ە-commerce بىزگە دە جات ەمەس

دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، ەلەكتروندى ساۋداداعى بەلسەندى ساتىپ الۋشىلاردىڭ سانى سوڭعى ءبىر جىلدا 2 ەسە ارتىپ، 2،3 ملن ادامعا جەتكەن. ساۋدا جانە ينتەگراتسيا مينيسترلىگى وسىعان دەيىن حالىق­ارالىق ساۋدا پلاتفور­مالا­رىمەن كەلىسسوزدەر جۇر­گىزگەنى بەلگىلى. ناتيجەسىندە، وسى جىلدىڭ مامىر ايىنان باس­تاپ قازاقستاندىقتارعا Amazon، Ozon جانە eBay سياقتى ينتەرنەت-پلاتفورمالاردا ساۋدا جاساۋعا رۇقسات بەرىلدى.

قازاقستاننىڭ ينتەرنەت-بيزنەس جانە ءموبيلدى كوممەرتسيا قاۋىمداستىعى ۇسىنعان دەرەكتەردە ەلىمىزدىڭ الەمدىك نارىقتاعى ۇلەسى 1،9 پايىزدىڭ اينالاسىندا ەكەنىن ايتىلعان. وزبەكستاننىڭ ۇلەسى 4،5 پايىزعا جەتكەن. ال رەسەيدىڭ كورسەتكىشى – 6،2 پايىز. اقش، قىتاي، جاپونيا سەكىلدى الپاۋىتتاردىڭ ۇلەسى – 10-15 پايىزدىڭ توڭىرەگىندە.

ماماندار e-commerce نارىعى قاتال باسەكەلىستىك جاعدايىنا كوشكەنىن، ىشكى نارىقتىڭ 70 پايىزى قازىر قىتاي مەن رەسەي وكىلدەرىنىڭ قولىندا ەكەنىن ايتىپ كەلە جاتقانىنا ءبىراز ۋاقىت بولدى. بۇرىن الماتى مەن قىتايدىڭ اراسىندا پوشتا سالەمدەمەسىنىڭ جەتكىزۋ ۋاقىتى – 50 كۇن بولسا، قازىر ەكى اپتا. بۇگىندە قازاقستاندا قويمالاردى تسيفرلاندىرۋ جۇمى­سىن جەڭىلدەتۋ جونىندە ءبىراز جۇ­مىستار اتقارىلدى.

ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، قازاقستاندا e-commerce نارى­عىنىڭ ءوسۋ ديناميكاسى الەمدىك دەڭگەيگە سايكەس كەلەدى. رەسمي ستا­تيس­تيكاعا سايكەس، 2020 جىلى نارىق كولەمى 1،2 ترلن تەڭگە­دەن اسىپ، 2019 جىلمەن سالىس­تىر­عاندا ەكى ەسەگە جۋىق وسكەن. قازاق­ستانداعى ەلەكتروندى ساۋدا ين­دۋسترياسىنىڭ وكىلى كونستانتين گوراجانكين 2022 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن بۇل نارىقتاعى قارجى اينالىمى 1،9 ترلن تەڭگەگە، ال 2025 جىلعا قاراي 3،5 ترلن تەڭ­گەگە جەتۋى مۇمكىن ەكەنىن العا تارت­تى. ال تازا پايدا 7 ملرد دول­لار­­عا جەتۋى ىقتيمال. 2020 جى­لى شوب وكىلدەرىنىڭ كوپشىلىگى ال­عاش رەت ونلاين فورماتقا كو­شىپ، نارىقتاعى ءوز ورىندارىن كە­ڭەيتتى.

– قازىرگى ترەند تاپسىرىس بەرۋ­شىنىڭ بارلىق تىلەگىن، ۇسى­نى­سىن قاناعاتتاندىرۋعا باعىت­تالعان. بۇل باعىتقا ىلەسىپ ءجۇرۋ ءۇشىن ۆەب-رەسۋرستاردى جەتىلدىرىپ، وڭتايلاندىرۋ، ينتەرفەيس پەن كونۆەرسيا ەلەمەنتتەرىن پى­­سىق­­تاپ، جاڭا جەتىستىكتەرگە جانە وزىق تەحنولوگيالاردىڭ دامۋى­­نا نازار اۋدارۋ قاجەت، – دەيدى ك.گو­را­جانكين.

ساراپشىنىڭ پىكىرىنشە، پاندەميا كەزىندە عالامتور ارقىلى تاپسىرىس بەرگەندەردىڭ قاتارى 3،2 ملن-نان 3،8 ملن ادامعا دەيىن كوبەيگەن. ءالى دە كوبەيىپ جاتىر. ساۋدانىڭ مۇنداي ءتۇرىنىڭ دامۋىنا مەملەكەت تە مۇددەلى بولىپ، ونى دامۋدىڭ درايۆەرى رەتىندە قاراستىرا باستادى. ينتەرنەت-دۇكەن يەلەرىنە سالىق­تىق جەڭىلدىكتەر ەنگىزىلدى. ال تىر­كەۋدەن وتكەندەرى تابىس سالى­عىنان بوساتىلادى.

– 2020 جىلدىڭ باسىندا ونلاين ساۋدانىڭ بەتالىسىن، ەكسپورت پەن يمپورتتى رەتتەۋ مۇمكىن بولماي قالدى. ساۋدا جانە ينتەگراتسيا مينيسترلىگى ەلەكتروندى ساۋدانى دامىتۋدىڭ ءۇش نەگىزگى باعىتىن ايقىنداپ وتىر. العاشقىسى – ەلەكتروندى ساۋدانى ىنتالاندىرۋ، شاعىن جانە ورتا بيزنەستى وقىتۋ. ەكىنشىسى – جەت­كىزىلىم مەن لوگيستيكالىق قىز­مەتتى دامىتۋ. ءۇشىنشىسى – شەكا­راداعى ونلاين-ساۋدانى دامىتۋ. ءوز باسىم ەكىنشى باعىتتى – جەت­كىزىلىم مەن لوگيستيكالىق قىز­مەتتى دامىتۋعا ەرەكشە باسىمدىق بەرگەن دۇرىس دەپ ەسەپتەيمىن. سەبەبى پوشتا-سەرۆيس قىزمەتىن ساۋدانىڭ وسى سەگمەنتى رەتىندە قاراستىرۋعا بولادى. قازىر بۇل باعىتتا ىلگەرىلەۋشىلىك بار. ءبارىن تۇتىنۋشىنىڭ قالاۋى شەشەدى، – دەيدى ك.گوراجانكين.

وسى رەتتە ساراپشى ۇكىمەتتىڭ نازارىنا ءىلىنىپ وتىرعان باسىم باعىتتاردىڭ قاتارىندا شەكاراداعى ونلاين-ساۋدانى دامىتۋدىڭ دا بولاشاعى بارىن ايتىپ ءوتتى. وزبەكستانمەن نەمەسە قىرعىزستانمەن مەملەكەتتىك شەكارادا ساۋدا بەكەتىن سالۋدى جوسپارلاپ وتىرعان ءبىزدىڭ ەل ءۇشىن بۇل باعىت وتە ماڭىزدى. دەگەنمەن بۇكىل ەل اۋماعىن ساپالى ينتەرنەتپەن قامتاماسىز ەتپەي بۇل ماسەلەنىڭ شەشىمىن تابۋى قيىن. تىم بولماسا ءموبيلدى وپەراتارلوردىڭ مۇمكىندىگىن پايدالانۋ قاجەت. ودان كەيىنگى ماسەلە ءوز رەتىمەن شەشىلە بەرمەك.

عالامدىق ينتەرنەت ساۋدا نارىعىنداعى ترەندەردىڭ بەتالىسى وزبەكستانعا اۋا باستاعان. قازاقستانمەن سالىستىرعاندا كورشى ەلدىڭ ءبىراز ارتىقشىلىعى بار. ماسەلەن، جەڭىل ونەركاسىپ يندۋسترياسى دامىپ، وزبەكستان كورشى ەلدەردىڭ نارىعىنا كوز سالا باستادى. ەكىنشىدەن، مۇنداعى 16-35 جاس ارالىعىنداعى بۋىننىڭ ۇلەسى – 30 پايىز. الەمدىك ساراپشىلار ينتەرنەت ساۋدانىڭ كورىگىن قىزدىراتىندار وسى جاستاعى ازاماتتار ەكەنىن العا تارتىپ وتىر.

– وزبەكستان الەمدىك ساۋدا پلاتفورماسى ءۇشىن بارلىق جاعىنان ءتيىمدى. ينتەرنەت ساۋداعا جۇگىنەتىندەردىڭ باسىم كوپشىلىگى – 16-40 جاس ارالىعىنداعى تولقىن. مۇنى مويىنداۋىمىز كەرەك. سوندىقتان شەكارالاس ايماقتاردا ينتەرنەت ساۋدانىڭ مۇمكىندىگىن بارىنشا جۇمىلدىراتىن كەز كەلدى. الماتى، نۇر-سۇلتاننان بولەك، دەموگرافيالىق ءوسىمى دۇرىس تۇركىستان وبلىسىندا، جام­­بىل وبلىسىنىڭ قىرعىز­ستان­مەن، الماتى وبلىسىنىڭ قىتاي­­مەن شەكارالاس ايماق­تارىن­دا ينتەرنەت ساۋدانى دامىتۋ ءتيىمدى. بۇل اسىرەسە، جيىن-تەرىم ناۋقانى كەزىندە وتە قاجەت. مىسا­لى، وڭتۇستىكتە 5 گەكتار جەرى­نەن 50 توننا قاۋىن-قاربىز جي­ناعان ديقان ۇيىندە وتىرىپ قازاق­ستاننىڭ سولتۇستىگى نەمەسە رەسەي، قىتايداعى ساۋدا ۇي­لەرى­مەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزە بە­رەدى. ول ءۇشىن زاڭنامالىق تەتىك­تەردى جەتىلدىرۋ قاجەت. ەگەر مەم­لەكەت فيتو-سانيتاريالىق جاعى­نان قولداۋ كورسەتسە، بۇل باعىت تا ە-commerce نارىعىنىڭ دراي­ۆەرىنە اينالادى، – دەيدى ك.گورا­جانكين.

ەلەكتروندى كوممەرتسيا نارى­عى از عانا ۋاقىتتىڭ ىشىندە جاڭا ترەندتەرگە بەيىمدەلىپ ۇلگىرگەنى جاسىرىن ەمەس. Lamoda.kz ينتەرنەت دۇكەنى جەلىلەرىنىڭ باس ديرەكتورى نيكيتا وكۋلوۆ بۇل سەگمەنتتىڭ تاعدىرىن تۇتى­نۋ­شىلاردىڭ قالاۋى شەشەتىنىن ايتتى. 2020 جىلى پاندەميا بەت قاراتپاي تۇرعان كەزدە الماتى مەن نۇر-سۇلتان، اقتاۋ، شىمكەنت قالالارىندا ازىق-ت ۇلىك ساتاتىندار ينتەرنەت كوزدەرىنە قاتىستى قيىندىقپەن بەتپە-بەت كەلگەنىن العا تارتتى. وزدەرى تاڭداپ جانە باعاسىن ءتۇسىرىپ الۋدى داعدىعا اينالدىرعاندار تاپسىرىسپەن ازىق-ت ۇلىك ساتىپ الۋعا جانە جەتكىزىپ بەرۋشىنىڭ قىزمەتى ءۇشىن قوسىمشا اقى تولەۋگە دايىن بولماي شىقتى. قازىر ساۋدانىڭ وسى سەگمەنتىن دامىتۋعا مۇددەلى بولعان ۇكىمەت ازىق-ت ۇلىك ساتاتىن ونلاين ساۋدا جەلىلەرى ءۇشىن قوسىمشا جەڭىلدىكتەر قاراستىرسا، كوپ وزگەرىستەر بولماق.

ن.وكۋلوۆتىڭ ايتۋىنشا، سوڭ­عى جىلدارى كومپانيالار مالى­مەتتەر جيناۋدا Big Data تەحنو­لوگياسىن قولدانا باستاعان. بۇرىن دەرەكتەردىڭ جينالۋىنا با­سىمدىق بەرىلسە، ەندى ونىڭ ماڭى­زىنا، نارىقتاعى سۇرانىسىنا كوبىرەك كوڭىل بولىنەدى ەكەن. ساراپشى ايتىپ وتكەندەي، بۇل فاكتور نارىقتى ساپاسىز تاۋارلاردان تازارتۋعا سەپتىگىن تيگىزگەن. ماڭىزدىسى، ەلەكتروندى ساۋدا كلاسسيكالىق الەۋمەتتىك جەلىلەر شەڭبەرىندە دامي باستادى. زاڭدىق تەتىكتەر جەتىلدىرىلمەگەندىكتەن، الەۋمەتتىك جەلىلەر قازىردىڭ وزىن­دە ونلاين ساۋدانىڭ كورىگىن قىز­دىرىپ، برەند ونىم­دەرىمەن تانىلعان الپاۋىت كومپانيالار ولاردا ماركەتپلەيستەرمەن ينتەگراتسيا­لانا باستادى. نارىقتىڭ وسى سەگ­مەنتىندە جاس كومپانيالاردىڭ پاي­دا بولۋىنا، بۇرىننان كەلە جات­قاندارىنىڭ كەيبىرىن ىعىستى­رىپ شىعۋىنا، كەيبىرىنىڭ ىرىلەنىپ، ءبىر-ءبىرىن جۇتىپ قويۋىنا دا وسى فاكتور اسەر ەتكەن كورىنەدى.

– قازىر كومپانيالاردىڭ باسىم كوپشىلىگى ونلاين رەجىمگە كوشتى. بۇل ولاردىڭ قارجىنى قىم­بات كەڭسە جالداۋعا ەمەس، قا­جەتتى تەتىكتەرگە جۇمساۋىنا مۇم­كىن­دىك بەردى. قازىر ولار بيزنەس­تەرىن دامىتۋدىڭ وڭتايلى جول­دارىن ىزدەستىرىپ جاتىر، – دەيدى ن.وكۋلوۆ.

پاندەميا e-commerce نارى­عىنىڭ دامۋىنا داڭعىل جول اشۋمەن بىرگە ءىشىنارا تىعىرىققا دا تىرەدى. قازىر باستان كەشىپ جات­قان جاعدايدى ەكونوميكانىڭ، حا­لىقتىڭ تۇرمىسىنىڭ كەرى جاڭعىرىعى دەپ قابىلداۋعا دا بولاتىن سەكىلدى. حالىقتىڭ تولەم قابىلەتىنىڭ تومەندىگى ە-commerce نارىعىنىڭ ساپالى دەڭگەيگە كوتەرىلۋىنە كوپ كەدەرگى كەلتىردى. ناقتى تابىسى شامالى ادامدار از اقشاعا ساپالى تاۋار العىسى كەلەدى. بۇل فاكتور نارىققا ينۆەستيتسيا سالعىسى كەلەتىندەردىڭ قاراسىن ازايتىپ، بيزنەستىڭ نەسيە الاتىن مۇمكىندىگىن شەكتەپ كەلە جاتىر. ەڭ باستى سەبەپ تۇرعىنداردىڭ دايىن ەمەستىگىندە، نارىقتىڭ ىقپىل-جىقپىلدارىن زەرتتەپ ۇلگەرمەۋىندە. تيىسىنشە، سەرۆيس، لوگيستيكانى دامىتۋ جاعى دا كەشەۋىلدەپ جاتىر. لوگيستيكا – ينتەرنەت ساۋدا ءۇشىن ەڭ ماڭىزدى فاكتور.

قازاقستاننىڭ باستى قالالارى، وبلىس ورتالىعى دەڭگەيىندەگى قالالاردا تاپسىرىس بەرگەن تا­ۋاردى ءبىر كۇندە جەتكىزۋگە بولاتىنىن ايتقان ساراپشى قالامەن شەكتەسىپ جاتقان اۋداندار بۇل مۇمكىندىكتەن جۇرداي ەكەنىن دە جاسىرمادى. ال ورتالىقتان شالعاي جاتقان اۋدانداردا جاعداي ءتىپتى قيىن. ءتىپتى گازەت-جۋرنالدىڭ ءوزىن اپتالاپ جيىپ ءبىر-اق جەتكىزەتىن ايماقتاردا عالامتور ارقىلى تاپسىرىس بەرىپ، سونى قىسقا مەرزىمدە جەتكىزىپ بەرۋدىڭ مۇمكىن ەمەستىگى تۇسىنىكتى. قولدانىستاعى زاڭدار­دىڭ ءالى دە بولسا جۇيەلەنىپ ۇلگەر­مەگەنىن ايتقان ساراپشى مەملەكەت وسى نارىقتاعى ويىنشى­­لارمەن كەزدەسۋگە، ولاردىڭ ۇستا­نىمدارىن تىڭداۋعا ءالى ق ۇلىقتى ەمەس ەكەنىنە نازار اۋداردى.

ال نارىققا تەوريا ەمەس، پراكتيكا قاجەت. ينتەرنەت ساۋدا نارىعىندا وزگەرىس ءبىر ەمەس، بىرنەشە باعىتتا جۇرگىزىلۋى ءتيىس. ءبىرىنشى كەزەكتە قازاقستاندىق كومپانيالار ءىرى ساۋدا پلاتفورمالارىمەن ترانسفورماتسيالانۋ قاجەت. Apple، Google، Amazon، سياقتى الەمدىك دەڭگەيدەگى الپاۋىت كومپانيالاردىڭ ءوزى ءبىر كەزدەرى تاۋارلاردى ساتسا، قازىر e-commerce يندۋسترياسىنىڭ دەرجاۆالارىنا اينالدى.

– ءبىزدىڭ ەلدەگى ترانسفورماتسيا ۇيالى بايلانىس وپەراتورلارىنان باستالدى. بۇرىن ولار كليەنتتەرىنە تەك بايلانىس قىزمەتىن ۇسىنسا، قازىر مۇمكىندىگى ءارتاراپتاندىرىلدى. قازىر عالامتورعا قوسىلۋعا مۇمكىندىگى بار كەز كەلگەن سمارتفون ءارى پلاتفورما، ءارى قويما قىزمەتىن اتقارادى. ساراپشىلاردىڭ جارنامالىق كومپانيالاردىڭ تۇبىنە سمارتفوندار جەتەدى دەگەن بولجامى شىندىققا اينالىپ كەلە جاتىر. قازىر مۇنداي كومپانيالاردىڭ كليەنتتەر بازاسى ۇلكەن. ولار كلاسسيكالىق بانك­تەرمەن باسەكەلەس بولۋعا جاراپ كالدى. قازىر بانكتەر مەن ساۋدا پلاتفورمالارىنىڭ ءبىر-ءبىرىنسىز جۇمىس ىستەي المايتىنىن كورىپ ءجۇرمىز. ولار ءبىر-بىرىنە جۇتىلا المايدى، سەبەبى ەكى بولەك دۇنيە. دەمەك جاڭا تەتىكتەر تابىلعانشا وسى ەكى سالانى قاتار دامىتۋدان باسقا جول جوق، – دەيدى ن.وكۋلوۆ.

قازاقستان ينتەرنەت قاۋىم­داستىعىنىڭ پرەزيدەنتى شاۆكات ءسابيروۆتىڭ ايتۋىنشا، 2020 جىلدىڭ تاجىريبەسى e-commerce نارىعىنداعى وزگەرىستەردى كەزەڭ-كەزەڭىمەن زەرتتەۋ قاجەتتىگىن كور­سەتتى. باسقاشا ايتقاندا، ءموبيل­دى كوممەرتسيا نارىعىنا ءبىر قارا­ماي، ولاردىڭ مۇمكىندىگىن جەكە-جەكە زەردەلەۋ كەرەك. سەبەبى الەم­دە قازىر ە-سommerce عانا ەمەس m-سommerce نارىعى دا قالىپ­تاسىپ كەلە جاتىر.

– قازىر كليەنت ءۇشىن كۇرەس تەك قارجى سەكتورىندا عانا ەمەس، بارلىق سالادا ءجۇرىپ جاتىر. شە­تەلدىك ءىرى ويىنشىلاردىڭ قى­سىمى الداعى ۋاقىتتا جالعاسا بەرەدى. مۇنداي جاعدايدا ءبىز ءۇشىن دە، مەملەكەت ءۇشىن دە شەتەلدىك
ويىنشىلار ءۇشىن قۇقىقتىق بازانى قۇرۋ ماڭىزدى. وسى رەتتە ەڭ الدىمەن ىشكى نارىقتىڭ مۇمكىندىگىنە كوبىرەك باسىمدىق بەرۋ قاجەت، – دەيدى ش.سابيروۆ.