جاڭا عاسىر سۋرەتشىسى

ەرتە داۋىردەن بىزگە جەتكەن ەرلىك جىرىندا بابالارىمىزدىڭ ەل مەن جەر ءۇشىن نامىسىن تۋ ەتكەن باتىرلىعى ايشىقتى سۋرەت­تەلگەن. بەلگىلى ادەبيەت زەرت­تەۋ­شى­لە­رى العاشىندا جىر سيۋجە­تى اڭىز تۇرىندە تۋىپ، بەرتىن كەلە ەپوسقا اينالعانىن ايتادى. ال كورنەكتى عالىم اۋەلبەك قوڭى­رات­باەۆ قۇندى مۇراداعى ونوماس­تيكالىق اتاۋلاردىڭ سىرىنا تەرەڭ بويلاپ، جىر جەلىسىنىڭ كەيبىر نۇس­قالارى سىر بويىندا تۋعان دەگەن تۇجىرىم جاساعان.

ال ءبىزدى كونە جىرعا ۇڭىل­دىر­گەن نە سەبەپ دەسەڭىز، ول كورنەكتى قىل­قا­لام شەبەرى، مەملەكەتتىك سىي­لىقتىڭ لاۋرەاتى اعىمسالى دۇ­زەل­­حانوۆتىڭ «قامبار باتىر» تۋىندىسى. وسى ەڭبەگىندە سۋرەتشى قامبار باتىردىڭ ايبىندى بەينەسى مەن جىر سيۋجەتىن ءتۇرلى بوياۋ سىرىمەن كوركەم ۇيلەستىرە بىلگەن. اسىل ەردىڭ اتويلاعان رۋحىن كورىپ، كۇش-جىگەرىڭىز تاسيدى. كارتينانىڭ كومپوزيتسيالىق قۇ­رىلىمى دا ءساتتى شەشىمىن تاپ­قان. ​

ۇلتتىق بەينەلەۋ ونەرىندە ەشكىمگە ۇقسامايتىن قولتاڭباسى بار اعىمسالى اعامىز وسى سالانىڭ ءبىراز جانرىندا ءونىمدى ەڭبەك ەتىپ، تۇعىرلى تۋىندىلاردى ومىرگە اكەلدى. اسىرەسە ونىڭ كەسكىندەمە باعىتىندا سالعان ەڭبەكتەرىنىڭ ءوزى – ءبىر توبە. ماسەلەن، وسى جانردىڭ كوكجيەگىن كەڭەيتكەن «التىن سارباز»، «تۇركىستان»، «وردا­باسى»، «كوروعلى»، «وعىز حان» كارتينالارىنداعى كور­كەم­دىك قانا ەمەس، تاريحتى بوياۋ تىلىمەن سويلەتكەن شەبەرلىگى ءتانتى ەتەدى. ال تاريحي تۇلعالارىمىزدى بە­دەرلەگەن «ابىلاي حان»، «ابىل­­­قايىر حان»، «ايتەكە بي»، «قازىبەك بي»، «تولە بي»، «قور­قىت» سەكىلدى پورترەتتەر سە­ريا­­­سىن­­داعى شىنايىلىققا تام­­ساناسىز.

سونداي-اق دۇزەلحانوۆتىڭ بەي­نەلەۋ ونەرىمىزدەگى ايەل بەي­­نەسىن اسەم بەدەرلەگەن ەڭ­بەك­­تەرى دە ەرەكشە ايتۋعا تۇ­رارلىق. سۋرەتشى «تۇمار پاتشايىم»، «قىز جىبەك»، «قىز ۇزاتۋ»، «ايمان-شولپان» اتتى كارتينالارىنداعى قا­زاق ارۋ­لارىنىڭ سۇلۋلىعىنا ءسوز جەتكىزە المايسىز. اۆتور ول بەي­نەلەردى تاريحپەن بايلانىس­تى­­رىپ، سالت-داستۇرمەن ساباق­تاس­تى­را بىلگەن.

ونەرتانۋشى ايجان تۇمەن­باي قىلقالام شەبەرى 2003 جىلى سالعان «قىز جىبەك» كار­تي­نا­سىندا-اق كەنەپ بەتىنە باس كە­يىپ­كەر مەن ونىڭ تاعدىرىن تاماشا بەرگەندىگىن ايتادى.

«اق بوز اتقا مىنگەن «قىز جىبەك» وبرازىن كەنەپتىڭ ورتاسىنا كەلتىرگەن. كوشۋ جورىعىن اسپاندا قالىقتاپ ۇشقان اققۋ­لار­دىڭ ءبىرىن سىڭارسىز بەينەلەگەن شەشىمى، تۋىندىنىڭ جو­عار­عى بولىگىندە جايىقتىڭ بويىن جاعالاي شاپقان جىلقى ءۇيىرى «قىز جىبەك» ءفيلمىن ەسكە تۇسىرەدى» دەيدى.

سونىمەن قاتار اتالعان ونەر­­تا­نۋشى مامان سۋرەتشىنىڭ شى­عار­ماشىلىعىنا توقتالا كەلىپ: «بەينەلەۋ ونەرىندە وزىندىك قولتاڭباسىمەن ەرەكشەلەنگەن اعىمسالى دۇزەلحانوۆ – قازاق ونەرىنىڭ قازىرگى جاعدايىن تولىق ءتۇسىنىپ، ونىڭ بولاشاعىنىڭ اقيقاتىن پايىمداۋداعى جاڭاشا ىزدەنىستەرىن كورەمىز. سۋرەتشى قولتاڭباسىنىڭ دارا، ەرەكشەلىگى تىرشىلىكتىڭ وزىندىك فيلوسوفياسىن ءوز بوياۋىندا بەينەلەپ، ءومىر تۋرالى حيكايا شەرتىپ تۇرعانداي اسەر قالدىرعاندىعىندا» دەپ جازادى.

ايتپاقشى، اعىمسالى اعا­مىز­دىڭ ەسىمى ۇلتتىق تەڭگەمىزدى بەزەن­­دىرۋشىلەردىڭ ءبىرى رەتىندە دە قۇر­مەت­پەن اتالادى. ​

«ماسكەۋدەگى گرافيكالىق فا­كۋل­تەتتى بىتىرگەندىكتەن گرافيكا تەحنولوگياسىنان حابارىم بار ەدى. سۋرەت سالۋعا دا يكەمدىمىن دەگەندەي. 1992 جىلدىڭ قاڭتار ايىنان باستاپ، قازان ايىنا دەيىن جۇمىس ىستەدىك. ول كەزدە كومپيۋتەر، پرينتەر جوق، سوندىقتان ەسكيزدەردى قولمەن جاسادىق. ءتىپتى شريفتەردىڭ ءوزىن قولمەن جازۋعا تۋرا كەلدى. كوبىنە كارانداش، تۋش قولداندىق. تاۋدىڭ اراسىندا مينيسترلەر كابينەتىنىڭ ساياجايلارى بار ەدى. سول جاقتا بولىپ، ەسكيز سىزۋمەن اينالىستىق. ال قازان، قاراشا، جەلتوقسان ايلارىندا بانكنوتتىڭ تۇپنۇسقاسىن جاساۋدى انگليادا جالعاستىردىق. بوياۋ قۇيۋ پروتسەسى سول جاقتا جاسالدى. ويتكەنى وندا قاجەتتى تەحنيكالار جەتكىلىكتى بولدى» دەپ سول تاريحي ءساتتى ەسكە الىپتى ءبىر سۇحباتىندا سۋرەتشى.

سىر ولكەسىندەگى قازىنالى قازالى جەرىنەن تۇلەپ ۇشىپ، وتاندىق بەينەلەۋ ونەرىن سۇبەلى تۋىندىلارىمەن بايىتقان، كور­نەكتى قىلقالام شەبەرى كەشە، ياعني 19 تامىزدا مەرەيلى جەتپىس جاسقا تولدى. سوعان وراي الما­تى­داعى ۇلتتىق اكادە­ميا­­لىق كىتاپحانادا دارىندى تۇل­عانىڭ شىعارماشىلىعىنا ارنالعان «جاڭا عاسىر سۋرەتشىسى» دەگەن كىتاپ كورمەسى اشىلعان ەدى. ءبىزدى اتالعان مادەني ءىس-شارانىڭ تاقىرىبى ەلەڭ ەتكىزدى. قالاي ءدال تاۋىپ قويعان، شىنىندا دا اعىمسالى دۇزەلحانوۆ − جاڭا عاسىر سۋرەتشىسى...