قاشىقتان جۇمىس ىستەۋدىڭ ەكونوميكاعا اسەرى

جۇمىس ىزدەۋشىلەرگە ارنالعان جانە قاراپايىم قىزمەتكەردىڭ مانسابىن كوتەرۋگە وراي باعىت سىلتەيتىن Career Hub پلاتفورماسىندا ساراپشىلار 2030 جىلعا تامان نارىقتان جوعالۋى مۇمكىن ماماندىقتار تىزبەسىن جاساعان. ولاردىڭ جورامالىنشا، الداعى ونجىلدىقتا قارجىلىق اۋدي­تور، بۋحگالتەر، زاڭ كەڭەسشىسى، حات­­شى، ريەلتور، سپورت كوممەن­تا­تورى، جۇك تاسۋشى، اگرونوم، قاپ­تا­ما­شىلاردىڭ قىزمەتى قاجەت بولماي قالۋى ىقتيمال. ءوز كەزەگىندە – ەتي­كا ماسەلەلەرى بويىنشا كون­سۋلتانت، تسيفرلى ۆاليۋتا كە­ڭەس­شىسى، قوقىس ديزاينەرى، ەستە ساق­تاۋ قابىلەتىن جاقسارتاتىن حي­رۋرگ، دە­رەكتەردى باسقاراتىن جانە وڭ­دەي­تىن مامان، الەۋمەتتىك جەلى­لەردەگى جەكە پاراقشا رەداكتورى، كيبەرقاۋىپسىزدىك بويىنشا مامان سياقتى ماماندىق يەلەرى وزەكتى بولۋى مۇمكىن ەكەن.

ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ دوك­­تورى ساۋلە قاليەۆانىڭ ايتۋىن­­­شا، زاماناۋي ەڭبەك قاتى­­ناس­­­تارىنىڭ پايدا بولۋى بوس ۋاقى­­تىڭدى قوسىمشا ءبىلىم الىپ، جە­كە كاسىپكەرلىك قابى­لە­تىڭدى اشىپ، بويىڭدا بار قا­بى­لەتتەردى جە­تىل­دىرۋگە ارناۋ قاجەت ەكەنىن ۇعىن­دىردى. بۇ­كىل پروتسەستىڭ قاشىق­تان باس­قا­رىلا باستاۋى تۇراقتى جۇ­مىس ورىندارىنىڭ ماڭىزىن ­كا­­­دىمگىدەي تومەندەتتى. تسيفرلى جۇ­­­­مىس ءتاسىلىنىڭ سۇرانىسقا يە بولۋى – نارىقتا قاشىقتا ءجۇ­رىپ-اق ءموبيلدى بولا الاتىن ما­ماندار شو­عىرىن كوبەيتتى.

– مەنىڭ كوزقاراسىم بويىنشا، پاندەميا اياقتالا سالىسىمەن مىناداي تەندەنتسيا باستالادى. تسيفرلاندىرۋ مۇمكىندىكتەرى مەن الەۋمەتتىك جەلى فۋنكتسيا­سى كەڭەيىپ، ەلەكتروندى ونلاين پلاتفورمالاردى پايدالانۋ، قاشىقتان جۇمىس ىستەۋگە كوشۋ جىلدام قارقىنمەن داميدى. سوعان بايلانىستى پروتسەستەردى ديدجيتاليزاتسيالاۋ ەكسپەرتتەرى، باعدارلامالاۋشى، SMM ماماندارى، كونتەنت-مەنەدجەر، تايم-مەنەدجمەنت بويىنشا ماماندارعا دەگەن سۇرانىس ارتا باستايدى، – دەيدى بىزبەن پىكىرلەسكەن ساراپشى.

ال وزەكتىلىگىن جوعالتاتىن ما­مان­دىقتارعا قاتىستى جوعارىدا ايتىلعان جورامالدارعا ساراپشىمىز مىناداي تۇزەتۋ ەنگىزەدى.

– مەن ايتقالى وتىرعان مامان­دىقتار تۇبەگەيلى جويىلماسا دا، ولارعا دەگەن قىزىعۋشىلىقتىڭ ءبىر­شاما تومەندەيتىنى ءشۇباسىز. ماسەلەن، جۇمىس بەرۋشىلەرى تارا­پىنان انتيكريزيس مەنەدجەرى، call-ورتالىق پەن جەكە قارجى كون­سۋلتانتى، ينتەرنەت-دۇكەن قىز­مەتكەرلەرى، كۋرەرلەر، ينتەرەر ديزاينەرى، كۇزەت جۇيەسى وپەراتورى، الەۋمەتتىك جۇمىسشى، سانيتار، سۋپەرماركەت ساتۋشىسى مەن كاس­سير، تازالىقشى، تاربيەلەۋشىگە دەگەن سۇرانىس ازايادى، – دەيدى س.قاليەۆا.

كاناداداعى دالحاۋزي ۋنيۆەر­سيتەتى پاندەميا IT سالاسى­نىڭ قىز­مەتكەرلەرىنە قالاي اسەر ەت­كەنىن انىقتاۋ ماقساتىندا ارنايى ساۋالداما جۇرگىزىپ، سو­نىڭ ناتي­جەسىندە ينتەرنەت قىزمەت­كەر­لە­رىنىڭ ەڭبەك ونىمدىلىگى ايتار­لىق­تاي تومەندەگەنى بەلگىلى بول­عان. ىندەتكە بايلانىستى ءوزى­نىڭ جانە جاقىندارىنىڭ دەنساۋ­لى­عىنا الاڭداۋ، جۇمىستان ايىرى­لىپ قا­لامىن دەپ قورقۋ، كومپا­نيا­لار­دىڭ توتەنشە احۋالعا دايىن بولماي شىعۋى جۇمىس ونىمدىلىگىنە دە كەرى اسەرىن تيگىزىپتى.

دەگەنمەن ونلاين جۇمىستىڭ پايداسى ءبىرشاما ەكەنىن ەشكىم تە­رىستەمەس. بۇل جۇمىسشىلاردىڭ ۋاقىتىن، جول شىعىنىن ۇنەمدەي­دى، جۇمىس بەرۋشى – كەڭسە شىعىنى­نان ارىلادى، كولىك كەپتەلىسى ازايا­دى، سوعان ساي ەكولوگيانىڭ دا تىنىسى كەڭيدى. الايدا بىرقاتار ساراپشى جۇمىستى قاشىقتان ىس­تەۋ بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە ەكونوميك­اعا جاعىمسىز اسەر ەتەدى دەپ توپشى­لايدى. بالكىم، قازىر جاقسى شى­عار، بىراق زاردابى كەيىن تيەتىن كورىنەدى.

حالىقارالىق ەڭبەك ۇيىمى­نىڭ باعالاۋىنشا پاندەمياعا دە­يىن الەمدەگى جۇمىس ىستەۋ­شى­لەردىڭ 3 پايىزدان ازى عانا قا­شىقتان ەڭبەك ەتكەن. پاندەميا بۇل ستا­تيستيكانى ايرا-جايرا ەتىپ تال­قانداپ ءوتتى. ەۋرووداقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ مەن ەڭبەك جاعدايىن جاق­­سارتۋ جونىندەگى Eurofound اگەنت­­تىگى دەرەگىنشە، كوروناۆيرۋس شىر­­قاۋ شەگىنە جەتكەن كەزدە ەۋروپادا ءاربىر ءۇشىنشى ادام ۇيدەن جۇمىس ىستەۋگە ءماجبۇر بولىپتى. ىندەت­تىڭ بەتى قايتقان سوڭ دا كوپشىلىك ۇيدەن ىستەي بەرگەندى ءجون كورگەن. Gallup امەريكالىق قوعامدىق پى­كىر ينستيتۋتىنىڭ ساۋال­داماسىنا سۇ­يەنسەك، 2020-نىڭ قىركۇيەگىندە اقش-تا قىز­مەت­كەرلەردىڭ ۇشتەن ءبىرى ۇيدە قالا بەرۋدى جالعاستىرعان.

قاشىقتان جۇمىس ىستەۋ ماسە­لەسىن پاندەمياعا دەيىن-اق زەرتتەۋ­مەن اينالىسقان ستەنفورد ۋني­ۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى نيكولاس بلۋم ۇيدەن جۇمىس ىستەۋشىلەردىڭ جارتىسى عانا ەڭبەك ونىمدىلىگىن 80 پايىزدان اسىرا الادى دەپتى. ء«بىز ۇيدە، بالالارمەن بىرگە وتىرىپ ەش تاڭداۋسىز جانە ەش دەمالىسسىز جۇمىس ىستەيمىز. بۇل كوم­پانياداعى ونىمدىلىكتى كاتاسترو­فاعا ۇشىراتادى»، دەگەن پىكىر كەلتىرەدى. س.قاليەۆا ونلاين فور­مات جا­قىن بولاشاقتا ەڭبەك نا­رى­عى زاڭ­دىلىقتارىن باسقاشا قا­لىپ­­تايتىنىن ايتادى.

– كومپانيالار تەز ارادا بەي­نە­­بايلانىسقا شىعاتىن جانە ۇل­كەن كولەمدەگى جۇكتەمەنى كوتەرە الاتىن تەحنيكا مەن قۇرىلعىلار ساتىپ الۋعا ءماجبۇر بولدى. جۇ­مىستى ونلاين رەتتەپ، ونلاين وقى­تۋعا ءمان بەرۋ ءۇشىن تەحنيكالىق جوسپارلارىن قايتا قاراستىر­دى. 2-3 جىلدان سوڭ قولعا الامىز دەگەن شارۋالارىن اينالدىرعان 2-3 اي ىشىندە شەشە باستادى. ءسوز جوق، مۇنداي جۇمىس پروتسەسى پاندەميا اياقتالعان سوڭ دا جالعاسا بەرەدى. قازىر ءبىلىم، عىلىم، ءىشىنارا ونلاين-قىزمەتتەر، ساۋدا سالاسى سياقتى ۇلتتىق ەكونوميكانىڭ بىرقاتار سالانى دا قاشىقتان جۇمىس ىستەۋگە كوشىپ ۇلگەردى. بۇل ءۇردىس ۇكىمەتتىڭ دە بيزنەسكە دەگەن كوزقاراسىن وزگەرتەدى، – دەدى ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى.

ونلاين فورماتقا اۋىستىرۋ مۇمكىن ەمەس سەكتورلار دا بار. مى­سالى، ونەركاسىپ، قۇرىلىس، اۋىل شارۋاشىلىعى، ساۋدا ء(ىشىنارا)، ترانسپورت، قوعامدىق قىزمەت كور­سەتۋ سالاسىندا ناپاقا تاۋىپ جۇرگەندەر ۇيدە وتىرا المايدى. دەسە دە قاي ساراپشىدان سۇرا­ساق تا، ەشبىرى دە زاماناۋي ونلاين ءۇردىس ەكونوميكانىڭ وسىعان دەيىن بەيمالىم بولىپ كەلگەن سالالارىنىڭ بەدەلگە يە بوپ، تابىس ليدەرىنە اينالارىن جوققا شىعارمايدى. باسەكەلەستىكتىڭ ارتۋى، سەرۆيس ساپاسىنىڭ جاق­سارۋى، ازاماتتاردىڭ الۋان ءتۇر­لى كاسىپتەردى مەڭگەرە باستاۋى، زا­ماناۋي تىڭ قۇبىلىستارعا بە­يىم­دەلۋى ەكونوميكاعا تەك قا­نا تا­بىس اكەلمەك. وسىعان قا­راپ، ال­داعى جيىرما جىلدىق مەجە­سىن­دە تەحنولوگيالاردىڭ دا­مىپ، سا­لا­لاردىڭ روبوتتانىپ، ينتەل­لەك­تۋالدى جۇمىس ءادىسىنىڭ ال­عاشقى لەك­كە شىعارىن بولجاۋعا بولاتىن­داي.

قازاقستان جاھاندىق تەن­دەن­تسيانىڭ ءورىس الۋىنا بايلانىستى زاڭعا «قاشىقتان جۇمىس ىستەۋ» ۇعى­مىن دا ەنگىزدى. شىلدەنىڭ با­سىندا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ «قازاقستان رەسپۋب­ليكا­سىنىڭ ەڭبەك كودەكسىنە قا­شىق­تان جۇمىس ىستەۋدىڭ قۇقىق­تىق رەتتەلۋىن جەتىلدىرۋ ماسە­لە­لەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىق­تىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭعا قول قويعان ەدى. سوعان سايكەس زاڭ جۇزىندە «قاشىقتان جۇمىس ىس­تەۋ» جانە «ارالاس قاشىقتان جۇمىس» تۇسىنىگى پايدا بولماق. زاڭ بويىنشا قاشىقتان جۇمىس ىستەگەن قىزمەتكەرگە ەڭبەك كەلى­سىم­شارتىنا سايكەس ەڭبەكاقى تو­لىق كولەمدە تولەنۋى ءتيىس دەپ كورسەتىلگەن.