«مەن 1951 جىلى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى جامبىل اۋدانىنىڭ ورتالىق دەگەن اۋىلىندا تۋدىم. 1970 جىلى وزىممەن قاتارلاس جىگىتتەرمەن بىرگە اسكەرگە الىندىم. الدىمەن پەتروپاۆل قالاسىنا جينالدىق. قازاق جىگىتتەرى وتە كوپ ەدى. كورشى اۋىلداردان نياز جولامانوۆ، نۇرلان اسايىنوۆ جانە باسقالار بولدى.

ءبىزدى سەمەيگە اپارادى دەگەنگە ءوزىمىزدىڭ جەردە بولادى ەكەنبىز دەپ قۋاندىق. الايدا يادرولىق پوليگونعا باراتىنىمىزدى بىلگەن جوقپىز. ءبىزدىڭ اسكەري مەكەنجايىمىز «سەميپالاتينسك-21» دەپ اتالدى. نۇرلان اسايىنوۆ «بالاپان» الاڭىندا بولدى. مەن ونى كورىپ ءجۇردىم، ال ءوزىم «گ» الاڭىندا بولدىم. بۇل – دەگەلەڭ تاۋىنىڭ ەتەگى. وسى الاڭدا 1961 جىلدان 1989 جىلعا دەيىن جەر استىندا 209 جارىلىس جاسالىپتى. ول ورىن – بىزدەن 10-12 شاقىرىمدىق جەر. ءبىز اسكەردە بولعان ۋاقىتتا ايىنا 2-3 رەتتەن جارىلىس بولاتىن. تاۋدى بۇرعىلاپ تەسىپ، بىرنەشە مەترلىك ۇڭعىما ورناتىلادى. بومبا سونىڭ ىشىنە قويىلىپ، جان-جاعىن، ءۇستىن قيىرشىق تاسپەن كومىپ، بەتونداپ بەكىتىپ تاستايدى. شاقپاق سىرتتان جۋان، قالىڭ كابەلدەر ارقىلى بەرىلەدى. كابەلدىڭ ءوزى بىرنەشەۋ بولادى، ويتكەنى بىرەۋ بولسا جارامسىزدىق شىعىپ، ىسكە اسپاي قالۋى مۇمكىن. سوندىقتان بىرنەشە كابەل شىعىپ تۇرادى. بارلىق قازۋ، كومۋ جۇمىستارىن ءبىز – قۇرىلىس باتالونىنىڭ سولداتتارى اتقارامىز، ارامىزدا ازاماتتىق كيىمدەگى ماماندار دا جۇرەدى. ولار بىزگە كوماندا بەرىپ، قالاي جۇمىس ىستەۋ كەرەكتىگىن ايتىپ تۇرادى.
جارىلىس بولاتىن كۇنى ءبىزدى ساقتاندىرىپ، بۇكىل گارنيزوندى ساپقا تۇرعىزىپ قويادى. سولداتتار تاسىمالدايتىن جۇك ماشينالارىنىڭ بورتى اشىلىپ، ءبىزدى تيەپ اكەتۋگە دايىن تۇرادى. ويتكەنى جەلدىڭ باعىتى وزگەرىپ، بىزگە قاراي سوعاتىن بولسا، بارلىق يوندىق ساۋلە بىزگە قۇيىلادى عوي. جەراستى جارىلىسى بولسا دا «ساڭىراۋقۇلاق» اسپانعا كوتەرىلىپ، جان-جاققا تارايدى.
جارىلىس بولعان كەزدە جەر وراسان كۇشپەن سولق ەتە قالىپ، تاۋ جىلقى سىلكىنگەندەي دۇرىلدەپ، سەلكىلدەپ كەتەدى. ءبىز تۇرعان جەر تولقىن-تولقىن بولىپ دۇرىلدەگەن داۋىسپەن، شايقالىپ كەتەدى. شىڭعىرعان وراسان قاتتى دىبىس شىعادى. ساپتا تۇرعان سولداتتاردىڭ كەيبىرى وتىرا قالادى، قورىققانىنان جىلاپ جىبەرەتىندەر دە بولادى. اۋىزدارىنان، مۇرىندارىنان، قۇلاقتارىنان قان اعاتىندار دا كوپ بولدى. وسىنداي جاعداي بىرەر مينۋتقا دەيىن سوزىلادى. ءبارىمىز ەسەڭگىرەپ، دەنەمىز دەل-سال بولىپ، العاشقى ساتتەردە اۋزىمىز قۇرعاپ، ءتىلىمىز سوزگە يلىكپەي قالادى. وفيتسەرلەر زيانسىز دەپ ايتقانىمەن، ءوز باسىمىز ونىڭ قاتەرى بىزگە قاتتى تيگەنىن سەزىنەتىنبىز.
بىزگە ەشقانداي ارنايى تاماق تا بەرگەن ەمەس. كوفە مەن شوكولاد بولىنەدى دەيدى، ونى وفيتسەرلەر وزدەرى ءبولىپ الاتىن بولسا كەرەك، ءبىزدىڭ كوزىمىز دە كورمەدى. كەيبىرەۋلەر: «سەندەرگە رادياتسيادان قورعانۋ ءۇشىن اراق، سپيرت قۇياتىن شىعار»، دەپ سۇرايدى. بىراق ونداي بولعان ەمەس. ەگەر اراق بەرسە، سولداتتار سول جەردە «قىزىپ» الىپ، قىزىل قىرعىن جاساۋى مۇمكىن ەدى. ويتكەنى ءبىز ءوزىمىزدى «تاجىريبەلىك قويان» سياقتى پايدالانعاندارىن بىلەتىنبىز. «امەريكا داۋىسى»، «ازاتتىق راديوسى» دەگەندەردەن سولداتتاردىڭ ەشقانداي قورعالماي، تۇرعىزىلىپ قوياتىنى ايتىلاتىنىن ەستىپ، اشۋلانىپ جۇردىك. تاجىريبەلىك يتتەر دە كوپ بولدى. ولاردى سىناقتان كەيىن سوندا اپارىپ جاتادى.
تاۋدىڭ تاستارى جارىلىستان كەيىن قىپ-قىزىل بولىپ كەتەدى. دەگەلەڭ كەزىندە اجەپتاۋىر بيىك تاۋ بولعان ەكەن، ارتىنان جەرمەن-جەكسەن بولىپ كەتتى دەپ ەستىدىم. ءبىز بولعان كەزدىڭ وزىندە ول ساپ-سارى بولىپ تۇرعان بيىكتەۋ توبە سياقتى ەدى. تاۋدىڭ كۇيىپ كەتكەنىن سودان ءبىلىڭىز.
پوليگوننىڭ اۋماعىندا ەلدى مەكەندەر بولماعانىمەن، مال جايىلىپ جۇرەدى. بىزدەن 35 شاقىرىمداي جەردە قاراعاندى وبلىسىنا قارايتىن سارىجاز دەگەن اۋىل بار. سول اۋىلدا قوي فەرماسى بولدى.
پوليگوننىڭ سىرتى قورشالماعان، ءبارى اشىق، تەك پاترۋل سىرتتاي قاراپ جۇرەدى».
بۇل اڭگىمەنى بىزگە سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى سەمەي يادرولىق پوليگونىندا زارداپ شەككەندەر بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى اسحات تولەپبەرگەنوۆ اعامىز ايتىپ بەردى. قازىر اتالعان ۇيىم قۇرامىندا 168 ادام بار. ولاردىڭ ءبارى بىردەي جەڭىلدىك الا الماي ءجۇر ەكەن. سەبەبى №14387 نەمەسە №65538 اسكەري بولىمدەردە بولماعاندارعا سەمەي يادرولىق پوليگونىندا زارداپ شەككەن دەگەن مارتەبە بەرىلمەيدى. ول ءۇشىن رەسەيدىڭ قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ ارحيۆىنە سۇراۋ سالۋ كەرەك. ال ونداعىلار وڭايلىقپەن جاۋاپ بەرە قويمايدى. قىسقاسى، قازىر قىزىلجار وڭىرىندە نەبارى 26 ادام عانا جەڭىلدىك الادى ەكەن. سونىڭ ىشىندە 4-ءۋى – ەكىنشى، 13-ءى – ءۇشىنشى توپتاعى مۇگەدەكتەر. اسحاتتىڭ ءوزى دە ءۇشىنشى توپتاعى مۇگەدەك.
«قاتارىمىز جىلدان-جىلعا سيرەپ بارادى. كوبى ومىردەن ءتىپتى جاس كەتتى. 2016 جىلى اسكەري كوميسسارياتتان العان ەسەپ بويىنشا 850 ادام ەدىك. بىلتىر 430 ادام عانا قالدىق. سونىڭ 168-ءى – بىرلەستىككە مۇشە. مەنىمەن ءبىر روتادا پەتروپاۆلدان 8 جىگىت بولىپ ەدى، قازىر جالعىز قالدىم»، دەيدى ول.
زارداپ شەككەندەردىڭ مۇقتاجدىقتارى از ەمەس. ولارعا ارناۋلى مارتەبە بەرىلمەگەن. چەرنوبىل يادرولىق پوليگونىندا زارداپ شەككەندەرمەن بىرگە اتالادى. ارنايى مارتەبەسى بولماعان سوڭ ەسكەرتكىش ورناتۋعا دا رۇقسات بەرىلمەپتى. كوپتەگەن ازاماتتار ءتيىستى جەڭىلدىكتەرگە دە قول جەتكىزە الماي ءجۇر ەكەن. ءوز پروبلەمالارىن ايتىپ دەپۋتاتتارعا دا، ۇكىمەتكە دە جازعان، بىراق سودان ناتيجە بولماي وتىرعان كورىنەدى.
دەگەنمەن بىرلەستىك ءوز مۇشەلەرىنە بيلىك پەن قوعامنىڭ نازارىن اۋدارۋ جولىندا بەلسەندى قىزمەت اتقارۋدا. بيىل سەمەي يادرولىق پوليگونىنىڭ جابىلعانىنا 30 جىل تولۋىنا بايلانىستى جەرگىلىكتى اكىمدىك پەن وبلىستىق ارداگەرلەر ۇيىمىنىڭ كومەگىنىڭ ارقاسىندا مەرەكەلىك مەدال جاساتىپتى. بىرلەستىك بەلسەندىلەرى قازىر قالا مەن اۋداندارعا شىعىپ، از دا بولسا كوڭىلگە جۇبانىش بولسىن دەگەن نيەتپەن سونى زارداپ شەگۋشىلەردىڭ توسىنە قاداپ ءجۇر.
بەيبىت زاماندا كەڭەس وكىمەتىنىڭ وزبىرلىعىن كورىپ، ءتۇرلى اۋرۋ-سىرقاۋعا ۇشىراپ، ومىرمەن ەرتە قوشتاسىپ جاتقان سەمەي يادرولىق پوليگونىنان زارداپ شەككەندەرگە قامقورلىق اياسىن كەڭەيتەتىن كەز جەتكەن سياقتى. يادرولىق قارۋدان ءوز ەركىمەن باس تارتىپ، ونى تاراتپاۋ جونىندە الەمدىك دەڭگەيدە بەلسەندىلىك كورسەتىپ جۇرگەن ەگەمەن ەلىمىز بۇل ماسەلەدە دە وزگەلەرگە ونەگە بولسا، قۇبا-قۇپ.
ءۇندىستاننىڭ اسسام شتاتىندا سۋ تاسقىنىنان 18 ادام كوز جۇمدى
الەم • بۇگىن، 18:32
شقو-دا ەگىس القابى 14،6 مىڭ گەكتارعا ارتتى
ايماقتار • بۇگىن، 17:50
ەلىمىزدە «دەبيۋت» شىعارماشىلىق بىرلەستىگى قايتا قۇرىلادى
ونەر • بۇگىن، 17:30
ورالدا باعانعا سوعىلعان Toyota جۇرگىزۋشىسىنىڭ ءحالى اۋىر
وقيعا • بۇگىن، 16:45
بۇگىن شايبالى حوككەيدەن الەم چەمپيوناتىندا قازاقستان مەن گەرمانيا وينايدى
حوككەي • بۇگىن، 16:25
الماتى وبلىسىندا ەكى جاسار ءسابي سۋعا باتىپ كەتتى
ايماقتار • بۇگىن، 15:45
اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى جايىلىم جەرلەرىن ءبولۋدىڭ جاڭا تەتىگىن ازىرلەۋدە
قوعام • بۇگىن، 15:27
وقۋشىلار انتيسەپتيك شاشاتىن روبوت ويلاپ تاپتى
ءبىلىم • بۇگىن، 14:47
ەلىمىزدە كۆي-گە قارسى ۆاكتسينا العاندار سانى ءوستى
كوروناۆيرۋس • بۇگىن، 14:30
قىرعىز-وزبەك شەكاراسىندا جۇك كولىگى 8 ادامدى قاعىپ كەتتى
الەم • بۇگىن، 13:45
اۆتوبۋستا وقۋشى قىزعا تيىسكەن كۇدىكتى 10 تاۋلىككە قامالدى
وقيعا • بۇگىن، 13:25
جان كوسوبۋتسكي WBC تيتۋلى ءۇشىن جەكپە-جەكتە جەڭىسكە جەتتى
بوكس • بۇگىن، 12:45
ورالدا جول اپاتىنان 20 جاستاعى قىز كوز جۇمدى
ايماقتار • بۇگىن، 12:29
ەلىمىزدە ءبىر تاۋلىكتە 5 ادام كوروناۆيرۋس جۇقتىردى
كوروناۆيرۋس • بۇگىن، 11:45
قازاقستاننىڭ يۋنەسكو-عا مۇشە بولعانىنا – 30 جىل
قازاقستان • بۇگىن، 11:30
قاراعاندى وبلىسىندا 100-دەن استام وتباسى باسپانامەن قامتىلماق
ايماقتار • بۇگىن، 10:43
جانىبەك ءالىمحان ۇلى الەم چەمپيونى اتاعىن جەڭىپ الدى
بوكس • بۇگىن، 09:42
قاراعاندى وبلىسىندا 41 مىڭ ادام جۇمىسپەن قامتىلادى
ايماقتار • بۇگىن، 09:10
ەلوردادا جەڭىل اتلەتيكادان مارافون ۇيىمداستىرىلدى
ەلوردا • كەشە
شىمكەنتتەگى جارىلىستان ءبىر نارەستە شەتىنەدى
ايماقتار • كەشە
اقتوبە وبلىسىندا 15 جاستاعى بالاعا نايزاعاي ءتۇسىپ كوز جۇمدى
ايماقتار • كەشە
قازاقستاندىق وقۋشىلار دۇنيەجۇزىلىك گيمنازيادادان 72 مەدال جەڭىپ الدى
قازاقستان • كەشە
ەلىمىزدە 9،5 ميلليونعا جۋىق ادام كۆي-گە قارسى ەكپە الدى
كوروناۆيرۋس • كەشە
شىمكەنتتەگى پەرزەنتحانا ماڭىندا جارىلىس بولدى
وقيعا • كەشە
مەملەكەت باسشىسى ءماجىلىس توراعاسىن قابىلدادى
پرەزيدەنت • كەشە
ۇقساس جاڭالىقتار