بانكى، ازيا دامۋ بانكى، حالىقارالىق قارجى كورپوراتسياسى سياقتى ءىرى حالىق­ارالىق قارجى ينس­تيتۋتتارى ۇزاق جىلدار بويى ميكرو­قارجى نارىعىنىڭ فلاگ­مان­دارى­مەن سەرىكتەستىك ورناتىپ، قازاق­­ستاندا الەۋمەتتىك باعىتتا ءتۇرلى باع­دار­لاما­لاردى جۇزەگە اسىرىپ كەلەدى. سونى­مەن قاتار ميكروقارجى ۇيىمدارى قور نا­رىعىندا وبليگاتسيالار شىعارا باستا­دى جانە ينۆەستورلار اراسىندا ولاردى ءساتتى ورنالاستىرا ءبىلدى. قولايلى ينۆەس­تي­تسيالىق كليماتپەن قامتاماسىز ەتۋ جانە ونىڭ تۇراقتىلىعى ءۇشىن قوسىم­شا شارالار، ونىڭ ىشىندە ناقتى جانە بول­جامدى ويىن ەرەجەلەرىمەن جاساقتال­عان تۇراقتى قۇقىقتىق بازا كەرەك. ءبارى­مىز كۇش بىرىكتىرە وتىرىپ مەملەكەت باسشى­سىنىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس مقۇ-لاردىڭ الەۋەتىن اشۋ جولىندا جەتىستىككە جەتەمىز دەپ ۇمىتتەنەمىن.

– راحمەت.

اڭگىمەلەسكەن

اباي ايماعامبەت،

«Egemen Qazaqstan»